وصیت‌نامه مصدق سوخت!

روزنامه سازندگي/ خبر کوتاه است و عجيب اما واقعي؛ در آتش‌سوزي روز چهارشنبه ۲۶ تيرماه در ميدان حسن‌آباد اسناد ارزشمندي از جمله سندهاي مربوط به آيت‌الله کاشاني و دکتر محمد مصدق هم در آتش سوختند. اين را نمي‌توان باور کرد که اسناد ثبتي دو تن از تاثيرگذاران تاريخ معاصر ايران در دفترخانه‌اي کوچک و قديمي نگهداري شوند. دفترخانه‌اي که حتي از کمترين امکانات ايمني براي حفاظت از خود برخوردار نيست با اين حال اسناد تاريخي مهمي را بدون دارا بودن شرايط مناسب در خود جاي داده است و اما روز گذشته سکانس پاياني آتش‌سوزي ميدان حسن‌آباد رونمايي شد، ماجرايي که به کابوس بيشتر شبيه است تا واقعيت، به شبي تابستاني که نه قرار است سيل بيايد و نه زلزله اما آتش زبانه مي‌کشد؛ يکي از بلاياي طبيعي اين روزها که به تراژدي دوران ما تبديل شده، همه چيز را حتي وصيت‌نامه دکتر محمد مصدق را مي‌سوزاند و دود هوا مي‌کند. سکانس پاياني؛ دفترخانه شماره ۳۹ اما خبر کوتاه را عليرضا پناهي، سردفتر دفترخانه شماره ۳۹ تهران اعلام کرده است؛ او که اسناد رسمي مربوط به دکتر محمد مصدق و آيت‌الله ابوالقاسم کاشاني را سال‌ها در دفترخانه‌اش نگهداري کرده و در آتش‌سوزي ميدان حسن‌آباد، دفتر کارش و همه آنچه را نبايد مي‌سوخت به دست آتش سپرد. پناهي روز گذشته به روابط عمومي کانون سردفتران و دفترياران گفته است: «در آتش‌سوزي روز چهارشنبه ميدان حسن‌آباد بيش از ۷۰۰ دفتر از دفاتر جاري اين دفترخانه سوخت که علاوه بر اين تعداد، اسناد ارزشمندي از جمله سندهاي مربوط به آيت‌الله کاشاني و دکتر مصدق نيز طعمه حريق شده‌اند.» پناهي در بخشي از گفت‌وگوي خود تعداد دفاتر قديمي در تهران و کل کشور را قابل توجه دانسته است و خطر بروز آتش‌سوزي را بلاي جان اسناد مهمي که در کشور بايگاني هستند، دانسته است. تماس تلفني با محل کار پناهي که همان دفترخانه شماره ۳۹ تهران است بي‌فايده است چون به طور کامل در آتش‌سوزي خسارت ديده است و خط تلفن ثابت دفترخانه قطع شده است. با اين حال صحبت کردن با او که بخشي از تاريخ معاصر ايران را نگهداري کرده به زحمت پيدا کردن شماره تلفن همراهش مي‌ارزد. پناهي درباره دلايل وجود سندهايي از دکتر مصدق و آيت‌الله کاشاني در دفترخانه‌اش، به سازندگي مي‌گويد: «‌دفترخانه شماره ۳۹ از سال ۱۳۰۹ تا کنون در حال فعاليت است و در ابتدا دفترخانه شماره يک بوده زيرا اولين دفتر ثبت اسناد رسمي است که در تهران فعاليتش را آغاز کرده است اما از زماني که ري و شميرانات هم به تهران اضافه شدند به دفترخانه شماره ۳۹ تغيير نام داد.» او ادامه مي‌دهد: «به دليل نزديکي اين دفترخانه با ساختمان نخست‌وزيري و ديگر ساختمان‌هاي مهم آن زمان، بسياري از معاملات و سندهاي مهم در اين دفترخانه به ثبت رسيده‌اند. ضمن اينکه دکتر مصدق با آقاي حسن عنايت که در آن دوران سردفتردار دفترخانه شماره يک