طراح آرم جمهوری اسلامی کیست؟

ايسنا/ آرم جمهوري اسلامي را چه کسي طراحي کرده و چگونه مورد تاييد قرار گرفته است؟ چرا طراح اين آرم نمي‌خواهد نام و عکس او منتشر شود؟ محمدرضا اسدزاده با طرح اين دو پرسش در «خبرآنلاين» نوشت: هنرمندي که فروردين 58 طرح آرم خود را به دفتر امام در قم فرستاد و اتود ارسالي‌اش پس از تاييد و تماس تلفني آيت‌الله هاشمي رفسنجاني، آرم پرچم جمهوري اسلامي شد، هنرمند تهراني‌الاصلي است با چهره‌اي جدي که ديگر حاضر نيست در اين‌باره سخني بگويد. او 35 سال است که ديگر هيج جا و در هيچ رسانه‌اي حرفي از اين کارش نزده است. دکتر «حميد نديمي» استاد درس نظريه و روش‌هاي طراحي در رشته معماري دانشگاه شهيد بهشتي است. دوباره با او تماس گرفتم؛ اگرچه مي‌دانستم سه دهه است که سکوت کرده و با هيچ رسانه‌اي گفت وگو نمي‌کند. گفت که به هيچ وجه حاضر به گفت‌وگو نيست. اگر در گوگل، نام او را جست‌وجو کنيد، تنها يک عکس يافت مي‌شود؛ آن نيز عکسي است که در سايت دانشگاه شهيد بهشتي وجود دارد. يک بار پيش از اين وقتي از او خواستم تا دليل اين پنهان‌شدنش را بگويد، خنديد و تنها يک جمله کوتاه گفت: «نيازي نيست.» اصرار که کردم، گفت: «قصد لوس‌کردن خودم را که ندارم. بفهميد که چرا نمي‌خواهم نامي يا عکسي از من منتشر شود. متوجه مي‌شويد؟» خيلي اصرار داشتم تا بدانم چه دليلي دارد استاد معماري‌اي که خودش اهل هنر است، حاضر نباشد عکسي از او منتشر شود؟ باري يک پاسخ کوتاه ديگر شنيدم: «چه لزومي دارد مردم چهره مرا بشناسند؟» پيش از اين نيز گفته بود: «اکراه دارم خودم را به اين مسائل سنجاق کنم. مردم چهره مرا نبينند خيلي بهتر است. اگر فردا ضد انقلاب شدم چه؟ پس کاري به من نداشته باشيد.» اين واقعه گذشت تا من روايت آن ديدار را نوشتم و اين مقاله را تکميل کردم ... نخستين گفت‌وگوي او سال 1359 در روزنامه جمهوري اسلامي منتشر شد. فرداي روزي بود که آرم جمهوري اسلامي به تنفيذ امام خميني رسيد. دومين و آخرين گفت‌وگوي او نيز در مجله پاسدار اسلام در سال 1362 چاپ شد و پس از آن ديگر هيچ. او خودش را از معرفي‌شدن در رسانه‌ها پنهان مي‌کند و دليل اين پنهان‌شدنش، رازي است براي آنها که خواسته‌اند به هر نحوي به او نزديک شوند. ماجراي طراحي آرم از جايي آغاز شد که پس از رفراندوم جمهوري اسلامي و به دستور امام تصميم گرفته مي‌شود نمادهاي طاغوتي برچيده و نمادهاي اسلامي جايگزين آن شود. در نخستين اقدام، تغيير نشان «شير و خورشيد» و پرچم ايران مطرح مي‌شود؛ نشاني که سابقه‌اش به علائم پرچم‌هاي ايرانيان در دوره باستان برمي‌گشت و پس از ورود اسلام به ايران، به دليل دوري از اتهام آتش‌پرستي و خورشيدپرستي، اين نشاني از پرچم ايراني پاک شده بود اما در زمان صفويان، شاه اسماعيل که نسل خود را از يک سو به شاهان ساساني و از سوي ديگر به امام کاظم (ع) مي‌رساند، دستور داد تا نشان «شير و خورشيد» به طور رسمي به پرچم