نهنگ آهنین ارتش را بشناسید

تسنیم/ با بررسی ابعاد مختلف ساخت شناورهای رزمی در ایران، به بررسی و گمانه‌زنی درخصوص پروژه ساخت ناوشکن ۷هزار تُنی نیروی دریایی ارتش در قالب پروژه نگین می‌پردازیم.

چندی قبل امیر دریادار حسین خانزادی فرمانده نیروی دریایی ارتش خبر از در دستور کار بودن ساخت ناوشکن رزمی سنگین با تُناژ بین ۵ تا ۷ هزار تُن خبر داد و گفت که این ناوشکن قرار است در قالب پروژه‌ای به نام «نگین» طراحی و ساخته خواهد شد.

این خبر از جهات مختلفی حائز اهمیت است که در گزارش زیر به برخی ابعاد آن خواهیم پرداخت.
ناوشکن ها دسته ای از شناورهای رزمی چند منظوره هستند که از نظر وزنی معمولاً در تناژ بالای ۵۰۰۰ تُن و از نظر مأموریتی قابلیت های متنوعی از درگیری با شناورها و زیرسطحی های دشمن تا اهداف هوایی و حتی زمینی را بر عهده دارند. بنابراین به طور کلی یک ناوشکن می تواند در انواع مأموریت‌های مد نظر یک نیروی دریایی شرکت داشته باشد. البته برخی ناوشکن ها نیز با مأموریت تخصصی به عنوان مثال دفاع هوایی یا عملیات ضد زیردریایی ساخته می شوند.

ناوشکن‌های مطرح ساخته شده در دنیا در ۲۰ سال اخیر عمدتاً تُناژ بالای ۶۰۰۰ تُن دارند و نمونه های اندکی با تُناژ ۸ هزار تُن و ۱۰ هزار تُن یا بالاتر ساخته می شوند. از نظر ابعادی عمدتاً طول بین ۱۴۰ تا ۱۵۵ متر و عرض بین ۱۷ تا ۲۰ متر در این رده از شناورها مشاهده می شود.

بنابراین می توان همین حدود ابعاد را برای ناوشکن سنگین ایران در نظر داشت. در ۲۸ بهمن ۱۳۹۷ رئیس سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع، از برنامه ساخت ناوشکن ۶۵۰۰ تُنی برای نیروی دریایی ارتش (نداجا) خبر داد که ممکن است همان نمونه مدنظر در خبر اعلام شده توسط فرمانده این نیرو باشد. بنابراین می توان با در نظر گرفتن این وزن، طول و عرض این ناوشکن را در بازه اعداد ۱۴۰ و ۱۸.۹ متر تا ۱۵۰ و ۱۷.۶ متر گمانه زنی کرد. ناوشکن های رده ۵۰۰۰ تا ۷۰۰۰ تُن معمولاً بین ۱۸۰ تا ۲۵۰ نفر خدمه دارند.

کشورهای فرانسه، انگلیس، روسیه، آمریکا، ایتالیا، چین، اسپانیا، هند، هلند، ژاپن و کره جنوبی سازندگان اصلی شناورهای رزمی در رده ناوشکن هستند که البته همکاری های متعددی بین آنها در مراحل مختلف طراحی تا ساخت و خصوصاً تجهیزات مختلف راداری و موشکی و پیشرانه جریان دارد. در نتیجه جمهوری اسلامی ایران با ساخت ناوشکن سنگین، وارد یک باشگاه کوچک و خاص دیگر در دنیا می شود که نتیجه آن تقویت جهشی سیادت دریایی خواهد بود.

در زمینه شناورهای رزمی، ناوهای رده جماران با ۱۳۰۰ تُن جابجایی و حدود ۹۴ متر طول، هم اکنون سنگین ترین رده در حال عملیات در کشور است. ناو آموزشی رزمی خلیج فارس از پروژه لقمان نیز با تُناژ بیش از ۳ هزار تُن و طول ۲۰۷ متر به عنوان یک ناو بزرگ در دستور کار است. فرایند ساخت سازه و بدنه این پروژه در روزهای اخیر به صورت رسمی آغاز شده و قطعاً از تجربیات آن برای ساخت ناوشکن رزمی سنگین نیز استفاده خواهد شد. بر اساس اخبار منتشر شده ناوشکن سنگین پروژه نگین تاکنون مراحل طراحی مقدماتی خود را سپری کرده است و ساخت آن نیز در آینده نزدیک شروع می شود.

در زمینه شناورهای غیرنظامی البته مجموعه صنعت دریایی کشور تجربه ساخت کشتی های غول پیکر نفتکش ۲۵۰ متری و ۱۱۳هزار تُنی و کانتینربر ۱۸۵ متری و ۳۷هزار تُنی را دارد. با توجه به همکاری های جدی صنایع مختلف کشور با بخش دفاعی و نیروهای مسلح قطعاً تجربیات ساخت این شناورها نیز برای توسعه سریع تر ناوشکن های سنگین در دسترس خواهد بود.

اما در رده مأموریتی، ابعاد و تُناژ ناوهای محافظ رده «جماران» و «سهند» اجازه استقرار تسلیحاتی همچون موشک های دوربرد پدافند هوایی و موشک های کروز ضد اهداف زمینی را نمی دهد. این در حالی است که نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران که طبق دستورات فرمانده کل قوا باید به سطح راهبردی در تراز مد نظر انقلاب اسلامی برسد، نیازمند شناورهایی با قابلیت تحمیل اراده سیاسی کشور از طریق موشک های پدافند هوایی دوربرد و کروزهای ضد اهداف زمینی با برد بلند است. همه اینها در کنار نیاز حتمی دفاع کامل از خود ناوشکن در برابر تهدیدات هوایی و سطحی و زیرسطحی است.

برای دفاع هوایی از ناوشکن سنگین در برابر تهدیدات هوایی علاوه بر موشک های میان برد و دوربرد پدافندی مانند «صیاد-۳» و «صیاد-۴» موشک هایی با برد متوسط رو به پائین در رده زیر ۵۰ کیلومتر و سامانه های توپخانه ای با نواخت تیر بالا نیز مورد نیاز است. این نوع سامانه به نام «کمند» با قابلیت شلیک ۴۰۰۰ تا ۷۰۰۰ گلوله کالیبر ۳۰ میلیمتری در دقیقه با برد مؤثر ۴ کیلومتر ساخته و عملیاتی شده است.

نمونه عمود پرتاب موشک های پدافند هوایی با برد کوتاه و متوسط نیز به زودی در ناوشکن های «دماوند-۲» و «دنا» به بهره برداری خواهد رسید. بنابراین حلقه دفاع نزدیک و برد متوسط برای ناوشکن سنگین از هم اکنون آماده است.
در رده برد بلند که علاوه بر دفاع از ناو، برای تحمیل اراده سیاسی با در خطر قرار دادن توان هوایی نظامی رزمی و غیر رزمی دشمن نیز به کار خواهد آمد نیاز به استفاده از تعداد کافی موشک برد و ارتفاع بلند وجود دارد. سامانه باور-۳۷۳ با موشک های صیاد-۴ با برد ۲۰۰ کیلومتر به همراه رادارهای آرایه فازی پیشرفته با برد بلند در نمونه زمین پایه در ایران ساخته و هم اکنون عملیاتی شده است.

مسیر توسعه نمونه دریاپایه از نمونه زمین پایه برای چنین سامانه هایی نیز قبلاً در کشورهای دیگر خصوصاً روسیه و چین با سامانه های اس-۳۰۰ و HQ-۹ طی شده است. بنابراین دستیابی به نمونه دریاپایه سامانه باور-۳۷۳ ظرف مدت ۲ تا ۳ سال آینده که ناوشکن پروژه نگین به مرحله نصب تجهیزات، پس از ساخت سازه و بدنه می رسد مقدور خواهد بود.