بود، باجناق بودند و همين عاملي بود تا تمام اسناد خود را در اين دفترخانه ثبت کند. آقاي عنايت سردفتر اول دفترخانه رابطه خويشاوندي نزديکي با دکتر مصدق نخست‌وزير وقت و دکتر متين‌دفتري وزير دادگستري داشتند.» اما پناهي خبر از واقعه شوم ديگري در آتش‌سوزي ميدان حسن‌آباد مي‌دهد. او مي‌گويد: «وصيت‌نامه دکتر محمد مصدق هم در همين دفترخانه تنظيم شده و رونوشت آن در بايگاني دفتر ما نگهداري مي‌شد که آن هم در حريق روز چهارشنبه گذشته سوخت.» اما نام ديگري که روز گذشته در خبر سوختن اسناد مهم در کنار مصدق آمد، مانند هميشه آيت‌الله کاشاني است. اسنادي از او هم در اين دفتر بوده که حالا ديگر نيست. سردفتردار دفتر شماره ۳۹ درباره اسنادي که از آيت‌الله ابوالقاسم کاشاني، در آتش‌سوزي از بين رفته‌اند، مي‌گويد: «اسناد ايشان هم مربوط به سندهاي انتقالي و شخصي بوده و چون آيت‌الله کاشاني در آن زمان به عنوان متولي مسجد امام خميني(ره) که در آن زمان نامش مسجد شاه بود، فعاليت مي‌کرد، بسياري از سندهاي تاريخي مربوط به مسجد امام خميني (ره) تهران هم در بايگاني بودند که به طور کامل در آتش سوختند.» پناهي در پاسخ به اين سوال که چرا اسنادي با اين اهميت را در بايگاني دفتر نگهداري کرده و آنها را به سازمان ميراث فرهنگي تحويل نداده، مي‌گويد: «چندين بار از کانون دفترداران و دفترياران درخواست کرديم که اين اسناد تاريخي هستند و اين دفاتر بايد اسکن شوند اما قبول نکردند. متاسفانه سازمان ثبت اسناد و املاک بايد اين سندها را اسکن مي‌کرد تا به صورت الکترونيک ثبت شوند اما چون هزينه اسکن فراوان بود دفاتر بايگاني را اسکن نکردند و با اينکه بارها اعلام کرديم که در بايگاني ديگر جايي براي نگهداري سندها نيست اما گفتند که بايد ۸۰ ميليون تومان هزينه شود و بودجه‌اي براي اين کار ندارند، کانون هم هزينه ثبت را نپذيرفت و هر چند بخشي از آيين‌نامه اسکن کردن اسناد رسمي اجرايي شده است اما در مورد سندهايي که پيش از سال ۹۲ به ثبت رسيده‌اند هنوز کاري صورت نگرفته است. هر چند امروز نمايندگاني از سازمان ميراث فرهنگي و شهرداري در محل آتش‌سوزي حضور داشتند اما ديگر کار از کار گذشته است.» اما گويا کسي نه زير بار آتش‌سوزي که با وجود نزديک بودن به آتشنشاني خسارات فراواني را در پي داشت، مي‌رود و نه کسي مي‌خواهد قبول کند که جاي نگهداري اسنادي با اين اهميت در دفتر ثبت اسناد رسمي نيست. مهدي نجف‌پور، روابط عمومي و از کارشناسان کانون سردفترداران و دفترياران به سازندگي درباره اهميت اسنادي که از دکتر مصدق سوخته است، مي‌گويد: «همه اسناد رسمي کشور رونوشتي دارند که در دفترخانه نگهداري مي‌شوند و اسنادي که از دکتر محمد مصدق و آيت‌الله ابوالقاسم کاشاني در حادثه روز چهارشنبه سوختند مربوط به ملک يا زميني بوده که خريداري کرده‌اند و رونوشت آن در دفاتر جاري ثبت شده است. بنابراين جزء اسناد مهم به شمار مي‌آيند زيرا مشخص مي‌کند که اين دو تن چه دارايي‌هايي داشته‌اند يا چه معاملاتي را انجام داده‌اند. ضمن اينکه سندهاي مهم تاريخي مربوط به دوران معاصر و از افراد صاحب‌نام کشور بوده‌اند.» اينکه چرا بايد اسنادي بااهميت در يک دفترخانه نگهداري شوند و چرا سازمان ميراث فرهنگي براي حفاظت از چنين سندهايي فکري نکرده است، نجف‌پور چنين پاسخ مي‌دهد: «سردفترداران از خود همت نشان داده‌اند که بسياري از اين اسناد را تا کنون نگهداري کرده‌اند. با اين حال مصوب شده که دفترداران اسناد را از سال ۹۲ تا کنون اسکن کرده و ثبت الکترونيک کنند. البته قرار بود که براي سال‌هاي پيش از اين تاريخ هم سردفترداران سندها را ثبت کنند که به علت بالا بودن تعداد و هزينه ثبت هنوز اين اتفاق نيفتاده است.» سندهايي که در آتش‌سوزي ميدان حسن‌آباد سوخته‌اند بخشي از تاريخ معاصر ايران هستند که بايد در کتابخانه و موزه اسناد ايران نگهداري مي‌شدند نه در جايي که هر حادثه‌اي ممکن است آنها را نابود کند که کرد و تمام شد. آيا‭ ‬آتش‌سوزي‭ ‬عمدي‭ ‬بود؟ علاوه بر سندهاي مهمي که در آتش‌سوزي ۲۶ تيرماه در ميدان حسن‌آباد سوختند و دود هوا شدند، بخشي از تاريخ دوران قاجار هم سوخت و حالا گفته مي‌شود که اين احتمال وجود دارد که حريق به شکلي عمدي اتفاق افتاده باشد. يکي از کاسبان صنف ابزار و يراق‌آلات که در ميدان حسن‌آباد مغازه دارد، با شک و ترديد به سازندگي مي‌گويد: «دو نفر از همکارامون ديدن که آتيش از حياط پشت شروع شده و حياط پشتي هم انباره و شايعه‌اي که در موردش هست اينه که به طور عمدي آتيش‌سوزي رو راه انداخته که بتونه حياط پشتي رو به مغازه‌اش وصل کنه و مغازه رو گسترش بده. من اينو از چند نفري که باهاش در ارتباط هستن، شنيدم اما خب در حد حرفه و ممکنه صحت نداشته باشه.» اما جلال ملکي، سخنگوي سازمان آتشنشاني درباره عمدي بودن حادثه شب ۲۶ تيرماه در ميدان حسن‌آباد، به سازندگي مي‌گويد: «نمي‌توانم تاييد کنم و ابعاد حادثه از همان شب توسط کارشناساني از سازمان آتشنشاني و اداره برق در حال بررسي است و در اين مورد با کسبه منطقه هم صحبت شده و بايد صبر کنيم تا کارشناسان نظر قطعي بدهند. اگر اجازه انتشار دلايل آتش‌سوزي را داشتيم پس از اعلام راي کارشناسان حتما اين کار انجام مي‌شود. با اين حال هنوز دلايل آتش‌سوزي از سوي اين سازمان اعلام نشده است.» هر چند که ملکي از نامعلوم بودن عوامل آتش‌سوزي تا کنون مي‌گويد اما احمد مسجدجامعي، عضو شوراي شهر تهران نظر ديگري دارد و روز گذشته در جلسه شوراي شهر تهران درباره دلايل آتش‌سوزي ميدان حسن آباد گفت: «ظاهراً آتش‌سوزي از يک دفتر اسناد رسمي آغاز شده و به دليل آن که سقف گنبدهاي ميدان شيرواني است و از چوب دو لايه استفاده شده، حريق کاغذ و چوب باعث افزايش و سرعت گرفتن سرايت آتش به همه طبقات شده است.» ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد