اندیشکده مؤسسه بروکینگز: مذاکرات هسته‌ای با ایران در آستانه رسیدن به نتایجی واقعی است

تسنيم / کارشناس مسائل ايران در مؤسسه بروکينگز در يادداشتي در مورد مذاکرات هسته‌اي گروه ۱+۵ با ايران تأکيد مي‌کند که روند اين مذاکرات از مؤثر بودن آن خبر مي‌دهد و بايد انتظار نتايجي واقعي را کشيد. به گزارش گروه بين‌الملل خبرگزاري تسنيم به نقل از مؤسسه بروکينگز، سوزان ملوني کارشناس مسائل ايران در اين انديشکده اعتراف مي‌کند که مذاکرات هسته‌اي گروه 1+5 با ايران واقعاً در حال پيشرفت است و دير يا زود به نتايجي واقعي خواهد رسيد. ورود غيرمنتظره جان کري وزير امور خارجه آمريکا و همتايان اروپايي، روسي و چيني وي به ژنو براي پيوستن به گفتگوهاي هسته‌اي با ايران، روزي سرشار از پيش‌بيني را رقم زد. تا زمان نگارش اين يادداشت هيچ توافقي اعلان نشده است اما همه شواهد نشان مي‌دهد که بن‌بست يازده ساله در برنامه هسته‌اي ايران ممکن است در آستانه حل و فصل شدن قرار گرفته باشد. هر توافقي که در اين آخر هفته ميان مذاکره کنندگان ايراني و نمايندگان پنج عضو دائم شوراي امنيت سازمان ملل به علاوه آلمان شکل بگيرد، صرفاً به منزله نقطه‌اي آغازين خواهد بود ـ اقدامي پيشيني از جانب همه اطراف ماجرا به سمت توافق جامع نهايي که مذاکره کنندگان پيش‌بيني مي‌کنند تا رسيدن به آن حداقل شش ماه وقت نياز دارد. با اين حال توافقي موقت به منزله دستاوردي مهم و اساسي براي تلاش‌هاي جامعه جهاني خواهد بود که براي ممانعت از دسترسي ايران به توان تسليحاتي هسته‌اي آغاز شد، آغازي محکم و چارچوبي که دوطرف روي آن توافق کرده‌اند براي رسيدن به نتيجه کار. سرعت و جهت رويداد‌هاي اخير در مورد ايران به نحوي است که غير قابل باور بودن مشکلاتي که کمتر از شش ماه پيش در مورد اين ماجرا وجود داشت را ملموس مي‌سازد. بيشتر ارزيابي‌هاي معتبر پيش‌بيني مي‌کنند که مرحله موقتي شبيه به مفهومي خواهد بود که رابرت اينهورن مطرح کرده بود؛ وي از کارشناسان مدعو مؤسسه بروکينگز است و در تمام ادوار مذاکرات با تهران شرکت داشت تا اينکه در تابستان گذشته کار با دولت را به پايان رساند. اقداماتي که در پيش خواهد گرفته شد احتمالاً شامل اين موارد باشد: تعليق غني‌سازي 20 درصد اورانيوم، توقف فرايند گسترش يا نصب سانتريفيوژ‌هاي جديد؛ انجام اقداماتي به منطور کاستن از نگراني‌ها در مورد ذخاير اورانيوم کمتر غني شده و اورانيوم بيست درصد غني شده؛ و انجام اقداماتي به منظور برطرف ساختن نگراني‌ها در مورد فعاليت‌ةاي غني سازي زير زميني در فردو و راکتور آب سنگين در شهر اراک. مجموعه‌اي از اقدامات شفاف سازي و نظارتي مي‌تواند اين اطمينان خاطر را به وجود آورد که ايران در جريان مذاکرات براي رسيدن به توافق نهايي، با اين مسائل همکاري لازم را خواهد داشت. در مقابل، تا حدودي از تحريم‌ها عليه تهران کاسته خواهد شد که ابعاد اين رفع تحريم‌ها نامشخص است. با اين حال مقامات دولت اوباما در چندين جلسه توجيهي خود با تحليلگران و خبرنگاران در چند روز اخير تأکيد کردند که ساختار اصلي رژيم تحريم‌ها باقي خواهد ماند به ويژه آن بخش از تحريم‌هايي که مربوط به صادرات نفت ايران و دسترسي اين کشور به سيستم مالي بين‌المللي مي‌شود، تا زماني که توافقي نهايي به دست يابد. (يکي از مقامات ارشد آمريکايي در کنفرانس خبري در ژنو در جمع خبرنگاران اعلان کرد که «ما در مورد برهم زدن ساختار اصلي رژيم تحريم‌هاي ايران در اولين گام به هيچ وجه صحبت نخواهيم کرد.») به عبارت ديگر، شايد اقداماتي انجام شود تا از شدت تحريم‌ها و فشار وارده بر اقتصاد ايران تا حدودي کاسته شود و شايد اقدامات جبراني‌ هم صورت گيرد، از جمله رهاسازي برخي از داشته‌هاي ارزيي خارجي ايران که توسط بخش بانکي آمريکا توقيف شده است. چشم انداز واقعي به چشم نمي‌خورد که اين توافق موقت بتواند خواسته‌هاي بسياري که در چندين قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل در مورد برنامه هسته‌اي ايران صادر شده است، برآورده شود؛ قطعنامه‌هايي که از ايران مي‌خواهد برنامه غني سازي اورانيوم خود را به حالت تعليق درآورد. رهبران ايران براي چندين سال است که تأکيد مي‌کنند که يکچنين اقدامي غير عقلاني و با تفسير ايشان از معاهده منع گسترش تسليحات هسته‌اي که تهران نيز آن را امضا کرده است، تناقض دارد. يک چنين تصوري باعث خشمگين شدن بنيامين ناتنياهو، نخست وزير اسرائيل و شماري از رهبران کليدي کنگره در مورد توافق احتمالي با ايران شده است. با اين حال هرگونه توافقي متضمن اعطاي امتياز در وهله اول از جانب تهران است چرا که از آگوست سال 2005 ايران تصميم گرفت توافق خود با اتحاديه اروپا مبني بر تعليق داوطلبانه غني سازي اورانيوم را بر هم زند. توافق مذکور در سال 2003 توسط حسن روحاني به ثمر نشسته بود؛ کسي که در آن زمان مسئوليت مذاکرات هسته‌اي ايران را بر عهده داشت و باعث موضع‌گيري سخت تند‌روهاي ايران از جمله رهبري اين کشور شد که در انظار عمومي به شدت و به کرات تعليق غني‌سازي را به باد انتقاد گرفته است. انتخاب غيرمنتظره حسن روحاني به رياست جمهوري ايران در ماه ژوئن، اين امکان را به ايران داد تا ديپلماسي مسئله هسته‌اي خود را احيا کرده و به نظر مي‌رسد که وي نيز اجازه يافته است تا بر سر يک توافقنامه‌اي مذاکره کند که عدم دسترسي به آن مدت‌هاست که ايران را دچار مشکل ساخته است. با اينکه نمي‌توان ارزيابي دقيقي از توافقي که هنوز صورت نگرفته ارائه کرد، اما ارزيابي من از ديپلماسي در حال ظهور اين است که يک توافق موقتي که دربردارنده انتظارات دولت و معيار‌هاي اينهورن باشد مي‌تواند به منزله پيروزي بزرگي براي واشنگتن و متحدين آن باشد. به نظر مي‌رسد که جامعه جهاني ممکن است بتواند ايران را متقاعد کند اولين گام را برداشته و بلند پروازي‌هاي هسته‌اي خود را محدود سازد و در برابر آن بخشي از فشار اهرم رژيم تحريمي عليه تهران کاسته مي‌شود. براي ايران، پيامد‌هاي حاصله هم هشدار دهنده و هم تشويق کننده هستند. اگر گروه 1+5 همچنان بر ابقاي ساختار رژيم تحريمي پافشاري کند، در نتيجه تهران نتيجه چنداني در اين برحه نخواهد گرفت. تمايل ايران براي دادن چند امتياز اوليه در برابر دسترسي به ذخاير ارزي فرامرزي، بدون برداشته شدن هيچ گونه تحريمي که دسترسي ايران به سيستم مالي بين‌المللي را محدود مي‌سازد، مؤثر خواهد بود. اين نشان خواهد داد که انگيزه براي دسترسي به منابع مالي ممکن است بيشتر از آنچه که کارشناسان حدس مي‌زدند، حياتي و اضطراري باشد. با اين حال ممکن است به اين معنا نيز باشد که تلاش براي پايان دادن به بن‌بست هسته‌اي، از حمايت سياسي جدي در داخل ساختار حکومت ايران برخوردار است. از زماني که روحاني وارد رقابت‌هاي رياست جمهوري شد، ديپلماسي ايران با دقت بسيار طراحي و اجرا شد. بنا به همين دلايل است که بايد توافق پيش‌رو را در واشنگتن بسيار مغتنم شمرد و از آن انتقاد نکرد. بيشتر انتقادات در مورد مفادي از قرارداد است که هنوز توافقي بر سر آنها صورت نگرفته و بيشتر حول محور اين واقعيت است که يک توافق چند مرحله‌اي مي‌تواند از فشار بر تهران بکاهد بدون آنکه امتياز ملموسي را در مورد برنامه هسته‌اي ايران بگيرد. اما نکته مهم در مورد توافق دو مرحله‌اي آن است که التزام به مرحله اول در واقع رهبري ايران را ملزم مي‌سازد تا انجام اين فرايند را سرعت بيشتر ببخشد. حکم روحاني و مشروعيت جمهوري اسلامي ايران، به شدت به برداشته شدن تحريم‌ها وابسته است؛ توافقي که تنها با پايبندي ايران به توقف موقت فعاليت‌هاي غني سازي و انجام اقدامات شفاف سازي و نظارتي، ميسر مي‌گردد. اصحاب واشنگتني به خوبي دريافته‌اند که اعلان پيشاپيش پيروزي آن هم در خارستان منازعات خاورميانه، اشتباهي بزرگ است. با اين حال پس از سال‌ها نااميدي و رودست خوردن، اظهاراتي که امروز شنيديم و مذاکرات جدي شب گذشته، به مثابه پيشرفتي واقعي است.