این رده از سامانه ها به دلیل ابعاد حدود ۸ متری محفظه های پرتاب، وزن بالای هر محفظه با موشک و تعداد بالای مورد نیاز در مجموع وزن بالایی دارند. از این رو برای رعایت مسائل تعادل ناو باید همچون نمونه های به کار رفته در ناوشکن های خارجی در طبقات پائینی ناو جانمایی شوند تا محل خروج موشک آنها روی سطح عرشه ناو قرار گیرد.

این مسئله در کنار ابعاد پرتابگرهای بزرگ سبب می شود که نصب چنین موشک هایی به تعداد مدنظر طراحان که در دنیا از ۲۴ تا ۹۶ فروند را تا کنون شامل شده است تنها در ناوهای بزرگ و خصوصاً ناوشکن ها مقدور باشد.

در زمینه تهاجم به اهداف زمینی از موشک های کوتاه برد مانند نمونه دریاپایه موشک های ضد زره با برد کمتر از ۱۰ کیلومتر تا موشک های کروز با برد ۲۵۰۰ کیلومتر را می توان روی ناوشکن های ساخته شده در کشورهای مختلف مشاهده کرد.

بدیهی است ناوشکن های کشورهایی که از پوشش هوایی کامل برای ناوگروه های خود بهره‌مند نیستند، موشک های هدایت شونده تاکتیکی با بردهای کوتاه بسیار جذاب است زیرا می توانند تا بردهای حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلومتری نقش پوشش هوایی علیه اهداف ساحلی و عمق خاک دشمن را چه در دفاع از خود شناور رزمی و چه حمایت از نیروهای تفنگدار دریایی ایفا کنند.

در این رده، موشک های مختلفی در کشور ساخته شده که البته برخی از آنها هنوز به طور رسمی معرفی نشده اند اما قابلیت توسعه نمونه دریایی آنها برای صنعت دفاعی کشور به راحتی مقدور است.

اما موشک های کروز برد بلند در ناوشکن ها بیشتر به منظور تحقق اهداف راهبردی مستقر می شوند. همانطور که کشورهایی همچون آمریکا، فرانسه و انگلیس با اتکا به قدرت دریایی خود و همین نوع موشک ها، عملیات های مختلفی را در چند دهه اخیر سازمان دهی و اجرا کرده اند.

همین قابلیت، یکی از مؤلفه های مهم تبدیل کامل نداجا به یک نیروی راهبردی است؛ قابلیتی که در نسخه زمین پایه هم اکنون توسط وزارت دفاع و نیروی هوافضای سپاه تا برد ۲۰۰۰ کیلومتر و در نمونه هواپایه تا برد ۱۵۰۰ کیلومتر توسعه یافته و قابل تسری به نیروی دریایی ارتش است. تنها گام لازم برای تکمیل نمونه دریاپایه، عمودپرتاب کردن این نوع موشک ها برای جانمایی تعداد کافی از آنها در ناوشکن است.

موشک های ضدکشتی به عنوان سلاح مهم ناوها برای انهدام اهداف شناوری دشمن در طی سه دهه اخیر با تنوع و برد مطلوبی در کشور ساخته شده اند. موشک «قدیر» با برد ۳۰۰ کیلومتر آخرین نمونه معرفی شده رسمی از خانواده موشک های کروز ضد کشتی ایرانی است. خبرهایی از نمونه با برد دو برابر و نیز موشک ضد کشتی مافوق صوت نیز داده شده که در آینده معرفی خواهند شد.

در نتیجه در این زمینه، ناوشکن سنگین ایرانی دست پُر خواهد بود. اما با توجه به تُناژ بالا، امکان نصب تعداد بیشتر از ۴ فروند که فعلاً روی شناورهای رزمی کشور به چشم می خورد در ناوشکن پروژه نگین وجود خواهد داشت. برخی از موشک های ضد کشتی ساخته شده در دنیا دارای مأموریت ثانویه حمله به اهداف زمینی هم هستند که از این نظر انعطاف پذیری عملیاتی بالایی برای شناور حامل خود ایجاد می‌کنند.

اژدرهای کالیبر ۳۲۴ میلیمتر در اغلب ناوشکن های دنیا به عنوان سلاحی ضد زیردریایی در برد کوتاه و نیز سلاحی ضد اژدرهای مهاجم دشمن به کار می روند. اژدرهای ۳۲۴ میلیمتری دستکم در دو نسل توسط صنعت دفاعی کشور ساخته شده و در پرتابگرهای سه تایی روی انواع ناوهای ساخت کشور و ناوهای خریداری شده از پیش از انقلاب در جریان بهسازی های متعدد داخلی نصب و به کارگیری شده است.

علاوه بر رادارهای دوربرد پدافند هوایی که به عملیاتی شدن نمونه زمین پایه آنها اشاره شد، رادارهای جستجوی سطحی نیز در انواع مختلف با باندهای کاری مختلف در کشور ساخته شده و روی انواع شناورهای نظامی ایرانی عملیاتی شده است.

ناگفته نماند که رادار هشدار اولیه عصر در نوع جدید خود و رادار آرایه فازی «چشم عقاب» با چهار آنتن ثابت به عنوان رادار ردگیری اهداف هوایی و سطحی در نیروی دریایی ارتش توسعه یافته است.

انواع سونارهای مورد نیاز نیز در سبد محصولات دفاعی کشور وجود داشته که به عنوان مثال ۱۲ نوع سونار مختلف روی زیردریایی فاتح نصب شده که نمونه های متناسب شناوری آنها نیز در ناوشکن سنگین ایران قابل استفاده خواهد بود.

اما نکته بسیار مهم این است که ناوشکن ها با توجه به چند مأموریتی بودن و انتظارات عملیاتی بالایی که از آنها می رود باید بتوانند در هر لحظه توانایی ردیابی، اولویت بندی و تخصیص سلاح مناسب به اهداف مختلف هوایی، دریایی و زیرسطحی را داشته باشند.

هر یک از این مأموریت ها توسط سامانه های راداری، اپتیکی، سونار و شنود الکترونیکی مخصوص خود پشتیبانی می شود که هماهنگ سازی آنها برای کمک به فرماندهی توسط یک سامانه مدیریت یکپارچه صحنه نبرد ممکن می شود.

در واقع یکی از نیازمندی های مهم و حساس ناوشکن چند منظوره رزمی همین سامانه مدیریت نبرد است. نمونه ای از این سامانه در رده سامانه کنترل آتش اهداف سطحی و هوایی در گذشته توسط جهاد خودکفائی نداجا با نام ثامن ساخته شده است. اولین نمونه رونمایی شده از آن قابلیت درگیری همزمان با ۵ هدف دریایی و یک هدف هوایی را داشت.

نمونه های جدید آن با بهره گیری از رادار بسیار پیشرفته آرایه فازی چشم عقاب توانایی درگیری همزمان با ۱۲ هدف را در ۳۶۰ درجه پیرامون ناو خواهد داشت. این رادار پیشرفته نیز به زودی روی ناوهای رزمی نیروی دریایی به کارگیری خواهد شد.

توانایی پذیرش یک فروند و در برخی موارد دو فروند بالگرد در ناوشکن های بالای ۵۰۰۰ تُن در دنیا به چشم می خورد. این شناورها علاوه بر عرشه فرود بالگرد، از آشیانه مناسب نگهداری این بالگردها نیز برخوردار هستند؛ امری که خصوصاً برای سفرهای دریایی اقیانوسی در شرایط جوی مختلف و نیز دور از پشتیبانی فنی در پایگاه های ساحلی بسیار لازم است.

اما یکی از الزامات مهم برای توسعه ناوشکن سنگین بومی، سامانه های پیشران آن است. موتورهای دیزل سنگین برای فاز حرکت پیمایشی و موتورهای جت توربین گاز برای فاز شتاب‌گیری دو نوع موتوری هستند که تقریباً در تمام ناوشکن های پیشرفته دنیا مشاهده می شوند. این ناوشکن ها با بهره گیری از این سامانه های رانش به سرعت نهایی ۵۰ تا ۵۵ کیلومتر بر ساعت و برد عملیاتی ۸۰۰۰ تا ۱۳۰۰۰ کیلومتر در سرعت های پیماشی حدود ۳۰ کیلومتر بر ساعت دست می یابند.

خوشبختانه روند ساخت موتورهای دیزل با رده توان مختلف در کشور شروع شده و در یک دهه گذشته چند نمونه از آنها معرفی شده است. این روند به سمت افزایش توان این موتورها بوده و احتمالاً سنگین ترین نمونه آنها در ناوشکن پروژه نگین و ناو رزمی آموزشی خلیج فارس به کارگیری خواهد شد.

در زمینه موتورهای توربین گاز هم فعالیت های مختلفی در کشور در حال جریان بوده و با توجه به ساخت موتور توربوجت هوایی و در آستانه نهایی شدن موتور توربوفن هوایی، قطعاً توسعه موتور توربین گاز لازم برای کاربرد دریایی نیز دور از دسترس نخواهد بود.

به علاوه سایر حلقه های زنجیره رانش ناوها نیز از جعبه دنده گرفته تا محور انتقال نیرو و پروانه ها با قابلیت تغییر زاویه رانش و ... نیز در ایران ساخته شده و روی شناورهای مختلف به کارگیری شده است.

اما نکته مهم اینجاست که ناوشکن پروژه نگین قرار است به سامانه رانش الکتریکی مجهز شود. در این نوع سامانه رانش، به جای انتقال نیروی تولیدی موتورها به واسطه جعبه دنده و کلاچ به شفت های متصل به پروانه ها، نیروی موتورها در وهله اول صرف تولید انرژی الکتریکی می شود.

در واقع یک نیروگاه برق کوچک در داخل شناور ایجاد می شود که از چند موتور دیزل و توربین گاز تشکیل شده است. سپس به واسطه کابل های مخصوص این انرژی به موتورهای الکتریکی منتقل می شود و آن موتورها کار به چرخش درآوردن شفت و پروانه ها را بر عهده دارند. با این راهکار، دیگر نیازی به جعبه دنده های بزرگ و سامانه کلاچ برای مراحل درگیر کردن یا از مدار خارج کردن موتورها وجود ندارد. جدیدترین ناوشکن های رزمی در دنیا از این نوع سامانه رانش بهره می برند.

یکی از مزیت های مهم این راهکار، کاهش چشمگیر نویز یا سروصدای تولیدی است که در محیط دریا از عوامل بسیار مهم ردیابی شدن شناورها و زیردریایی ها هستند. در واقع ناوشکن پروژه نگین، بسیار ساکت تر از ناوشکن های فعلی نیروی دریایی خواهد بود. به علاوه با حذف جعبه دنده ها، فضای کمتری در ناو اشغال شده و امکان جانمایی بهتر برای تجهیزات فراهم می شود. به علاوه هزینه و زمان تعمیر و نگهداری کاهش یافته و قابلیت اطمینان مکانیکی کلی شناور نیز بالاتر می رود. مزیت های دیگری نیز در بحث راندمان و نحوه کنترل عملکرد سامانه رانش الکتریکی به دست می آید.

نیروی دریایی کشور که وظیفه حراست از منافع جمهوری اسلامی ایران در آبهای فراسرزمینی را بر عهده دارد برای تبدیل کامل به یک نیروی راهبردی نیازمند به کارگیری طیف متنوعی از شناورهای سطحی و زیرسطحی است و علاوه بر ناوشکن های سنگین و برخی ناوهای تخصصی، ناوهای پشتیبانی و آبی-خاکی جدید نیز باید به سازمان رزم این نیرو افزوده شود.

در پایان آنچه می‌توان با قطعیت گفت، با توجه به تحریم های همه جانبه نظامی کشور در طی دهه های اخیر، متخصصان کشور با اتکا به توان داخل با تمام توان پای ار آمده اند و در این مسیر نیازمند حمایت همه جانبه از نخبگان کشور تا مسئولین قوای مختلف برای امکان ساخت و عملیاتی کردن هرچه سریع تر این شناورهای جدید با فناوری های روز هستند.