ترکمنچای 188 ساله شد

عصر ايران/ 21 فوريه 2016 دقيقا 188 سال از عقد معاهده ترکمنچاي مي گذرد. به تاريخ خورشيدي البته معادل اول اسفند 1206 مي‌شود. هر چهار سال يک بار بين سال هجري خورشيدي و سال ميلادي خورشيدي يک روز فاصله مي افتد و به اين خاطر امروز 21 فوريه معادل دوم اسفند است. آن قدر اين ترکمنچاي تلخ است که ترجيح مي دهيم مناسبت تاريخ ميلادي را براي آن ذکر کنيم. در دوران حکومت فتحعلي شاه دو دوره جنگ بين ايران و روسيه درگرفت که اولين مواجهه ايران با غرب در دنياي جديد به حساب مي آيد. اطلاق اصطلاح « غرب» به خاطر تعلق روسيه به دنياي مسيحي است. (البته ايران در جنگ با چالدران نيز با واقعيت هاي دنياي تازه آشنا شده بود اما عثماني اگرچه رقيب ايران بود اما در اردوي غرب تلقي نمي شد). در هر دو جنگ ايران شکست خورد. پس از شکست دوم در 21 فوريه 1828 ميلادي ( اول اسفند 1206 خورشيدي) عهد نامه اي بين ايران و روس در قريه ترکمنچاي به امضا رسيد که از قرارداد گلستان هم شوم تر بود. ( در قرار داد گلستان، گرجستان و آبخازي و داغستان به روس ها واگذار شد). به موجب عهد نامه ترکمنچاي ولايت هاي ايروان و نخجوان به روسيه واگذار و مرزهاي تازه اي تعيين شد. همچنين علاوه بر غرامتي که ايران پرداخت، حق کشتي راني مجددا در درياي خزر بار ديگر براي روس ها تاييد شد. به علاوه اتباع روسيه در ايران از مصونيت قضايي (‌کاپيتولاسيون) برخوردار شدند. روس ها حتي در اين قرارداد الزام سفيرشان به پوشيدن جوراب مخصوص قرمز رنگ ( يا نوعي پاپوش قرمز رنگ) در حضور پادشاه ايران را که از زمان صفويه اعمال مي شد برداشتند. روس ها در برابر انبوهي از منفعت هاي مادي ومعنوي که به دست آوردند يک امتياز دادند: وليعهدي عباس ميرزا و رساندن او به تخت سلطنت را تاييد کردند که در عمل اتفاق نيفتاد! با اين که همواره از قرارداد ترکمنچاي با صفت «ننگين» ياد مي شود اما در سال هاي اخير برخي از کارشناسان از منظري واقع بينانه‌تر تحليل مي‌کنند و دو نکته را به ياد مي آورند: يکي تفاوت قدرت نظامي يک امپراتوري در عصر مدرن و کشوري که هنوز پا به روزگار مدرن نگذاشته بود و ديگري اين که يکي از امضا کنندگان قرارداد، عباس ميرزاست که از چهره هاي شهره به خدمت و وطن‌دوستي است و نشان مي دهد انگار چاره ديگري جز پذيرش نبوده و خدا را بايد شکر کرد که روس‌ها بيش تر پيش روي نکردند! يا نوبت بعد و پس از قتل گريبايدوف همه خاک ايران را به توبره نکشيدند!