ايرانيان باز‌گردد. در زمان ناصرالدين شاه قاجار نيز شمشيري به دست اين شير داده شد. احمد کسروي درباره‌ تاريخ نشان شير و خورشيد کتابي ۳۴ صفحه‌اي نوشته است که کتابي ناياب است. امام خميني در 10 اسفند سال 57 خواستار تغيير نشان «شير و خورشيد» شد و اعلام کرد: «ما يک مملکت محمدي ايجاد مي‌کنيم. بيرق ايران نبايد بيرق شاهنشاهي باشد، آرم‌هاي ايران نبايد آرم‌هاي شاهنشاهي باشد، بايد آرم‌هاي اسلامي باشد. از همه وزارتخانه‌ها، از همه ادارات، بايد اين شير و خورشيد منحوس قطع بشود، علم اسلام بايد باشد. آثار طاغوت بايد برود. اينها آثار طاغوت است؛ اين تاج، آثار طاغوت است؛ آثار اسلام بايد باشد.» (صحيفه امام، ج 6، ص 275) پس از آن با فراخوان سراسري دولت موقت، طراحي نشان جديد آغاز و طرح‌هاي بسياري به دفتر نخست‌وزيري ارسال مي‌شود و در ابتدا، طرح نديمي مورد قبول واقع نمي‌شود. در مسابقه‌اي که براي طرح آرم جمهوري اسلامي برگزار شد، ابتدا آرم ديگري که در آن يک مشت گره‌کرده به همراه چند ستاره ديده مي‌شد، به تصويب مي‌رسد و در نهايت روي اسکناس‌هاي آن دوران چاپ مي‌شود. نديمي طرح آماده‌شده خود را به دفتر امام در قم ارسال مي‌کند. وقتي آيت‌الله هاشمي رفسنجاني طرح آرم را مي‌بيند، خدمت امام نشان مي‌دهد و درخواست مي‌کند که آرم تغيير کند. با تاييد امام، هاشمي رفسنجاني فوري دستور مي‌دهد تا آرم‌هاي منتشرشده جمع‌آوري شوند. همان شب آيت‌الله هاشمي رفسنجاني با نديمي تماس مي‌گيرد و خبر از تنفيذ آرم توسط امام در 19 ارديبهشت 1359 را مي‌دهد و از او مي‌خواهد تا روي طرح پرچم نيز کار کند. (به نقل از گفته‌هاي دکتر نديمي) در آن سال‌ها پس از تصويب طرح، شايعه مي‌شود که اين طرح، آرم گروه سيک‌ها در هندوستان است و سپس انتقادهايي به شکل 22 الله اکبر روي پرچم مي‌شود که مي‌گفتند در الله‌اکبر عبارت (USA) ديده مي‌شود. البته نديمي علي‌رغم ميل باطني‌اش، طرح الله اکبرها را تغيير مي‌دهد و پس از آن در گفت‌وگو با روزنامه جمهوري اسلامي به تبيين طرح خود مي‌پردازد. آيا اين آرم برگرفته از آرم گروه سيک‌هاي هندوستان است؟ پاسخ دکتر نديمي در سال 59 در روزنامه جمهوري و کيهان: «هلال‌هاي تعبيه‌شده در اين آرم از نقش مبارکي ريشه مي‌گيرد که حضرت رسول (ص) بارها با شمشير مبارکشان به عنوان امضا روي شن‌ها ترسيم کرده‌اند. اين طرح پنج بخش دارد که نشان‌دهنده پنج اصل دين است. اصل توحيد را در حکم عمود، دو ساقه اصلي در ميان خود دارد. علاوه بر کلمه الله که در ترکيب اصلي آن ديده مي‌شود، لااله‌الاالله نيز در آن مستتر است. جزء قائم مياني در ترکيب با شکل تشديد ( ّ ) که در خط فارسي و عربي نشانه شدت است، شمشير را تداعي مي‌کند؛ اين همان تعبير کلمه «حديد» است. تقارن‌هاي اين آرم هم نشانه تعادل و توازن است؛ اين همان ميزان است. بزرگ‌ترين و اصلي‌ترين ويژگي اين آرم همان بيان کلمه الله است که قالب و محتوا را در خود جاي داده است. آرم به صورت کروي طراحي شد تا نشان‌دهنده پيام جهاني آن باشد.» توضيحات نديمي در سال 62 در مجله پاسدار اسلام: «علاقه داشتم براي جهان اسلام يک نشان درست کنم. وقتي حضرت امام فرمودند که نشان شير و خورشيد بايد عوض شود و کشور به نشان جديدي نيازمند است، به صورت جدي ايده‌ام را پيگيري کردم و به مرور سياه‌مشق‌هاي قبلي پرداختم. در اين نماد سه رکن اساسي حکومت اسلامي از ديدگاه قرآن وجود دارد يعني کتاب، ترازو و آهن يا به عبارت قرآني کتاب، ميزان و حديد. جزء قائم مياني، در ترکيب با شکل تشديد که در خط فارسي و عربي نشانه شدت است، شمشير را تداعي مي‌کند، قائم و ايستاده که خود نماد و قدرت و استحکام و ايستادگي است و اين برداشت تعبيري از کلمه حديد است در کتاب الله (... انزلنا الحديد فيه باس شديد) و ترکيب کاملا متقارن شکل، بياني از حالت تعادل و توازن که اين نيز برداشتي تعبيري است از کلمه ميزان در کتاب خدا (والسماء رفعها و وضع الميزان). پنج جزء تشکيل‌دهنده علامت که اگر به پنج اصل پايه دين برگردد اصل توحيد را در حکم عمود و ساقه اصلي در ميان دارند، گذشته از آنکه در ترکيب کلي خويش کلمه الله را بيان مي‌کنند، عصاره‌اي از کلمه توحيد يعني لا اله الا الله را نيز در دستور خود مستتر دارند. خطوط هلالي‌هاي طرح که در يک دايره محاط است با تداعي نصف‌النهارهاي کره، جهاني بودن دعوت اسلام را تجسم مي‌بخشند. کلمه الله به صورت کروي طراحي شده تا نشان‌دهنده پيام جهاني آن باشد. هلالي‌هاي تعبيه‌شده در اين آرم از نقش مبارکي ريشه مي‌گيرد که حضرت رسول (ص) بارها با شمشير مبارکشان به عنوان امضا روي شن‌ها ترسيم کرده‌اند.» او در توضيح طرحش ادامه مي‌دهد: «اين پرچم به اميد دادن به دست حکومت امام زمان (عج) طراحي شد. رنگ‌هاي سبز و سفيد و سرخ، علامت مخصوص جمهوري اسلامي و شعار الله اکبر همگي از ارکاني هستند که در قانون اساسي براي پرچم ايران در نظر گرفته شده‌اند.» نديمي از شعار بودن الله اکبر، تکرار را اقتباس مي‌کند: «اين شعار 11 بار در رنگ سرخ و 11 بار در رنگ سبز يعني 22 بار تکرار مي‌شود و اين اشاره‌اي است به بيست و دوم بهمن 57. قالب راست گوشه خط نوشته الله اکبر يادي است از کوبندگي اين شعار و اين همان خطي است (خط بنايي) که شعار الله اکبر را بر بلنداي اذان و بر گنبدها و مناره‌هاي الله اکبر در مساجد اسلامي نقش مي‌کرده و اکنون بر بلنداي پرچم ايران نشسته است. کلمه قرمز الله منقوش بر پرچم جمهوري اسلامي بيانگر مبدأ و منتهاي آفرينش است (الي الله المصير) و هدف و غايت حکومت اسلامي را نشان مي‌دهد.» يک اظهارنظر در ديدار خصوصي: «من که اصلا اين‌کاره نبودم. اين طرح را بايد گرافيست‌هاي بزرگ مي‌کشيدند. کار من نيست. اين کاري خدايي است، به من ربطي ندارد. اين است که دوست ندارم خودم را سنجاق کنم. افراد فاني را به مسائل باقي متصل نکنيد.» با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد