چه موانعی سبب شکست احتمالی مذاکرات وین می‌شوند؟

باشگاه خبرنگاران

بروزرسانی 1400/02/14 - 18:30

چه موانعی سبب شکست احتمالی مذاکرات وین می‌شوند؟

باشگاه خبرنگاران/ انديشکده موسسه رويال يونايتدسرويسز (RUSI) در تحليل‌هاي خود احتمال موفقيت مذاکرات جديد هسته‌اي براي نجات برجام را کم مي‌داند.

مذاکرات جديد وين با حضور شرکت کنندگان اصلي در توافق هسته‌اي ايران به منظور نجات توافق هسته‌اي سال ۲۰۱۵ برگزار مي‌شود.

دور قبل مذاکرات نخستين باري بود که اين گروه از زماني که دونالد ترامپ، رئيس جمهور آمريکا، در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌اي ايران خارج شد، با يکديگر ديدار کردند و نخستين نشستي بود که پس از چندين تلاش نافرجام براي آغاز مذاکرات پس از ورود جو بايدن به کاخ سفيد برگزار شد. بايدن قول داده است براي بازگشت آمريکا به توافق هسته‌اي تلاش کند.

البته موانعي بر سر اين راه وجود دارد. ايران به شرطي به مذاکرات پيوست که هيچ گونه گفتگوي مستقيمي با آمريکا نداشته باشد، به اين معني که ديگر شرکت کنندگان يعني انگليس، فرانسه، روسيه، چين، آلمان و اتحاديه اروپا بايد نقش ميانجي را بين آن‌ها بازي کنند.

از همه لحاظ، دور نخست مذاکرات سازنده بود. به سرعت دو کارگروه در سطح کارشناسي براي بررسي تحريم‌ها و موضوعات هسته‌اي تشکيل شد تا براي چگونگي آنچه آمريکا و ايران بايد براي بازگشت به پايبندي به توافق هسته‌اي يا همان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) انجام دهند، برنامه ريزي کنند. علاوه بر آن تمام طرف‌ها توافق کردند تا براي شرکت در گفتگو‌هاي بيشتر در وين گردهم آيند که اين خود نتيجه‌اي مثبت محسوب مي‌شود.

آمريکا قصد دارد تحريم هاي خاص عليه ايران را حفظ کند
اما اين موضوع هم بديهي است که موانع قابل توجهي بر سر راه احياي اين توافق وجود دارد. در حاليکه جزئيات دقيق آنچه در وين روي داده است، مشخص نيست، اما اظهارات مقامات ايراني و آمريکايي کمک کرده است تا مواضع هر طرف و نکات مهم مرتبط تاحدودي مشخص شود.

در زمان برگزاري مذاکرات و در گفتگو‌هاي رسانه‌اي پس از آن، مقامات آمريکايي همان مطالبي را که تا حد زيادي انتظار مي‌رفت، بيان کردند و آن اينکه آمريکا خواهان لغو همه تحريم‌هايي است که مغاير با برجام و مغاير با منافعي که ايران براي پايبندي به برجام انتظار دارد از آن عايدش شود، وضع شده اند. بخش نخست احتمالا به تحريم‌هاي هسته‌اي باز مي‌گردد که ترامپ اعمال آن‌ها را از سر گرفت و آشکارا با تعهدات آمريکا ذيل برجام مغاير است.

بخش دوم هم احتمالا اشاره‌اي است به تحريم‌هايي که دولت ترامپ ضد نهاد‌هاي مهم ايراني ازجمله بانک مرکزي ايران، شرکت نفت ايران و شرکت ملي نفتکش ايران تحت موضوعات غيرهسته‌اي مانند ادعاي تروريسم وضع کرد. شايد اين تحريم‌ها از لحاظ فني مغاير برجام نباشد، اما اگر به قوت خود باقي بماند، عملا مانع از آن مي‌شود که ايران از مزاياي توافق بهره‌مند شود و در نتيجه مانع احياي آن مي‌شود.

آنچه شفافيت کمتري درباره آن وجود دارد، تحريم‌هايي است که تحت عناوين خاص وضع شده اند و آمريکا مي‌گويد با تعهدات اين کشور در چارچوب برجام مغايرتي ندارد و در نتيجه قصد دارد آن‌ها را به قوت خود نگاه دارد و اين موضوعي است که به طور قطع باعث بروز اختلاف ميان واشنگتن و تهران خواهد شد.

لازم به ذکر است که اين موضع آمريکا همچنان از خواسته ايران مبني بر اينکه آمريکا بايد تمام تحريم‌هاي اعمال شده در دوره رياست جمهوري ترامپ را لغو کند، فاصله دارد.

در گفتگو‌هاي وين موضوع هسته‌اي در پس موضوع تحريم‌ها قرار گرفته است
در مقايسه با موضوع تحريم‌ها تقريبا هيچ اطلاعاتي درباره گفتگو‌ها درباره موضوع هسته‌اي وجود ندارد و برخي گزارش‌ها حاکي از آن است که در گفتگو‌هاي وين موضوع هسته‌اي در پس موضوع تحريم‌ها قرار گرفته است. ايران علاقمند است درباره آنکه هرچه سريعتر برنامه هسته‌اي خود را از سر گيرد، صحبت کند، اما آمريکا احتمالا تاکيد خواهد کرد که چنين اقدامي قبل از ايجاد امکان نظارت براي آژانس بين المللي انرژي اتمي ميسر نخواهد بود. در نتيجه از نظر واشنگتن عاقلانه خواهد که نخست از ايران بخواهد همانند قبل اقدامات لازم براي شفاف سازي بيشتر براساس توافق را انجام دهد، اقداماتي مانند صدور مجوز براي دسترسي آژانس بين المللي انرژي اتمي به دوربين‌هاي کار گذاشته شده در تاسيسات هسته‌اي ايران و اجراي پروتکل الحاقي از طرف ايران.

علاوه بر آن براي اطمينان يافتن از اينکه بازگشت هسته‌اي ايران مطابق با برجام است، احتمالا سازش‌هاي جديدي بر سر پيشرفت‌هاي فني لازم است که راه حل دقيقي در توافق براي آن‌ها ارائه نشده است.

احتمال دارد آمريکا به طور دقيق بررسي کند که آيا پيشرفت‌هاي هسته‌اي ايران تاثيري بر توانايي آن براي توليد احتمالي تسليحات هسته‌اي داشته و اگر داشته اين تاثير چگونه بوده است. برخي از فعاليت‌ها که احتمالا بايد درباره آن‌ها گفتگو شود عبارتند از افزايش توليد سانتريفوژ‌هاي پيشرفته و استفاده از آن‌ها در ايران همچنين اقدام اخير و برنامه ريزي شده اين کشور در زمينه توليد فلز اورانيوم.

ايران مواضع کليدي خود را در مذاکرات تقويت کرده است
نويسنده در بخش ديگري از اين تحليل تاکيد کرده است در حاليکه به نظر مي‌رسد آمريکا در وين از خود انعطاف نشان داده است، ايران در مدت زمان اجراي گفتگو‌ها و پس از آن مواضع کليدي خود را در مذاکرات تقويت کرده است. برخي از اين مواضع عبارتند از آنکه آمريکا بايد تمام تحريم‌هاي اعمال شده در دوره رياست جمهوري ترامپ را لغو کند، ايران پس از لغو تحريم‌ها و پيش از ازسرگيري پايبندي به تعهداتش از لغو تحريم‌ها اطمينان خواهد يافت و سوم آنکه همه اين موارد بايد در يک اقدام انجام شود و نه در نتيجه يک روند مرحله به مرحله.

از طرف ديگر نشانه‌اي وجود ندارد که ايران به گفتگوي مستقيم با آمريکا تمايلي داشته باشد. اين مواضع در تضاد مستقيم با مواضع آمريکاست. در نتيجه چالشي جدي براي احياي توافق هسته‌اي ايران محسوب مي‌شوند. برطرف کردن اين چالش‌ها به خلاقيت، سازش و تلطيف درخواست‌هاي ايران بستگي دارد.

درباره درخواست نخست ايران، برخي مقامات ايراني درصدد شفاف سازي بر آمده اند مبني بر اينکه زماني که مي‌گويند تمام تحريم‌هاي اعمال شده در دوره ترامپ بايد لغو شود، در واقع منظورشان تمام تحريم هاست حتي آن‌هايي که احتمالا بر اساس اين توافق منع نشده اند مانند تحريم برنامه موشکي ايران يا فعاليت‌هاي سايبري و موضوعات حقوق بشر. آمريکا هم تصريح کرده است که همه تحريم‌ها را لغو نخواهد کرد.

پيش بيني اينکه آيا آمريکا با درخواست دوم ايران موافقت خواهد کرد يا نه دشوار است. درخواست دوم ايران لغو همه تحريم‌ها و پس از آن يک دوره راستي آزمايي براي ايران به منظور اطمينان يافتن از لغو آن‌ها و آنگاه آغاز روند به عقب بازگرداندن توافق هسته‌اي است. بعيد به نظر مي‌رسد تلاش براي گرو نگه داشتن اجراي برجام، عملي باشد. ايران اعلام کرده است که راستي آزمايي لغو تحريم‌ها شامل برداشتن گام‌هايي مانند صادرات موفق نفت، امضاي قرارداد‌هاي نفتي جديد و انجام شدن مبادلات مالي از طريق کانال‌هاي متفاوت مي‌شود. تحويل نمادين نفت يک موضوع است، اما انتظار براي امضاي قرارداد‌هاي جديد موضوع ديگري.

در نهايت اينکه درخواست ايران مبني بر اينکه همه اين اقدامات در يک گام انجام شوند، احتمالا آسانترين خواسته ايران است به شرطي که ايران فهرستي دقيق از اين اقدامات و توالي آن‌ها را که طرفين در يک گام اتخاذ خواهند کرد، ارائه کند. اظهارات اخير مقامات ايران حاکي است که تهران احتمالا با چنين رويکردي موافق خواهد بود.