نشنال‌اینترست: تهران فاصله‌ای با ساخت "تسلیحات خودمختار" ندارد

مشرق/ ويدئو مربوط به آزمايش «يورش فوجي» با پهپادهاي کوچک و پرشمار (رنگ سبز در تصوير) در ارتش آمريکا؛ فناوري‌اي که ايران در آستانه دست‌يابي به آن است نشنال‌اينترست مي‌نويسد: همه از رقابت پکن با واشينگتن بر سر هوش مصنوعي مي‌گويند، اما ايران هم فاصله‌اي با اين دو ندارد؛ معلوم نيست تهران مدت زيادي در رباتيک و سلاح‌هاي خومختار پشت سر ما بماند. پيشرفت‌هاي نظامي جمهوري اسلامي همواره موجب نگراني محافل سياسي و توجه محافل رسانه‌اي در کشورهاي غربي بوده است. طي سال‌هاي اخير و در واکنش به جنگ‌افروزي‌هاي آمريکا در خاورميانه، ايران به ناچار بخشي از توانايي‌هاي نظامي خود را به کار بسته است. حمله آمريکا به عراق تهران را وادار کرد تا با پشتيباني و تجهيز نيروهاي نيابتي‌اش اشغالگران آمريکايي را نقره‌داغ کند؛ توسل واشينگتن به تروريست‌ها براي ايجاد آشوب در سوريه به اميد سرنگون کردن دولت بشار اسد، نه تنها واکنش مستشاري و نيابتي، بلکه در مواقعي نمايش قدرت موشکي ايران را به دنبال داشت؛ و وقتي يک «شاهين» آمريکايي جرأت کرد وارد حريم هوايي ايران شود، سامانه‌هاي بومي جمهوري اسلامي آن را شکار کردند (جزئيات بيش‌تر). همه اين موارد حکايت از باز شدن فصلي جديد در کتاب تاريخ خاورميانه دارد که در آن آمريکا ديگر حرف اول را نمي‌زد. اما اين فصل تازه شروع شده و با افزايش روزافزون قدرت نظامي ايران فصل بلندي هم رقم خواهد خورد. يکي از مهم‌ترين مشخصه‌هاي اين فصل جديد را بايد رخت بربستن دائمي سايه ادعايي جنگ از سر ايران دانست. به عبارت ديگر، اگر هم زماني چنان که بري ادعا مي‌کنند «سايه جنگ» (يا اگر بخواهيم واضح‌تر بگوييم «احتمال حمله نظامي آمريکا به ايران») بر سر ايران وجود داشت، اکنون اين سايه به کلي ناپديد شده و تهران از يک «بازيگر ضعيف» تبديل به يک «رقيب جدي» براي قدرت‌هاي اول دنيا در حوزه‌هاي پيشرفته نظامي و فناوري شده است. مايکل روبين «مايکل روبين» مقام سابق وزارت دفاع آمريکا و کارشناس مسائل ايران و خاورميانه در انديشکده شناخته‌شده «مؤسسه امريکن‌اينترپرايز» اخيراً طي گزارشي در پايگاه اينترنتي مجله آمريکايي «نشنال‌اينترست» به موضوع پيشرفت‌هاي نظامي ايران در گذشته و آينده نزديک پرداخته است. روبين از معدود تحليلگران مطرح آمريکايي است که پس از انقلاب اسلامي در ايران مدتي را در کشورمان زندگي کرده، به زبان فارسي مسلط است و آشنايي بسيار عميقي با مسائل ايران دارد و به همين دليل هم نظرات وي براي محافل تحليلي و انديشکده‌اي غرب اهميت ويژه‌اي دارند. البته آشنايي روبين با ايران به هيچ عنوان به معناي واقع‌بيني يا بي‌طرفي اين مقام سابق پنتاگون نيست؛ اتفاقاً وي از آن دسته کارشناسان آمريکايي است که در هر فرصتي دشمني‌اش با جمهوري اسلامي را نشان مي‌دهد و معمولاً همان حرف‌هايي را مي‌زند که غربي‌ها دوست دارند درباره ايران بشنوند.روبين در مجله نشنال‌اينترست هم برخي از اتهامات تکراري عليه ايران را مطرح مي‌نمايد (و گزارش او را بايد از پشت همين لنز خواند)، اما از اين جهت که به شکل کم‌سابقه‌اي به پيشرفت‌هاي نظامي کنوني و آينده ايران اذعان دارد، ارزش مطالعه را پيدا مي‌کند. آن‌چه در ادامه مي‌آيد، گزارش مجله نشنال‌اينترست تحت عنوان «انقلاب نظامي قريب‌الوقوع ايران » است که با يک هشدار جدي به مقامات آمريکايي آغاز شده است: «همه درباره رقابت با چين بر سر هوش مصنوعي حرف مي‌زنند، اما ايران هم آن‌قدرها از ما عقب‌تر نيست.» لازم به ذکر است که مشرق صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصميم‌گيران عرصه سياسي کشور از رويکردها و ديدگاه‌هاي انديشکده‌هاي غربي اين گزارش را منتشر مي‌کند و ديدگاه‌ها، ادعاها و القائات اين گزارش‌ لزوماً مورد تأييد مشرق نيست. استقبال ايران از فناوري در خاورميانه استثنائي است موارد اخير توقيف کشتي‌هاي ايراني [که به ادعاي نويسنده حامل تسليحات يا تجهيزات هستند] اولاً چالش نظامي پيش روي ايران را نشان مي‌دهد و دوماً به رقابت تسليحاتي منطقه‌اي دامن مي‌زند. در حالي که کشورهاي عضو شوراي همکاري خليج [فارس] بودجه‌هاي هنگفت خود را صرف خريد تسليحات پيشرفته و ازپيش‌ساخته آمريکايي مي‌کنند، جمهوري اسلامي در نتيجه ده‌ها سال تحريم و تصميمات راهبردي پس از انقلاب مبني بر خودکفايي نظامي، بيش‌تر روي صنايع بومي خود تمرکز کرده است. مقايسه مستقيم ميان هزينه‌هاي دفاعي ايران و کشورهاي عربي دشوار است. اگرچه مطالعه سطحي آمارهاي رسمي نشان مي‌دهد درصد هزينه‌هاي نظامي سعودي و اماراتي به نسبت توليد ناخالص داخلي به مراتب از ايران بيش‌تر است، اما نبايد آمارهاي رسمي ايران را همان‌گونه که منتشر مي‌شوند ارزيابي کرد. با همه اين‌ها، ايرانِ پس از انقلاب، مدت‌هاست گزينه [کم‌هزينه] «استراتژي‌هاي نامتقارن» مانند [به ادعاي نويسنده] تروريسم يا شايد حتي فناوري‌هاي هسته‌اي را براي مقابله با دشمنان خود برگزيده است؛ چه دشمنان واقعي و چه دشمناني که خودش تصور مي‌کند دارد. البته [انتخاب استراتژي‌هاي جديد توسط تهران] تعجبي هم ندارد. از منظر تاريخي، بسياري از کشورهاي خاورميانه به مقوله فناوري با ديده شک و ترديد نگاه کرده‌اند، اما ايران از اين قاعده مستثني بوده است. به عنوان مثال، اوايل قرن بيستم، عالمان ديني سعودي ابتدا مقابل پيدايش تلگراف و سپس راديو مقاومت کردند. يا دهه ۱۹۷۰، برخي از عالمان سعودي اعتراض داشتند که تلويزيون توطئه‌اي برخاسته از رؤياي غربي‌ها براي جدا کردن کودکان مسلمان از خداوند است؛ اگرچه برخي از علماي زرنگ سعودي بعدها براي گسترش ديدگاه‌هاي افراطي وهابي خود از همين ابزار استفاده کردند. در طرف مقابل، ناصرالدين شاه (متولد ۱۸۴۸ و متوفي ۱۸۹۶) ايراني حاضر شد هزينه کند و براي خودش يک خط تلگراف در تهران بکشد، آن هم اندکي بيش از ده سال پس از آن‌که «ساموئل مورس» اولين خط ارتباط از راه دور را در آمريکا برقرار کرده بود. هم دولت و هم مردم ايران به‌رغم جو معمولاً سرکوبگرانه سياسي در کشورشان، تقريباً از تک‌تک فناوري‌هاي نسل جديد استقبال کرده‌اند. («حسين اردکاني» مورخ ايراني که متأسفانه فقط به زبان فارسي مي‌نوشت، جزئيات اين استقبال را در کتاب مهم خود «تاريخ مؤسسات تمدني جديد در ايران» ثبت کرده است.) همين مسئله درباره اينترنت هم صدق مي‌کرد. بسياري از کشورهاي عربي در ابتدا به خاطر محدوديت‌هاي فرهنگي و البته به همان اندازه هم سياسي، دسترسي به اينترنت را رد کردند يا تلاش نمودند آن را سرکوب کنند، اما در خاورميانه، ايران و [فلسطين اشغالي] استثنا بودند. سال ۱۹۹۳، ايران پس از [فلسطين اشغالي] دومين کشور در خاورميانه بود که به اينترنت وصل شد. فناوري‌هاي هسته‌اي، فضايي، نانو و پهپادي، نماد ظرفيت‌هاي بومي ايران همزمان با استقبال رهبري ايران از فناوري‌هاي نوين، رويکرد «هم‌افزايي دولتي» اين کشور بدان معني است که تلاش‌هاي تهران در اين حوزه تنها به پايگاه‌هاي نظامي منحصر نيست، بلکه در دانشگاه‌هاي اين کشور و شرکت‌هاي اسماً غيرنظامي در امپراتوري اقتصادي سپاه پاسداران نيز پيگيري مي‌شود. در واقع، يکي از انگيزه‌هاي اصلي جمهوري اسلامي براي اعزام دانشجو (به ويژه فرزندان نخبگان و ساير وفاداران به حکومت اين کشور) به دانشگاه‌هاي غربي و سرمايه‌گذاري گسترده تهران روي جاسوسي سايبري، دستيابي به جديدترين علوم در زمينه فناوري‌هاي پيشرفته است. واشينگتن عادت طولاني‌مدتي در دست‌کم گرفتن ايران دارد. اصلاً همين عادت يکي از دلايلي بود که جمهوري اسلامي توانست غني‌سازي و [به ادعاي نويسنده] تحقيقات تسليحاتي هسته‌ايش را آن همه مدت مخفي نگه دارد. برنامه هسته‌اي ايران در مجموع توانايي ايران در دستيابي به ظرفيت‌هاي پيشرفته فناوري به صورت بومي را به نمايش گذاشت (نه فقط غني‌سازي و توليد انرژي بلکه همچنين، به استناد يک گزارش پيش از برجام توسط آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، ساخت چاشني‌هاي انفجاري و يک آغازگر نوتروني). به بيان ساده‌تر، مهندسان و دانشمندان ايراني، استاد دستيابي به فناوري‌هاي نظامي پيشرفته هستند. به عنوان نمونه، اکنون ده سال از زماني مي‌گذرد که ايران نخستين ماهواره خود را با موفقيت در مدار زمين قرار داد؛ رويدادي که محمود احمدي‌نژاد، رئيس‌جمهور وقت اين کشور، گفت ديدگاه الهي ايراني‌ها نسبت به علم را اثبات مي‌کند [۲] . طي اين ده سال، سازمان فضايي ايران بيش از ۶ ماهواره ديگر را با موفقيت پرتاب کرده و پرتاب‌هاي فضايي ديگري هم براي امسال برنامه‌ريزي شده است. البته فناوري پرتاب ماهواره مي‌تواند پوششي براي کار در زمينه موشک‌هاي پيشرفته بالستيک هم باشد. شايد بر همين اساس هم بود که سال گذشته دانشمندان ايراني ژيروسکوپي را براي تقويت ناوبري اينرسي در موشک‌هاي بالستيک اين کشور ساختند. حکومت ايران همچنين از سرمايه‌گذاري در حوزه فناوري نانو هم استقبال کرده است. به عنوان مثال، ۳۱ ژانويه ۲۰۱۵ [۱۱ بهمن‌ماه ۱۳۹۳]، [آيت‌الله سيد] علي خامنه‌اي، رهبر عالي ايران، از يک نمايشگاه فناوري نانو بازديد کرد [۳] ، گفت ايران رتبه هفتم جهان در فناوري نانو را دارد و خواستار پيشرفت بيش‌تر در اين حوزه هم شد. وي تأکيد کرد: «[در اين حوزه] پيش برويد و فکر پيشرفت روزافزون در اين رشته را رها نکنيد [۴] .» پس از آن، دانشجويان ايراني در بوشهر در يک برنامه قدرتمند آموزش فناوري نانو شرکت کردند. دولت ايران از آن پس المپيادهاي فناوري نانو برگزار کرده که در آن‌ها دانشجويان برتر به رقابت با يک‌ديگر مي‌پردازند و دولت ايران مي‌تواند گزينه‌هايي را براي استخدام از ميان آن‌ها انتخاب کند. تا الآن دوازده جشنواره فناوري نانو با هدف تأمين منابع مورد نياز دانشجويان ايراني و تسهيل مشارکت ميان شرکت‌هاي ايراني و همتايان خارجي آن‌ها در تهران برگزار شده است که آخرين آن‌ها در ماه اکتبر بود. علاوه بر اين، حوادث اخير نه تنها براي نيروي دريايي آمريکا در خليج فارس [مانند تصويربرداري پهپادهاي ايراني از ناوهاي هواپيمابر آمريکايي]، بلکه در سوريه، يمن و عراق، پيشرفت‌هاي ايران در حوزه هواپيماهاي بدون‌سرنشين (پهپاد) را به نمايش گذاشته‌اند. ايران اولين پهپاد خود را سال ۱۹۸۵ به پرواز درآورد، يعني يک يا دو دهه قبل از ورود بسياري از کشورهاي ديگر منطقه به اين حوزه. امروز سپاه پاسداران چيزي بيش از ۱۰ مدل مختلف پهپاد را در اختيار دارد که جديدترين مدل‌هاي آن‌ها هم در روز و هم در شب پرواز مي‌کنند، قابليت ناوبري با جي‌پي‌اس را دارند و مي‌توانند در هر بار پرواز تا ۱۲ ساعت در آسمان بمانند. اگرچه ديپلمات‌ها همچنان روي برنامه هسته‌اي ايران تمرکز دارند، اما نسل بعدي فناوري نظامي در واقع تسليحات فراصوت، رباتيک و سيستم‌هاي [تسليحات] خودمختار [بدون نياز به دخالت و کنترل انساني] هستند. در حال حاضر هيچ نشانه‌اي وجود ندارد که نشان دهد جمهوري اسلامي توانايي ورود به حوزه فراصوت [يا ابَرصوت] را دارد؛ و متحدين آن‌ها در چين و روسيه هم حاضر نيستند آن‌قدر به ايران اعتماد کنند که اين‌گونه اطلاعات و فناوري‌ها را در اختيار اين کشور بگذارند. با اين وجود، حساب رباتيک، سيستم‌هاي خودمختار و هوش مصنوعي جداست. ايران از سه راه ممکن است دستيابي به چنين فناوري‌هايي را سرعت ببخشد: آموزش خارجي، کمک‌هاي آشکار چين و روسيه، يا جاسوسي. ممکن است صحبت درباره تهديدات احتمالي دانشجويان ايراني در دانشگاه‌هاي آمريکايي (يا اروپايي) توهين‌آميز يا ناخوشايند باشد، اما اين خطر، واقعي است. براي مثال، کمي بيش از نيمي از ۱۲۰۰۰ دانشجوي ايراني‌اي که در سال تحصيلي ۲۰۱۷-۲۰۱۶ در آمريکا مشغول به تحصيل بودند، در رشته مهندسي درس مي‌خواندند و ۱۲ درصد ديگر هم رياضي يا علوم کامپيوتر مي‌آموختند. اگرچه سياست سخت‌گيرانه‌تر دولت ترامپ ممکن است صدور ويزا براي برخي از اين افراد را محدود کند، اما اين دانشجويان ممکن است خيلي راحت به دانشگاه‌هاي روسيه، چين، هند و يا، از همه آسان‌گيرتر، اروپا راه پيدا کنند. حتي اگر اکثر دانشجويان ايراني هم [به اعتقاد نويسنده] تمايلي به خدمت به حکومت خود نداشته باشند، باز هم واقعيت‌هاي اقتصادي ايران بدين معناست که بسياري از آن‌ها پس از بازگشت به کشورشان گزينه‌اي جز کار کردن روي پروژه‌هايي ندارند که مديريت آن‌ها به دست دولت يا سپاه پاسداران است. با توجه به افتخار رهبران ايران به صنايع بومي کشورشان، حکومت اين کشور از دريافت کمک‌هاي مخفيانه در زمينه‌هاي هسته‌اي و موشک‌هاي بالستيک از کره شمالي و کمک‌هاي گسترده‌تر و علني‌تر از روسيه و چين دريغ نکرده است. به عنوان نمونه، تهران و پکن در چين مراکز مشترک فناوري نانو ايجاد کرده و پيوندهاي فعالي ميان شرکت‌هاي ايراني و چيني فعال در زمينه فناوري برقرار نموده‌اند. مقامات روسيه، به طور خاص، نه تنها حاضر به صادرات فناوري به ايران هستند، بلکه به دانشمندان ايراني اجازه مي‌دهند تا خودشان نيز اين فناوري‌ها را در داخل کشور توليد کنند. همين سال، خبرگزاري تسنيم، وابسته به سپاه پاسداران، خبر داد که مهندسان ايراني به دنبال ساخت نسخه‌اي از پدافند موشکي ضدهوايي «پانتسير» روسيه در داخل ايران هستند [۵] . رباتيک ممکن است حوزه بعدي همکاري ميان روسيه و ايران باشد. ۲۴ ژوئن ۲۰۱۹ [۳ تيرماه ۱۳۹۸]، [قاسم تقي‌زاده] معاون وزير دفاع ايران براي شرکت در «انجمن نظامي-نظامي» راهي مسکو شد، انجمني که بيش از ۱۲۰۰ کمپاني روسي و خارجي در آن حضور داشتند و بسياري از آن‌ها در حوزه رباتيک فعاليت مي‌کنند. حضور هيأت ايراني در نمايشگاه «انجمن نظامي-فني» سال ۲۰۱۹ روسيه [دانلود] سقوط «گلوبال‌هاوک» نشان داد نبايد پيشرفت‌هاي ايران را دست‌کم گرفت ممکن است روسيه مايل به انتقال فناوري به ايران باشد، اما همچنان فناوري غربي است که حرف اول را مي‌زند. همين‌جا هم هست که فريب و جاسوسي وارد عمل مي‌شوند. آسان‌گيري اروپايي‌ها در اين‌جا به نفع ايراني‌ها تمام مي‌شود. براي نمونه، سال ۲۰۰۸، «هواپيمايي قدس» وابسته به سپاه پاسداران به دنبال استفاده از واسطه‌هاي فرانسوي به منظور خريد قطعات آلماني براي برنامه پهپادي ايران بود. پنج سال بعد، دادستان‌هاي آلماني يک شهروند دوگانه آلماني-ايراني و يک تبعه ايراني را متهم به صادرات غيرقانوني ۶۱ موتور هواپيما براي استفاده در برنامه پهپادي ايران متهم کردند. به همين ترتيب، دادگاه منطقه‌اي آمريکا در منطقه کلمبيا هم يک تبعه استراليايي به نام «ديويد لِويک» و شرکتش ICM Components را به طراحي نقشه‌اي براي صادرات پهپاد و فناوري‌هاي ديگر به ايران متهم کرد. به ازاي هر بار کشف موفقيت‌آميز اين نقشه‌ها، موارد موفقيت‌آميزي هم از انتقال فناوري به ايران وجود دارد. پهپاد «ايوب» که توسط حزب‌الله به پرواز درآمد و پس از نفوذ به حريم هوايي اسرائيل در نزديکي تأسيسات هسته‌اي در «ديمونا»، هدف قرار گرفت، در حقيقت توسط شرکت‌هاي آلماني «زيمنس» و «بوکشتيگل» ساخته و توسط يک شرکت صوري وابسته به سپاه پاسداران خريداري شده بود. ايران همچنين بارها گفته که پهپاد RQ-۱۷۰ آمريکايي را که ماه دسامبر سال ۲۰۱۱ در آسمان خود هدف قرار داده [و فرود آورده] بود، مهندسي معکوس کرده است. در مورد جاسوسي سايبري هم که دستگاه عريض و طويل و روبه‌گسترش سايبري ايران به طور کامل مستند، تأمين و روبه‌رشد است. فارغ از اين‌که ايران چگونه به فناوري دست پيدا مي‌کند، به شکل روزافزوني به نظر مي‌رسد تدابير نظامي اين کشور به‌کارگيري هوش مصنوعي، اگر نگوييم سيستم‌هاي کاملاً خودمختار، را نيز دربر مي‌گيرند. سپاه پاسداران اخيراً اقدام به تمرين «يورش فوجي» کرده است؛ حملاتي که در آن‌ها هوش مصنوعي براي ايجاد هماهنگي ميان قايق‌ها، هواپيماها، تانک‌ها و پهپادها در يک حمله گسترده مورد استفاده قرار مي‌گيرد [جزئيات بيش‌تر]. اين سازمان در مبارزه با داعش در شرق فرات نيز از تاکتيک‌هاي مشابهي استفاده کرده بود. ۱۲ ژوئن ۲۰۱۹ [۲۲ خردادماه ۱۳۹۸]، «علي‌رضا صباحي‌فرد» فرمانده پدافند هوايي [ارتش] ايران پدافند هوايي جديدي را معرفي کرد که قادر است پهپادهاي پنهان‌کار را رديابي کند و همچنين احتمالاً از درجه‌اي ابتدايي از هوش مصنوعي نيز در عملکرد خود استفاده مي‌کند. اين‌که ايراني‌ها تنها يک ماه بعد يک فروند پهپاد آمريکايي را با موفقيت ساقط کردند، نشان مي‌دهد نبايد پيشرفت‌هاي جمهوري اسلامي را، حتي اگر مقامات اين کشور درباره آن‌ها اغراق هم بکنند، ناديده گرفت. ايران [علاوه بر دستيابي به فناوري‌هاي پهپادي خارجي] همچنين دارد ظرفيت‌هاي خودش در حوزه پهپادي و ساير زمينه‌هاي رباتيک را هم تقويت مي‌کند. ماه اکتبر سال ۲۰۱۸، تهران ميزبان يک «کنفرانس بين‌المللي رباتيک و مکاترونيک [۶] » با مشارکت تحقيقاتي دانشگاهيان بود که بخش عمده تحقيقاتشان روي بهينه‌سازي مسيرهاي پروازي، تناقض‌زدايي و پيش‌گيري از برخورد پهپادها متمرکز بود. به عنوان مثال، موضوع يکي از مقالات ابداع يک روش جديد براي برقراري هماهنگي ميان چندين ربات پرنده در يک «ميدان موانع» بود. يا محقق ديگري يک الگوريتم جديد براي کاهش مصرف سوخت پهپاد و مسافت طي‌شده آن ارائه داده بود. محقق ديگري هم از لبنان به بررسي ويژگي‌ها و بهينه‌سازي‌هاي مختلف براي شناورهاي زيرآبي بدون‌سرنشين پرداخته بود. برخي مقالات ديگر از روش «بهينه‌سازي ازدحام ذرات» و نرم‌افزارهاي آماري براي بهبود کنترل پهپادها استفاده کرده بودند. در همين حين، ماه ژوئن سال ۲۰۱۹ مقاله‌اي در تسنيم منتشر شد که توضيح مي‌داد هوش مصنوعي چگونه مي‌تواند در عمليات‌هاي انتحاري با پهپاد يا خودروهاي خودمختار مورد استفاده قرار بگيرد و تهديدي براي «امنيت رواني» باشد. اين‌که رسانه‌هاي تحت کنترل دولت در ايران مرتباً گزارش‌هايي در مورد پيشرفت حوزه رباتيک در مکان‌هايي مانند «دانشگاه صنعتي کوئينزلند» استراليا يا «مؤسسه فناوري ماساچوست» آمريکا منتشر مي‌کنند، نشان مي‌دهد تهران علاقه دارد تا در حوزه رباتيک بيش‌تر پيشرفت کند. سؤال پيش روي سياست‌گذاران در واشينگتن و در کشورهاي متحد آمريکا در خليج [فارس] اين است که دستيابي ايران به فناوري‌هاي رباتيک و هوش مصنوعي مي‌تواند چه تأثيراتي روي فرضيه‌هاي اساسي درباره رفتارهاي اين کشور و يا روي توازن نظامي در منطقه داشته باشد. صنايع نظامي ايران ممکن است تا الآن در دستيابي يا عملياتي کردن سيستم‌هاي [تسليحات] رباتيک و خودمختاري ناموفق بوده باشد که در حال حاضر زرادخانه‌هاي آمريکايي، چيني و روسي مملو از آن‌هاست، اما چه‌بسا جمهوري اسلامي براي مدت زيادي پشت سر ما باقي نماند. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد