برگزیده

خشم ایرانیان از گزافه‌گویی اردوغان

خراسان

بروزرسانی 1399/09/22 - 08:14

خراسان/ همزمان با موج واکنش هاي منفي به سخنان تجزيه طلبانه اردوغان در فضاي مجازي، سفير ترکيه به وزارت خارجه احضار شد اظهارات مداخله جويانه و متوهمانه رئيس جمهور ترکيه با چه رويکردي بيان شده و او به دنبال چيست؟

اظهارات سخيف، تجزيه طلبانه و مداخله جويانه رئيس جمهور ترکيه باعث شد ايرانيان از هر تفکر و نژادي، ظرف چند ساعت، نمايش زيبايي از همدلي و وحدت را اجرا کنند و درس مهمي به هر تجزيه طلبي که خواهان ايران يک پارچه نيست بدهند. رجب طيب اردوغان با سفر به جمهوري آذربايجان در مراسم رژه نيروهاي نظامي اين کشور به مناسبت اتمام اشغال منطقه «قره‌باغ کوهستاني» توسط ارمنستان، شعري درباره «رود ارس» خواند که براي پان‌ترک‌ها سمبل جدايي دو سوي «ارس» و رمز تجزيه ايران است. ساعتي بعد در فضاي مجازي بسياري از کاربران به اين اظهارات موهن واکنش نشان دادند. يکي از اولين موضع گيري ها را محمد جواد ظريف وزير امور خارجه کشورمان داشت. ظريف که نخستين توييت خود به زبان فارسي را پس از چندين سال منتشر مي کرد، با لحني تند خطاب به اردوغان تاکيد کرد: «هيچ کس نمي‌تواند درباره آذربايجان عزيز ما صحبت کند.» وي در صفحه توئيتر خود نوشت: «به اردوغان نگفته بودند شعري که به غلط در باکو خواند مربوط به جدايي قهري مناطق شمالي ارس از سرزمين مادري شان ايران است. آيا او نفهميد که عليه استقلال جمهوري آذربايجان سخن گفته است؟ هيچ کس نمي‌تواند درباره آذربايجان عزيز ما صحبت کند». اظهارات اردوغان، واکنش وزارت خارجه کشورمان را نيز در پي داشت و بعدازظهر روز جمعه سفير ترکيه در تهران به وزارت امور خارجه کشورمان احضار شد . سعيد خطيب زاده سخنگوي وزارت خارجه از احضار «دريا اورس» سفير ترکيه در جمهوري اسلامي ايران خبر داد و افزود: وي از سوي دستيار وزير و مديرکل اوراسيا به وزارت امور خارجه احضار و ضمن ابلاغ مراتب اعتراض شديد، به سفير اين کشور تأکيد شد جمهوري اسلامي ايران خواستار توضيح فوري دولت ترکيه در اين خصوص است. خطيب زاده افزود: در اين احضار به سفير ترکيه ابلاغ شد دوران ادعاهاي ارضي و امپراتوري‌هاي جنگ افروز و توسعه طلب سال‌هاست که سپري شده و جمهوري اسلامي ايران به هيچ کس اجازه مداخله در تماميت ارضي خود را نمي‌دهد و همان طور که تاريخ پر افتخارش گواه است، در خصوص امنيت ملي خود ذره‌اي کوتاه نمي‌آيد. همچنين برخي کارشناسان حوزه منطقه غرب آسيا در اين خصوص به بيان نظر پرداختند. حسن هاني زاده کارشناس در گفت‌وگويي با فارس ، اظهارات رجب طيب اردوغان را کاملا احساسي و دور از منطق خواند و گفت: آقاي اردوغان حتي به خودش زحمت نداد درباره تاريخ جمهوري آذربايجان و رابطه گذشته اين اقليم با ايران در دوران قبل از قاجاريه و اين که اين منطقه بخشي از خاک ايران بوده، مطالعاتي داشته باشد. هاني زاده با بيان اين که شعري که اردوغان خوانده نتيجه معکوسي براي وي به همراه داشته است، اظهار کرد: حتي در گذشته و زماني که در سال ۱۹۹۰ ميلادي جمهوري آذربايجان از پيکره شوروي سابق جدا شد و درگيري‌هايي بر سر قره باغ رخ داد، در همان زمان «تورگوت اوزال» نخست وزير وقت ترکيه گفت جمهوري آذربايجان ارتباطي با ترکيه ندارد، زيرا آذربايجاني‌ها شيعه و ترک‌ها سني هستند و اختلاف زيادي بين ترکيه و آذربايجان وجود دارد، پس چطور مي‌شود باور کرد در اين سه دهه ديدگاه‌ مسئولان ترکيه درباره آذربايجان تغيير کند؟وي افزود: رجب طيب اردوغان در ذهن خودش يک شاکله امپراتوري عثماني را در نظر گرفته در حالي که بايد توجه داشت آذري‌ها به لحاظ مذهبي نزديکي بيشتري به ايران دارند و گرايش به مذهب تشيع در بين آن ها بسيار پررنگ است و سابقه مذهبي در آذربايجان خيلي پررنگ‌تر از مسائل قومي است بنابراين اردوغان قصد دارد از اين اظهارنظرها به نوعي امپراتوري گذشته عثماني را که دچار فروپاشي شده، دوباره احيا کند ولي ملت آذربايجان گرايش‌هاي مذهبي خودشان را همچنان حفظ مي‌کنند و اين گرايش‌ها خيلي برتر از گرايش‌هاي قوميتي ديگر است.
توهمات خطرناک اردوغان
سيد رضا صدرالحسيني کارشناس مسائل بين الملل نيز در گفت و گو با ايسنا اظهار کرد: متاسفانه مدتي است آقاي اردوغان توهماتي را که در مغزش مي گذرد، به زبان جاري مي کند و براساس اين توهمات اقداماتي را انجام مي دهد. وي با بيان اين که اظهارات اردوغان براساس تفکر نئوعثمانيسم مطرح شده است، تصريح کرد: توهمات اردوغان به نقاط خطرناکي رسيده و او در طول مدت اخير، به رغم مخالفت احزاب مختلف در ترکيه موضوع ترکيه بزرگ را مطرح کرده و در اظهارات اخيرش متوجه اين موضوع نبوده که قبل از سال 1918 اين منطقه آذربايجان ناميده نمي شده است و بعد از اين که بخشي از ايران توسط روس ها در قالب عهدنامه ننگين گلستان از کشور جدا شد، اين منطقه، آذربايجان نام گذاري شد. اين کارشناس سياسي منطقه با تاکيد بر اين که اردوغان در اظهاراتش در باکو نقشه بعدي امپراتوري عثماني را به صورت غيررسمي اعلام کرد، ادامه داد: بايد به دولت آذربايجان نيز که در اين کشور اين اظهارات مطرح شده تذکر جدي داده شود.

اردوغان و عبرت از سرنوشت صدام
واکنش هاي توييتري به سخنان بي پايه اردوغان هم جالب بود و چند هشتگ از جمله #اردوغان_غلط_کرد در اين باره داغ شد. «محسن پاک آيين» سفير پيشين ايران در باکو در توييتي صحبت‌هاي اردوغان و مخصوصا شعري را که قرائت کرد، کاملا هدفمند ارزيابي کرد و نوشت: هدف اصلي اردوغان از طرح اين مسائل و خواندن شعر، ايجاد اختلال در روابط ايران و جمهوري آذربايجان بوده است. اردوغان در اظهارات خود از سهند و سبلان صحبت مي‌کند. سهند و سبلان چه ربطي به قره باغ و جمهوري آذربايجان و حتي ترکيه دارد؟ اين اقدام از سويي براي تحريک جمهوري آذربايجان و از سويي با هدف تحريک ايران است. محسن رضايي دبير مجمع تشخيص مصلحت نظام نوشت: اگر آقاي اردوغان از خواندن شعر ارس منظورش ايران بزرگ است درست است زيرا آذربايجان در قلب ملت ايران قرار دارد اما اگر منظورش تکرار تجربه شکست خورده داعش در سوريه است، حرف غلطي است. غني نظري نماينده خلخال نوشت: ‏سياست خارجيِ نئوعثمانيسم، اردوغان را به حدي سردرگم کرده که تاريخ منطقه را هم فراموش کرده است. استادان تاريخ و صاحبان کرسي‌هاي علمِ سياست در ترکيه به او يادآوري کنند آذربايجانِ بزرگ متعلق به کجا بود. ‏تماميت ارضي، خط قرمز ماست. دياکو حسيني نيز نوشت: در نبرد قره باغ بايد تعارف را کنار مي گذاشتيم و در حمايت از توازن قدرت، ارمنستان را حمايت مي کرديم. تاوان اشتباه ما رجز خواني اردوغان و علي اف بود. وقتش رسيده که قطار را به ريل برگردانيم. کاربري با اشاره به کودتا درترکيه و فرار اردوغان به پناهگاه نوشت: روزي از تو سوراخ موش پيام مي داد و براي نجات از کودتا، امروز شيرشده و براي ايران رجز مي خونه. کاربر ديگري خاطرنشان کرد: کرونا مانع نبود، برگزاري تظاهرات بزرگي عليه اردوغان در تبريز غيور، عبرتي مي شد که ديگر شغال هوس شکار شير به سرش نزند. کاربري هم به مقاومت جانانه در مقابله حمله دشمن اشاره کرد و نوشت : شهريور سال 1320 سه سرباز ايراني 48 ساعت مقابل لشکر 47 شوروي و براي دفاع از خاک کشورشان تا پاي جان ايستادند، حالا هم اگر شغالي بخواهد پايش را از گليمش بيشتر دراز کند سيلي محکمي از سربازان وطن خواهد خورد.‏ کاربر ديگري نيز نوشت: اظهارات اردوغان گوياي فراموشکاري اتفاقات کودتاي جولاي ۲۰۱۶ است. ما در قبال تکه جداشده از خاکمان ادعايي نکرده ايم. آقاي اردوغان به سرنوشت چشم ناپاکان به ايران، مثل صدام دقت کند. سيلي ملت ايران آن قدر آذرخش وار است که جز بدفرجامي متجاوز هيچ دستاوردي برايش ندارد.
توهمات سلطان متوهم
اظهارات تجزيه طلبانه اردوغان درباره ارس با چه رويکردي بيان شده و چه عواقبي به دنبال خواهد داشت؟
رجب طيب اردوغان، رئيس جمهور ترکيه در ديدار با همتاي آذربايجاني‌اش، خرسندي‌اش از آزادسازي بخش‌هايي از منطقه قره‌باغ کوهستاني را اين گونه اعلام کرد: خدا را شکر که پرچم «هلال و ستاره» در آسمان قره باغ به اهتزاز درآمد. رئيس جمهور ترکيه چنان مست اين پيروزي بود که در باکو، بيتي از شعر مشهور «آراز آراز» خطاب به رود ارس در مرز ايران و جمهوري آذربايجان را خواند. شعري که مضمون آن گلايه از جدا افتادن شهروندان آذري‌زبان در دو سوي اين رودخانه است. اردوغان مست پيروزي بود، اما اين سخنان
تجزيه طلبانه و تحريک آميز را در هوشياري گفته است. او به دنبال چيست و اظهار نظرش چه عواقبي در پي دارد؟
ابزارهايي براي بسط قدرت
حزب عدالت و توسعه خود را وارثان حقيقي امپراتوري عثماني مي‌دانند. تلاش‌هاي آتاتورک و جانشينان کماليست او براي پاک کردن گذشته عثماني به منظور ساخت جمهوري رؤياهاي خود، به طور موقت اين احساس را زير خاک برده بود، اما هرگز قادر نبود آن را از روان اکثريت بزرگي از جمعيت ترکيه پاک کند. اين احساسات در بين جمعيت سرزمين مرکزي آناتولي، با انتخاب حزب عدالت و توسعه به رهبري اردوغان که به گذشته عثماني ترکيه افتخار مي‌کرد و در سال ۲۰۰۲ به قدرت رسيد، به شکل دراماتيکي آشکار شد. از همان زمان اردوغان که خود را موتور محرکه نئو عثماني‌گري مي‌داند، «قوم گرايي» و «امت گرايي اسلامي» را به عنوان دو ابزار حياتي براي رسيدن به روياهاي پرمخاطره و تحريک آميزش برگزيد. البته اردوغان در حالي که پشت «امت گرايي اسلامي» پنهان مي شود ، مناظره با پرز رئيس جمهور رژيم صهيونيستي را ترک مي کند و خود را مدافع فلسطيني ها جا مي زند و در خفا و گاه علنا ارتباطات گسترده اي با رژيم صهيونيستي دارد. اين شيوه هاي سياست ورزي طي سال هاي گذشته دوري دوستانش از وي را در پي داشته است. کودتاي نظامي سال 2016 آخرين تلاش براي زمين زدن اردوغان و تئوري هاي سياسي وي بود. اردوغان اما از دل خاکستر اين شورش برخاست. کودتايي که او را نکشت و باعث شد وي قوي تر از پيش در مسير روياهاي مخاطره آميزش گام بردارد. حذف ده ها هزار مخالف از ارتش، ديوان عالي، ادارات دولتي، مراکز آموزش عالي و نشريات با برچسب کودتا، گام بعدي رجب طيب اردوغان براي پيشبرد اهدافش بود.
2011 دروازه بازگشت به عصر نوستالژيک عثماني
بر اساس سياست نوعثماني‌گرايي، اردوغان همواره به دنبال اعمال نفوذ سياسي در مرزهاي امپراتوري عثماني و فراتر از آن بوده است. نيروهاي نظامي ترکيه امروز در عراق، سوريه، افغانستان، قبرس و ليبي حضور دارد. ارتش اين کشور پس از کودتاي نافرجام، ديگر نه تنها قدرت اردوغان را تهديد نمي‌کند که در راستاي اهداف خود او فعاليت مي‌کند و در آلباني، جمهوري آذربايجان، قطر و سومالي پايگاه دارد. اين ماجراجويي ‌را اگر به اسلام‌گراييِ اردوغان پيوند دهيم، نتيجه آن مي‌شود: «نوعثماني‌گرايي» سال 2011 را مي‌توان سال آغاز بازگشت به دوران نوستالژي امپراتوري عثماني قلمداد کرد که با کمک گرفتن دولت ترکيه از هسته‌هاي خاموش و مخفي اخوان‌المسلمين که از کما خارج شده بودند در سراسر حوزه عربي و به‌خصوص در مصر، سوريه، تونس و ... در حال کسب و افزايش منافع راهبردي خود بودند. برآمدن محمد مرسي در مصر و اوج گيري تعاملات سياسي بين قاهره و آنکارا، نخستين تلاش دولت اردوغان بود که با کودتاي نظامي خيلي زود به شکست انجاميد. پس از آن نوبت به ليبي رسيد که تا 1912 تحت تسلط عثماني قرار داشت. اما ليبي پس از قذافي به يک ميدان براي قدرت‌نمايي قدرت‌هاي بزرگ مانند: آمريکا، روسيه و دولت‌هايي مانند عربستان، امارات متحده عربي، قطر و مصر تبديل شده بود که همگي در رقابت با يکديگر سعي داشتند تا اين کشور را در تسلط خود قرار دهند. تلاش‌هاي اردوغان براي مقابله و تضعيف دولت مرکزي شيعه در عراق با توسل به دولت اقليم کردستان عراق و استقرار پايگاه‌هاي نظامي در داخل عراق به بهانه مقابله با حزب کارگران کردستان ترکيه (پ ک ک) را مي‌توان بخشي از اقدامات ترکيه براي تسلط مجدد بر عراق دانست. اشغال بخشي از خاک سوريه نيز در همين راستا تعريف مي‌شود.
«قوم گرايي » راهي براي ماجراجويي بيشتر
علاوه بر آن چه در بالا آمده، آن چيزي که اردوغان در «نو عثماني‌گري» مدعي آن است، نه هويت عثماني بلکه «قوميت » است. در سياست داخلي و خارجي دولت اردوغان، «قوم گرايي اسلامي» بر ديگر امور ارجح است. اما زماني که رئيس جمهور ترکيه نياز به يارگيري و اتحاد يا ماجراجويي منطقه‌اي دارد، «امت گرايي اسلامي» نيز به عنوان بازوي دوم سياست وي به کار مي‌آيد. براي توجيه سياست‌هاي توسعه‌طلبانه خود در منطقه و فراسو گاه متکي بر آن است و گاه متکي بر ناسيوناليسم کماليستي و ترک‌گرايي. ده ها سال پس از واگذاري بي خردانه «قره سو» در زمان پهلوي اول به ترکيه تحت حکومت آتاتورک و وقوع جنگ قره باغ، اردوغان را پس از ناکامي در سوريه ، مصر و ليبي به اين سو کشانده است. «قوم گرايي ترک» اکنون به عنوان ابزاري براي توسعه نفوذ سياسي در منطقه، توسعه اقتصاد و دست يافتن به بازارهاي تجاري، اتحادهاي امنيتي و بهره بري يا فروش انرژي به متحدان همزبان بدل شده است. در زمانه‌اي که ترکيه تحت رياست اردوغان هر روز بيشتر با اتحاديه اروپا دچار تنش و چالش مي شود، اتحاد با کشور هاي همزبان مي‌تواند پشتوانه‌اي باشد براي ماجرايي بيشتر.
اردوغان را مي‌توان مهار کرد
در روزهاي گذشته، رجب طيب اردوغان اما به طور علني خط قرمزهاي کشورهاي همسايه در برخورد با قوم‌گرايي دولتش را زير پا گذاشته است. شعرخواني رئيس جمهور ترکيه در باکو را در اين راستا مي‌توان تفسير کرد. هر چند فيلم سازهاي ترکيه پيش از اين نيز، در سريال «پايتخت عبدالحميد» از تلاش براي جدايي شهر‌هاي تبريز، اروميه و سلماس سخن گفته بودند. سخناني که به مذاق رئيس جمهور ترکيه خوش آمده بود. با اين حال تجربه سال هاي اخير نشان داده که رئيس جمهور ترکيه قابل مهار است. نمونه آن، بازگشت کشتي اکتشافي ترکيه از منطقه مورد اختلاف با يونان در شرق درياي مديترانه به سواحل اين کشور در روزهاي اخير است. عقب نشيني که با فشار اتحاديه اروپا محقق شده بود. نمونه ديگر آن آزادي کشيش آندرو برانسون، شهروند آمريکايي زنداني در ترکيه بود که پس از تحريم از سوي آمريکا و سقوط ارزش لير محقق شد. علاوه بر اين، حزب اردوغان در آخرين انتخابات شهرداري ها، شکست بزرگي را در شهرهاي استانبول، ازمير و... تجربه کرد. شکست هاي ديگر با مداخلات کشورهاي خارجي دور از ذهن نيست.