بعیدی‌نژاد: تا این لحظه با نقض برجام از سوی طرف مقابل مواجه نشده‌ایم/ حضور بازرسان ویژه آژانس در تهران

آنا/ مديرکل امور سياسي و امنيت بين‌المللي وزارت خارجه با بيان اينکه تا اين لحظه با نقض برجام مواجه نشده‌ايم، گفت: مطالب مورد نياز را به هيأت عالي نظارت بر برجام گزارش مي‌دهيم و اين هيأت نيز نقضي را به معناي دقيق کلمه اعلام نکرده است. حميد بعيدي‌نژاد مديرکل امور سياسي و امنيت بين‌المللي وزارت خارجه و رئيس تيم کارشناسي مذاکره‌کننده هسته‌اي در گفت‌وگويي با خبرگزاري «آنا» به بيان جزئياتي از مذاکرات هسته‌اي پرداخته و از سفر اخير خود به جده و مواضع عربستان سعودي گفته است. مشروح اين گفت‌وگو را در زير مي‌خوانيد: * در مذاکرات خيلي مهم گفته مي‌شود تيم‌هاي مذاکره‌کننده با پايتخت‌ها مشورت مي‌کنند، ‌در جريان مذاکرات هسته‌اي دائما با تهران در تماس بوديد يا اينکه مستقل عمل مي‌کرديد؟ بعيدي‌نژاد: مذاکرات در اين سطح با توجه به حساسيت و اهميت و پيچيدگي موضوعات، اين امکان که کسي بخواهد به صورت خودمختار تصميم‌گيري کند، وجود ندارد. بايد در اين موارد، در سطوح عالي در کشور بحث و تصميمات لازم اتخاذ شود. ما نيز بر اساس رويه‌هاي موجود و بر اساس سطحي که در مذاکرات مطرح مي‌شد از روش‌هاي مختلفي استفاده مي‌کرديم. با توجه به حساسيت زياد موجود، اين انتظار وجود نداشت که در هر مقطع و در مورد هر بحثي، همان زمان طرح موضوع، در مورد آن تصميم‌گيري شود و اين درک هم از طرف ما و هم طرف مقابل وجود داشت که فرصت داده شود که درباره موضوعات به اندازه کافي در پايتخت‌ها بحث و بررسي شود و هيأت‌هايي که براي مذاکرات مي‌آيند جمع‌بندي دقيقي از مواضع خود در سطح ملي داشته باشند. بنابراين اگر لازم بود مي‌توانستيم با فاصله‌ چند روز ميان هر دور مذاکرات، گزارش‌هاي کافي را در پايتخت‌ها به مقامات عالي منتقل کنيم تا درباره آن بحث شود و ما با ديدگاه روشن به مذاکرات بازگرديم. بنابراين اصولا ما آنجا تحت فشاري قرار نداشتيم که لازم باشد که رأسا خودمان بخواهيم تصميم بگيريم و با توجه به حساسيت و اهميت بالاي موضوعات بايد هماهنگي لازم در سطح نهادهاي ذيربط و ملي اتخاذ مي‌‌شد. * يعني هيچگاه در وين با تهران ارتباطي گرفته نمي‌شد تا براي برخي موضوعات فوري کسب تکليف شود؟ بعيدي‌نژاد: در نمايندگي ايران در وين تمام امکانات مورد نياز وجود داشت و در مواردي که لازم بود با تهيه گزارش، موضوعات به صورت محرمانه به تهران ارسال مي‌شد و پاسخ‌هاي لازم را مي‌گرفتيم. البته اينها موارد خاصي بود و عمدتا روشي که بيشتر از آن استفاده مي‌کرديم مشورت‌هاي مستقيم و انجام بحث‌هاي تفصيلي مستقيم با نهادهاي ذي‌ربط در تهران بود و بعد از بحث و بررسي لازم تصميمات مقتضي اتخاذ مي‌شد. * پيام‌هايي که از وين ارسال مي‌شد براي دفتر رئيس‌جمهوري و وزير امور خارجه بود يا مقامات بالاتر؟ بعيدي‌نژاد: در سيستمي که در وزارت امور خارجه وجود دارد، نمايندگي‌هاي ما از جمله نمايندگي ايران در وين با وزارت امور خارجه در ارتباط هستند، هر چند که وقتي ضرورت باشد مطالب در اسرع وقت به نهادهاي بيرون از وزارت امور خارجه نيز ارسال مي‌شود. اما نقطه هماهنگي در وزارت امور خارجه است که مطالب آنجا جمع مي‌شود و به صورت مقتضي به دستگاه‌هاي ذي‌ربط ارسال مي‌شود. ما آنجا چندان نيازي نداشتيم که با سازمان‌هاي ذي‌ربط داخلي ارتباط برقرار کنيم. اطلاعات را به وزارت امور خارجه و عمدتا معاونت حقوقي بين‌المللي ارسال مي‌کرديم و نهايتا از طريق معاونت يا در مواردي از طريق دفتر وزير امور خارجه به نحو مقتضي به سازمان‌هاي ذي‌ربط ارسال مي‌شد و اگر لازم بود پاسخ آن براي ما ارسال مي‌شد. * در ابتداي مذاکرات، دکتر ممتار و رنجبريان به عنوان اعضاي حقوقدان همراه تيم بودند اما بعد از مدتي دکتر سادات ميداني جايگزين اين 2 نفر شد. آيا خروج اين حقوقدان‌ها از تيم مذاکرات دليل خاصي داشت؟ يعني به نارضايتي آنها از مذاکرات برمي‌گشت؟ بعيدي‌نژاد: آقاي سادات جايگزين آقاي دکتر ممتاز نبودند. در يک مرحله خاصي از مذاکرات قرار بود بحث‌هاي موضوعي خاصي مورد گفت‌وگو قرار بگيرد و به همين دليل احساس شد که حضور برخي از استادان در حوزه حقوق بين‌الملل از جمله آقاي دکتر ممتاز که از استادان واقعا ممتاز رشته حقوق بين‌الملل هستند و همين طور آقاي دکتر رنجبريان مي‌تواند ذي‌قيمت باشد و بر اين اساس از آنها درخواست شد که به مذاکرات بپيوندند تا در برخي زمينه‌هاي خاص حقوق بين‌الملل و همچنين بحث مربوط به نقش شوراي امنيت بتوانيم از تجارب و دانش دوستان استفاده کنيم. اما اصولا آن فضا به آن صورت شکل نگرفت و تمرکز مذاکرات به سمت موضوعات متفاوتي رفت و اولويت‌ مباحث تغييراتي کرد. بنابراين حضور اين استادان محترم در آن مقاطع ادامه نيافت. ولي ديدگاه‌ها و مشارکت اين استادان برجسته در جريان تدوين مواضع ملي کشورمان براي تيم مذاکرات هسته اي بسيار ارزشمند بود و در همان مقطع جمع‌بندي‌هاي مهمي صورت گرفت. تيم حقوقي وزارت امور خارجه که با اين استادان و حتي ديگر استادان حقوق ارتباط داشت و نظرهاي آنان را جمع‌آوري مي‌کرد، از مرحله دوم برجام که مذاکرات وارد مراحل ريز حقوقي شد، به طور مستمر اين کار را دنبال کرد. در تيم حقوقي که مباحث حقوقي را دنبال مي‌کرد و به ويژه در بحث تحريم مشغول کار بود، آقاي بقايي، آقاي سادات ميداني و در برخي از مواقع و در حوزه‌هاي ويژه‌تري آقايان صابري و باقرپور حضور داشتند که به صورت ثابت در مذاکرات حضور داشتند و به ما کمک مي‌کردند. دوستان هم با اداره کل حقوقي وزارت امور خارجه از نزديک کار مي‌کردند و هم با استادان حقوق بين‌الملل و ديگر نهادهاي حقوقي که ديدگاه‌هايي داشتند. همان طور که در رسانه‌ها نيز منعکس شد حتي چند جلسه در سطح معاونت حقوقي رياست جمهوري برگزار شد که آنجا نيز استادان حضور پيدا کردند. * تصور اوليه شما اين بود که در چه مدت زماني مذاکرات مي‌تواند به نتيجه برسد و آيا پيش‌بيني اين مدت ‌زمان را مي‌کرديد؟ بعيدي‌نژاد: پيش‌بيني مذاکرات سختي را مي‌کرديم و به همين دليل نيز از همان ابتدا پيشنهادي که در مذاکرات مطرح شد اين بود که يک قدم اول داشته باشيم و درآن قدم اول، هدف مذاکرات جامع را تبيين کنيم و ببينيم به کجا مي‌خواهيم برويم. اين، از دو منظر مهم بود که در قدم اول بتوانيم مقداري تنش را کنترل کنيم و در اين حال هدف خود را براي ادامه مذاکرات خوب تبيين کنيم تا ببينيم به کجا حرکت مي‌کنيم. بر همين اساس نيز قدم اول طرح شد که نسبتا زودتر به آن رسيديم اما مي دانستيم که مذاکرات جامع بسيار سخت و پيچيده است، ‌ما تجربه اين مذاکرات را داشته و مي‌دانستيم که چقدر ابعاد پيچيده فني، حقوقي، سياسي و سختي دارد. اين سختي کار را کاملا از روز اول پيش‌بيني مي‌کرديم و مي‌دانستيم که اين مذاکرات ساده‌اي نخواهد بود. * سخنگوي وزارت امور خارجه در مصاحبه‌اي که با خبرگزاري آنا داشت، اعلام کرد که ايران از اجراي تعهدات از سوي آمريکا راضي نيست. آيا شما هم با چنين توصيفي موافق هستيد؟ آيا به غير از موضوع ويزا از سوي طرف مقابل نقض تعهد ديگري نيز صورت گرفته است؟ بعيدي‌نژاد: ما انتظار داريم طرف مقابل ما کاملا به تعهدات خود پايبند باشند. به علت اهميت نظارت، هيأت نظارت بر اجراي برجام تشکيل شده است که مسئوليت عالي نظارت بر برجام را برعهده دارد. وزارت امور خارجه مطالب مورد نياز را از طرق مختلف به نهادهاي ذي‌ربط در کشور بويژه هيأت عالي نظارت بر برجام گزارش مي‌کند. البته تا اين مرحله به آن معنا نقض در برجام از سوي طرف مقابل صورت نگرفته و هيأت نظارت برجام نيز نقضي را به معناي دقيق کلمه اعلام نکرده است. اما همين مثال‌هايي که مطرح کرديد نگراني‌هايي را براي ما ايجاد کرده است. در مورد مسئله ويزا زماني که اين قانون در کنگره تصويب و به امضاي رئيس‌جمهوري آمريکا رسيد، نگراني خود را در اين باره شديدا اعلام کرديم. آقاي کري در همان مقطع نامه‌اي را نوشتند که نوشتن آن نامه نيز در همان زمان از سوي اعضاي کنگره به شدت مورد انتقاد قرار گرفت. در نامه‌اي که ايشان نوشت صراحتا اعلام کرد که ايران مطمئن باشد که اين قانون به نحوي اجرا نخواهد شد که برجام را نقض کند. ما هنوز هم به رصد خود ادامه مي‌دهيم که ببينيم اين قانون و تعهدات ديگر آنها در برجام چطور اجرا مي‌شود و طبيعتا اگر مشاهده شود که اين قانون براي اصحاب رسانه و تجار ايراني مشکلي ايجاد کند قطعي است که ما اين مورد را با آمريکايي‌ها در سطح بالا پيگيري خواهيم کرد. اميدواريم که آمريکا بتواند به تعهدي که به ما داده است که اين قانون به نحوي اجرايي خواهد شد که نقض برجام نباشد، عمل کند. اما طبيعي است که ما بايد به عنوان طرف 1+5 اين نگراني‌ها را داشته باشيم و به جد دنبال کنيم. اگر شاهد نقض تعهدات برجام باشيم قطعا عکس‌العمل نشان خواهيم داد. * شما گفتيد نقض به معناي واقعي کلمه صورت نگرفته است، آيا اين به مفهوم آن است که به شکل ديگري به طور مثال روح برجام دچار نقض شده است؟ بعيدي‌نژاد: تا اين لحظه ما با نقض برجام مواجه نشده‌ايم. ولي همين موضوع ويزا براي ما نگراني‌هايي را ايجاد مي‌کند، ما انتظار نداشتيم بعد از آنکه چارچوبه اجراي برجام مشخص شده است، در زماني که به سمت اجراي تعهدات مي‌رويم، آمريکا يک چنين پيچيدگي‌هايي ايجاد کند و نگراني‌ها را در جامعه ما افزايش دهد. * و اگر آمريکا به تعهدي که داده است عمل نکند ايران چه اقدام متقابلي خواهد داشت؟ بعيدي‌نژاد: اين مسئله بايد به طور دقيق بررسي و ابعاد موضوع و نقض دقيق تعريف شود و بر اساس ابعاد آن نقض است که ما تصميمات خود را اتخاذ مي‌کنيم. نمي‌توان به طور کلي نظر مجرد از واقعيت داد. بايد ديد مشکل چيست و کجا مسئله نقض صورت گرفته است که اقدام متقابل در نظر گرفته شود و موضوع اقدام متقابل از مسيرهايي که تعيين شده است پيگيري شود. اما بايد اين امر را نيز در نظر بگيريم که در اين موضوع ويزا به خصوص تنها ايران نيست که نگران است. طبق اطلاعاتي که به طور مشخص و رسمي در اختيار داريم اتحاديه اروپا نيز نگران است و تمام سفراي اتحاديه اروپا در واشنگتن به اين امر اعتراض کرده‌اند. بنابراين ما احساس مي‌کنيم که اگر اين قانون بخواهد به آن سبکي که نوشته شده‌است، اجرا شود، ايران در اين نگراني تنها نخواهد بود. نگراني‌هاي کشورهاي اروپايي در اين خصوص مانند نگراني‌هاي ايراني‌هاست. * هيأت نظارت بر اجراي برجام چه سازوکاري دارد؟ آيا شما در جلسات آنها شرکت مي‌کنيد؟ بعد از اجراي برجام چند جلسه تشکيل شده است؟ بعيدي‌نژاد: هيأت نظارت بر اجراي برجام وظيفه نظارت بر نحوه اجراي برجام چه در داخل کشور و چه از طرف اعضاي ديگر را دارد و هر زمان نياز باشد که جلساتي برگزار کنند بر اساس گزارش‌هايي که از وزارت امور خارجه و ديگر نهادهاي ذي‌ربط دريافت مي‌کنند، جلسات خود را برگزار و تصميمات خود را اتخاذ و اعلام مي‌کنند. * آيا اعضاي تيم مذاکره کننده هسته‌اي در جلسات هيأت نظارت شرکت مي‌کنند؟ بعيدي‌نژاد: آقاي دکتر ظريف و آقاي دکتر صالحي از اعضاي هيأت هستند و در جلسات شرکت مي‌کنند. * خود شما عضو هيأت نظارت بر برجام هستيد؟ بعيدي‌نژاد: خير. جلسه بعدي کميسيون مشترک اجراي برجام ( کميسيون متشکل از نمايندگان ايران و 1 +5) که بنا بوده ‌است به صورت منظم برگزار شود چه زماني خواهد بود؟ بعيدي‌نژاد: جلسات کميسيون مشترک هيچ زمان‌بندي‌اي ندارد؛ هر زمان که به دلايل خاصي نياز باشد که چنين جلساتي برگزار شود،‌ اعضا پيشنهاد مي‌کنند، اين پيشنهاد با ديگران در ميان گذاشته مي‌شود و در اين باره تصميم‌گيري مي‌شود که اين کميسيون برگزار شود. * بر اساس چه نيازي اين نشست برگزار مي‌شود؟ بعيدي‌نژاد: تاکنون موضوعي که لازم باشد جلسه کميسيون مشترک براي آن برگزار شود تا تصميم‌گيري خاصي اتخاذ شود، ‌نياز نداشتيم، البته اين به معناي آن نيست که هيچ موضوعي مورد بحث نيست، اين جلسه بايد بر اساس يک نياز واقعي در دستور کار قرار گيرد که بر اساس آن دستور کار جلسه تشکيل شود، طبيعتا نياز به برگزاري جلسه‌اي که موضوع خاصي در دستور کار آن نباشد، وجود ندارد. * اما در برجام تشکيل اين کميسيون هر 2 سال يک بار مقرر شده است. بعيدي‌نژاد: هر 2 سال يک بار اگر نياز باشد اعضا تشکيل جلسه مي‌دهند و ممکن است نسبت به تغيير برخي از مباحث برجام تصميماتي بگيرند که هنوز تا آن زمان فاصله زيادي داريم. * جان کري در موضع‌گيري‌اي اعلام کرده بود که زير 50 ميليارد دلار از دارايي‌هاي ايران به کشور باز خواهد گشت در حالي که اصل اين دارايي‌ها 150 ميليارد دلار تخمين زده مي‌شود؛ درباره ميزان اين دارايي‌ها و آنچه قرار است آزاد شود توضيح مي‌دهيد؟ بعيدي‌نژاد: در مورد اين دارايي‌ها تعاريف مختلفي وجود دارد. يک موقع کل مبالغ خارج از کشور شامل مبلغي را که مثلا ما به عنوان ضمانت در يک بانک خارجي گذاشته‌ايم و قرار نيست اين مبلغ به کشور بازگردد، مبناي محاسبه قرار مي‌دهيم. اگر اين مبلغ ملاک قرار گيرد يک رقمي به دست مي‌آيد که رقم بالايي است. ولي يک موقع دارايي‌هاي خاصي را که تحت شرايط تحريم مسدود شده‌اند، مبنا قرار مي‌دهيم. اين اعداد و ارقام يک مبحث اقتصادي است که مسئولان بانک مرکزي و وزارت اقتصاد و دارايي رقم‌ها را اعلام مي‌کنند. آقاي دکتر سيف نيز چند روز پيش مصاحبه‌اي داشتند که در آن فرموده بودند مبالغي که بلوکه شده و آزاد مي‌شود بالغ بر 34 ميليارد دلار است که 28 ميليارد دلار آن متعلق به بانک مرکزي است و 6 ميليارد دلار در اختيار دولت است. ولي آنچه مهم است اين است که اکنون در مرحله‌اي هستيم که تمام دارايي‌هايي که ايران در بانک‌هاي خارجي دارد کاملا آزاد و در اختيار کشور است و هيچ محدوديتي براي نقل و انتقال آنها اعمال نمي‌شود. بحث ضرورت برگشت اين مبالغ به کشور ديگر از نظر فني خيلي دقيق نيست چراکه ديگر لازم نيست اين دارايي‌ها را به کشور بازگردانيم. اين مبالغي است که شما در بانک‌هاي مختلف داريد و مي‌توانيد با آن کار تجاري انجام دهيد، به اين معنا نياز نيست که اين پول در حسابي در ايران قرار بگيرد. اين در زماني معنا داشت که دسترسي به حساب‌هاي خارج از کشور نداشتيد. مثل اين مي‌ماند که اکنون شما حسابي در شهرستان ديگري داشته باشيد حتما نياز نيست که اين حساب را به تهران بازگردانيد. يک شبکه بانکي است که به طور کامل دسترسي وجود دارد و مي‌توانيد از حساب همان شعبه مبالغي را منتقل يا برداشت کنيد. آن محدوديت‌هايي که ما قبلا داشته‌ايم و ناچار بوديم در ترتيبات تفاهم ژنو بخشي از اين پول‌ها را به کشور بازگردانيم به اين دليل بود که نمي‌توانستيم اين پول را به جاي ديگري منتقل کنيم. بعد از برجام اين پول‌ها کاملا در دسترس کشور است و بانک مرکزي و نهادهاي بانکي و مالي مي‌توانند از تمام دارايي‌هايي که متعلق به خودشان در کشور است آزادانه استفاده کنند. * بر اساس برجام بنا بود که پروتکل الحاقي را به صورت داوطلبانه اجرا کنيم، اکنون در چه مرحله‌اي هستيم؟ بعيدي‌نژاد: از روز اول اجراي برجام اجراي داوطلبانه پروتکل الحاقي نيز آغاز شده است. * مي‌توانيد توضيح بدهيد اکنون وضع بازرسي‌ها از ايران در چه شرايطي است؟ بعيدي‌نژاد: حضور بازرسان بر اساس پروتکل الحاقي داراي مقرراتي است. يعني بر اساس نظارت‌هايي که در ايران وجود دارد، آژانس فهرستي از بازرسان را به ايران معرفي مي‌کند و ما تعدادي از اين افراد را انتخاب مي‌کنيم. تعداد اين بازرسان بر اساس تفاهم ما با آژانس نزديک به 130 نفر در حوزه‌هاي مختلف است. از ميان آن تعداد لازم که تأييد مي‌کنيم، تبديل به بازرس منصوب در امور ايران مي شوند و براي اين عده ويزاهاي بلندمدت صادر مي‌شود که مي‌توانند براي وظايف نظارتي خود سريعا به ايران سفر کنند. * اکنون بازرسان در ايران حضور دارند؟ بعيدي‌نژاد: بله. به طور کلي تأسيسات هسته‌اي هر کدام داراي يک برنامه نظارتي متفاوت هستند. فردو يک برنامه نظارت و نظنر برنامه نظارت ديگري دارد و همچنين اراک. ممکن است بر اساس برنامه‌ها از تأسيساتي در ماه يک بار و در جاي ديگري 2 بار بازديد شود. اما اکنون برنامه‌ها کاملا روتين است و برنامه‌هاي نظارت از روز اول اجراي برجام بر اساس پروتکل الحاقي آغاز شده است. * هنوز بعد از گذشت چند ماه از اجراي برجام اين بحث وجود دارد که ما در برجام امتيازات بيشتري از آنچه دريافت کرده‌ايم به طرف مقابل واگذار کرديم. در مقابل هم عده اي مي‌گويند که دست تيم مذاکره‌کننده براي امتيازدهي بالاتر از اين حد بوده است؛ يعني شما اين اجازه را داشتيد که امتيازهاي بيشتري بدهيد. واقعا کدام يک از اين دو روايت صحت دارد؟ بعيدي‌نژاد: در سوال اول مقداري توضيح دادم که رويه‌هاي تصميم‌گيري به چه صورت بوده است و با قاطعيت مي‌گوييم که تمام خطوط قرمز نظام حفظ شده است و اصولا اين در اختيارات تيم مذاکره‌کننده در هيچ جاي دنيا نيست که بخواهد روي خطوط قرمز نظام مذاکره کند. بنابراين همه خطوط قرمز حفظ شده است و پيچيده شدن و طولاني بودن مذاکرات نيز به همين دليل بوده است. خطوط قرمز نظام از ابتدا کاملا براي ما روشن بوده است و به روشني هم اعلام کرديم و باز هم اعلام مي‌کنيم که تمام اين خطوط در توافق به دست آمده و حفظ شده‌اند. * بندي در برجام وجود دارد که نظام حقوقي تعهدات برجام رويه‌ساز نيست و تنها مختص به همين توافق است. ما در برجام توانستيم تفسير دولت‌هاي داراي سلاح‌هاي هسته‌اي را تغيير دهيم و به آنها بقبولانيم که حق غني‌سازي بدون آنکه به صورت دائمي به نظام پادمان آژانس ملحق شويم براي ما وجود دارد. اين بحثي است که کشورهاي داراي سلاح‌هاي هسته‌اي آن را در مورد هيچ کشوري نمي‌پذيرفتند و مي‌گفتند پيش‌شرط استفاده صلح‌آميز اين است که بايد دنيا را مطمئن کنيد که نمي‌خواهيد سلاح هسته‌اي داشته باشيد. اما اين دستاورد با اين بند که برجام رويه‌ساز نيست و فقط محدود به طرف‌هاي برجام است، تا اندازه زيادي تعديل شد. طرف غربي براي گنجاندن اين بند چقدر مصر بود؟ بعيدي‌نژاد: کلا از روز اول يکي از پيچيدگي‌هايي که در مذاکرات داشتيم اين بود که کشورهاي غربي به روشني به ما مي‌گفتند که انجام غني‌سازي هيچ کشوري را تا به حال در دنيا نپذيرفته‌اند. يعني حتي مي‌دانيد که برنامه‌هاي متحدين خود را که مي‌خواستند برنامه غني‌سازي داشته باشند، هم نپذيرفتند. بنابراين هميشه بحث رويه‌سازي يک مشکل مد نظر آنها بود و نمي‌خواستند زماني که با ايران چنين تفاهمي را مي‌کنند و حتي شوراي امنيت که به ايران مجوز غني‌سازي مي‌دهد، اين امر به عنوان محملي براي کشورها قرار بگيرد که بگويند که غني‌سازي ما را هم بپذيريد. مي‌خواستند با يک چنين عبارت‌بندي‌هايي اين حق يا خواسته را براي ديگران به نوعي محدود کنند که صرف اينکه ما در مورد غني‌سازي با ايران تفاهم کرديم به اين معنا نيست که ديگران هم انتظار داشته باشند برنامه غني‌سازي آنها را به رسميت بشناسيم. اين نکته‌اي بود که از ابتدا روي آن اصرار داشتند و اينکه غني‌سازي ايران را هم بپذيرند بسيار برايشان سخت بود و يکي از مشکل‌ترين قسمت‌هاي مذاکرات ما، چه در تفاهم ژنو و چه در مرحله بعدي که مي‌خواستيم غني‌سازي را تبيين کنيم، همين امر بود که بپذيرند ايران برنامه غني سازي داشته باشد و در مرحله تفاهم جامع هم بپذيرند که اين برنامه غني‌سازي توسعه يابد و عملا وارد عرصه توليد سوخت هسته‌اي شود. اين امرعملا با مقاومتي که در کشور بود و ايستادگي ايران بر مواضع خود ميسر شده بود. در واقع آنها به يک چنين بندي اصرار داشتند و البته تنها آمريکا نبود و کشورهاي ديگر هم بودند و اصولا اين يک موضع مشترک کشورهاي 1+5 بود که بايد بندي وجود داشته باشد که نهايتا روشن باشد که ترتيباتي که با ايران توافق شده است نبايد به طور اتوماتيک به خواسته کشورهاي ديگر تبديل شود. * در برجام پيوستي براي همکاري کشورهاي ديگر در توسعه هسته‌اي داريم. پيش از اين اعلام شده بود که به غير از روسيه و چينبرخي از کشورهاي اروپايي نيز در جريان مذاکرات، درخواست همکاري با ايران را داشته‌اند. آيا در اين راستا مذاکراتي صورت گرفته است؟ با کدام کشورها؟ بعيدي‌نژاد: در پيوست سوم برجام موضوعات بسيار زيادي شمرده مي‌شود که ايران مي‌تواند با کشورهاي 1+5 و کشورهاي ديگر همکاري‌هاي هسته‌اي صلح‌آميز داشته باشد. بعد از برجام گفت‌وگوهايي در سطوح مختلف با چين و روسيه و برخي از کشورهاي 1+5 و حتي برخي از کشورهاي بيرون 1+5 انجام شده است که چون در مراحل اوليه مذاکرات هستيم نام اين کشورها را نمي‌برم. ان‌شاءلله وقتي که توافق‌ها انجام شود، علني خواهد شد. اين گفت‌وگوها انجام شده است و عرصه‌هاي متنوعي را شامل مي‌شود. خيلي هم اشتياق در طرف‌هاي ديگر وجود دارد که وارد همکاري هسته‌اي با ايران شوند. * چه عرصه‌هايي مد نظر همکاري‌هاست؟ بعيدي‌نژاد: عرصه‌ها خيلي متنوع است. فارغ از بحث اراک که تعهد روشن از طرف 1+5 است که به مدرن‌سازي اراک کمک کنند و رآکتور تحقيقاتي اراک به يک رآکتور مدرن و تحقيقاتي تبديل شود، در زمينه‌هاي ديگر هم عرصه‌هاي بسيار زيادي وجود دارد. اگر به ضميمه سوم برجام مراجعه شود خيلي زمينه‌ها متنوع است. اما اينکه انتظار داشته باشيم همه اين موارد در چند ماه به نتيجه برسد مقداري بعيد به نظر مي‌رسد. اين موضوعات نيازمند تبادلات وسيع‌تري است که ما با کشورهاي ديگر وارد گفت‌وگو و همکاري شويم ولي اين زمينه‌ها کاملا شناسايي شده‌است. در ميان اين زمينه‌ها يکي دو مورد که به صورت مبسوط در مورد آنها بحث شده است يکي رآکتور اراک است که همه کشورها 1+5 مشارکت خواهند داشت و مورد ديگر توليد ايزوتوپ‌هاي پايدار در همکاري با روسيه در فردو است که در اين مورد نيز بحث‌ها با روسيه آغاز شده‌ است و در واقع از موضوعاتي است که درخود برجام کاملا پيش‌بيني شده است و هر دو طرف علاقه‌مند هستند که اين همکاري‌ها به نتيجه برسد. * در جريان مذاکرات هسته‌اي بعضا شايعات و خبرهايي درباره تلاش و کارشکني‌هاي عربستان در جريان مذاکرات ايران مطرح بود. حتي در دوره‌اي از مذاکرات در وين وزير امور خارجه عربستان به وين سفر کرد و در حالي که مذاکرات در حال به نتيجه رسيدن بود، در هواپيما با وزير امور خارجه آمريکا ديدار داشت که برخي حتي اين ديدار را دليلي براي شکست مذاکرات در آن دوره عنوان کردند. اکنون بعد از گذشت چند ماه از پايان مذاکرات مي‌توانيد با توجه به اينکه مخالفت‌ها و موضع‌گيري عربستان کاملا مشهود شده است بفرماييد که آيا شاهد کارشکني‌هاي اين کشور در جريان مذاکرات بوده‌ايد؟ يعني مي توانيد به طور عيني از آن کارشکني‌ها، موردي را اشاره کنيد؟ بعيدي‌نژاد: بحث مصاديق کمي مشکل است چراکه به هر حال ما در مذاکرات خصوصي دو طرف حضور نداشته‌ايم که بتوانيم بگوييم در اين موارد گفت‌وگو شده است يا خير. اما شواهد بر اين امر که عربستان تا آنجا که مي‌توانست اقدامات زيادي را انجام داد که اين توافق انجام نشود، وجود دارد. کشورهاي زيادي هم اطلاع دارند و ما هم از طريق اين کشورها از برخي از اين اطلاعات باخبر شده‌ايم. در برخي از زمينه‌ها نيز اين اقدامات آشکار و بي‌پروا بوده‌است، به خصوص درآمريکا و استفاده از لابي‌هاي ضد برجام در ايالت‌هاي مختلف و کار با نمايندگان کنگره و سناتورهايي که با برجام موافق نبوده‌اند. در حوزه‌هاي مختلف کارهاي زيادي شده است اما ما فکر مي‌کنيم که به هر صورت اين سياست درست نبوده‌ است کما اينکه خود اروپا و آمريکا هم به شکل مکرر به کشورهاي منطقه اعلام کرده‌اند که درکشان اين است که اگر برجام تدوين شود و مذاکرات به نتيجه برسد به نفع صلح و ثبات در منطقه است و همه کشورها بايد کمک کنند که اين مذاکرات به نتيجه برسد. به نظر ما اين سياستي که اخيرا برخي از کشورهاي منطقه داشته‌اند سياست نادرستي بوده است و اکنون اين فرصت وجود دارد که آنها با درک بهتري از اوضاع، آن سياست اشتباه را ادامه ندهند و با همان رهيافتي که ايران اعلام کرده که رهيافت برد-برد است با روش‌هاي مسالمت‌آميز و گفت‌وگو مشکلات را حل کنند. به نظر ما تشديد تنش و درگيري مشکلاتي را در منطقه حل نمي‌کند. * شما بعد از تنش بين ايران و عربستان براي شرکت در نشست سازمان همکاري اسلامي به جده سفر کرديد. در آن نشست بيانيه‌اي عليه ايران صادر شد. در مورد رايزني‌هايي که در زمان حضور در جده انجام داديد و آن نشست توضيح مي‌دهيد؟ بعيدي‌نژاد: مجموعا سياست عربستان در سازمان همکاري‌هاي اسلامي هميشه همين‌طور بوده است که اگر قصد داشته سياستي را پيش ببرد از همه اهرم‌هاي خود براي بسيج کشورها استفاده مي‌کرده است. متأسفانه خيلي اوقات نيز به رويه‌هاي حقوقي و سازماني که در منشور سازمان همکاري‌هاي اسلامي تعبيه شده است، توجه نمي‌کنند و حتي ديدگاه کشورهاي ديگر را نشنيده مي‌گيرند و سعي مي‌کنند با بسيج متحدان خود اين سياست را پيش ببرند. ما وقتي به جده رفتيم خيلي خوش‌بين نبوديم که بتوان اين سياست‌ها را تغيير داد چراکه وقتي ما اولين بار پيشنهاد اين جلسه را که مي‌خواست موضوع حمله به سفارت عربستان در ايران را مورد توجه قرار دهد، دريافت کرديم خودمان در مراحل مختلف و در سطوح مختلف هم با کشورهاي منطقه و هم با دبير کل سازمان همکاري‌هاي اسلامي صحبت کرديم که ما نيازي به اين جلسه نمي‌بينيم چراکه مقامات ايراني در عالي‌ترين سطح اين مسئله را محکوم کرده‌اند و ايران اين موضوع را در دستور بررسي دارد و با عاملان آنها برخورد خواهد کرد. سازمان همکاري اسلامي چه اقدامي را مي‌خواهد به ايران توصيه کند که خود ما انجام نداده باشيم و به همين دليل فلسفه وجودي آن جلسه براي ما جاي سوال بود. اما به اين دليل که احساس مي‌کرديم به دليل کار سياسي که عربستان انجام مي‌دهد برخي از کشورها اقدامات و ديدگاه‌هاي ما را خوب درک نکرده باشند، احساس کرديم که بهتر است در جلسه شرکت کنيم و اينها را در دو سطح مختلف، کارشناسان ارشد و وزرا که پشت هم برگزار شد توضيح دهيم و دعوت کنيم که به جاي آنکه آنها بخواهند اين اقدام را محکوم کنند يا انتظاراتي از ايران داشته باشند به دنبال آن باشيم که از طريق گفت‌وگو و تماس‌هاي بيشتر بين دو کشور سوءتفاهم‌ها از بين برود. اما متاسفانه عربستان همان‌طور که بعد از قطع رابطه خيلي از کشورها را تحت فشار قرار داد که يا رابطه خود را با ايران قطع يا کم کنند، در آنجا هم متأسفانه به همين سبک عمل کرد و فشار آوردند که گوش شنوايي از طرف مقامات اين کشورها براي درک درست شرايط وجود نداشته باشد. ما درجده با دبير کل سازمان همکاري اسلامي و برخي از کشورهايي که در دايره اين فشارها قرار نمي‌گرفتند مانند کشورهاي جنوب آسيا و کشورهايي که ديدگاه‌هاي مستقل‌تري دارند، مذاکرات خوبي داشتيم و آنها کاملا با ديدگاه‌هاي ايران آشنا شدند. * واکنش اين کشورها به موضع ما چه بود؟ بعيدي‌نژاد: برخي از آن کشورها تمايل پيدا کردند که در جلسه درخواست کنند که بيانيه پيشنهادي عربستان اصلاح شود چراکه آن را سازنده نمي‌دانستند. آنها مايل بودند که ايران و عربستان را به کاهش تنش و حل مسائل از طريق گفت‌وگوهاي بيشتر دعوت کنند. به هر حال جالب بود که ديديم که کشورهايي هستند که حاضرند ديدگاه واقع‌بينانه‌تري داشته باشند. اما متأسفانه عربستان به نحو ديگري به گردش و چرخش مباحث در درون سازمان همکاري‌هاي اسلامي نگاه مي‌کند، آنجا را به عنوان جايي براي بحث عميق نمي‌داند و بيشتر مي‌خواهد از سازمان براي اهداف سياسي استفاده کند و کشورها را تحت فشار قرار دهد که بيانيه‌هاي سياسي به نفع عربستان صادر کنند. با فشار عربستان که ميزبان بود و کشورهاي دوست او و حتي کشورهايي که تحت فشار بودند، اجازه داده نشد که فضاي گفت‌وگو و مفاهمه ايجاد شود و حتي با وجود آنکه حدود هفت يا هشت کشور بودند که درخواست اصلاحيه‌هاي متعددي در آن بيانيه داشتند، نظر آنها ناديده گرفته شد و با تمسک به اينکه اکثريت با بيانيه موافق هستند آن را با تعجيل تصويب کردند. اما به هر حال آن جلسه از اين جهت مهم بود که ديدگاه‌هاي خودمان را درباره تهديدهاي منطقه‌اي و اولويت‌هاي جهان اسلام مطرح کرديم که مورد استقبال بخش مهمي از کشورها قرار گرفت. ما اعلام کرديم که استفاده از اين وقايع براي اعمال فشار و صدور بيانيه کمکي نمي‌کند. ما اولين کشوري بوديم که خودمان حمله به سفارت عربستان را محکوم کرديم و خود را موظف مي‌دانيم که مصونيت ديپلمات‌ها و سفارتخانه‌ها حفظ شود. با توجه به مشکلاتي که ما در جهان اسلام از جمله موضوع فلسطين، لبنان و سوريه و مشکلات ديگر منطقه داريم بايد واقعا سازمان همکاري اسلامي توجه خود را به اولويت‌هاي اصلي جهان اسلام بدهد تا مسائل فرعي مانند حادثه‌اي که در تهران اتفاق افتاده است. اين حادثه نيز يک حادثه بي‌نظير و منحصر به فردي در کشورهاي اسلامي نيست، حوادثي است که در برهه‌هاي ديگر نيز به شکل‌هاي ديگري در ديگر کشورها بوده است و طبيعي است که وقتي مشاهده مي‌کنيم که خود کشور با اراده کامل و جديت به دنبال جلوگيري از اين گونه حوادث است، برگزاري چنين جلساتي نمي‌تواند مفيد باشد. * موضوع عدم صدور رواديد براي شرکت هيات ايران در اجلاس جده چه بود؟ بعيدي‌نژاد: همان‌طور که مي‌دانيد آخر فروردين ماه آينده زمان برگزاري اجلاس سران کشورهاي اسلامي در استانبول است و از الان کار بر روي اسناد اجلاس آغاز شده است. متاسفانه عربستان بر خلاف تعهد خود به صدور ويزا براي هيات جمهوري اسلامي ايران براي شرکت در جلسه مقامات ارشد جده که وظيفه تهيه سند مقدماتي اجلاس سران را دارد، ويزا نداد. آنها بيانيه مشابهي چون بيانيه قبلي در جده را در اين جلسه به تصويب رساندند ولي ما به روشني اعلام کرديم که اين پيش‌نويس تصميم را قطعا نمي‌پذيريم و اگر عربستان بخواهد راه مقابله با ايران را در اين اجلاس پيش بگيرد قطعا با برخورد قاطع ما مواجه خواهد شد. ما اميدواريم ترکيه به عنوان رئيس پيش روي سازمان وظيفه تاريخي خود براي جلوگيري از رفتار تبعيض آميز عليه ايران انجام دهد و عربستان را به توجه دقيق به عواقب رفتارش متنبه کند. * تکليف نشست مقدماتي عدم تعهد که قرار بود در تهران برگزار شود، چه شده است؟ بعيدي‌نژاد: تاريخ آن نشست دو بار تعيين شد اما به دليل آنکه کاملا متصل به نشست سران عدم تعهد است، برگزار نشد. وظيفه آن اجلاس آماده کردن اسناد اجلاس سران است که به دليل شرايطي که در ونزوئلا به وجود آمد و تصميمي که دولت ونزوئلا براي تعويق جلسه سران گرفت به طور طبيعي آن جلسه هم بايد به تعويق بيافتد. هر گاه زمان برگزاري جلسه اجلاس سران قطعي شود مي‌توانيم بنا به شرايط آن زمان براي برگزاري جلسه وزيران هم برنامه‌ريزي کنيم. * زمان رياست ايران بر عدم تعهد تا چه زماني است؟ بعيدي‌نژاد: تا زمان تحويل رياست به ونزوئلا. قرار ونزوئلا اين بود که قبل از ماه جولاي و نهايتا سپتامبر 2015 جلسه را برگزار کند که با توجه به اوضاع داخلي و انجام انتخابات در ونزوئلا اين امر انجام نگرفت. بايد ببينيم که نهايتا تاريخ قطعي که ونزوئلا براي اجلاس سران در نظر مي گيرد، چه زماني خواهد بود. * و تا ونزوئلا اين اجلاس را برگزار نکند، ايران به عنوان رئيس باقي مي‌ماند؟ بعيدي‌نژاد: بله درست است. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد