جزئیات وقوع پدیده ماه‌گرفتگی در آسمانِ امروز

انسان از ديرباز توجه بسياري به آسمان داشته و يکي از پديده‌هايي که همواره توجه او را به خود جلب نموده است گرفتگي ماه و خورشيد است.

ماه گرفتگي چيست؟

ماه گرفتگي يا خسوف زماني اتفاق مي‌افتد که ماه در فاز کامل (بدر) و در حال عبور از بخشي از سايه زمين باشد.

سايه زمين در واقع از دو قسمت مخروطي شکل درست شده است که يکي در داخل ديگري قرار دارد. بخش خارجي يا نيم سايه‌اي منطقه‌اي است که زمين فقط قسمتي از پرتو‌هاي خورشيد را مسدود مي‌کند و مانع از رسيدن آن‌ها به ماه مي‌شود. در مقابل بخش دروني يا قسمت سايه، ناحيه‌اي است که زمين مانع از رسيدن تمام پرتو‌هايي مي‌شود که از خورشيد به ماه مي‌رسد.

سايه زمين به شکل يک مخروط است که قاعده آن مقطع زمين و طول متوسط آن يک ميليون و ۳۸۰ هزار کيلومتر است. طول اين سايه، بر اثر تغيير فاصله زمين از خورشيد تا حدود ۴۰ هزار کيلومتر نسبت به مبدا متوسط تغيير مي‌کند. خسوف زماني اتفاق مي‌افتد که ماه وارد مخروط سايه زمين شود.

با توجه به جابجايي ماه در مدار، همواره ۲ هفته قبل يا بعد از خورشيد گرفتگي امکان گرفتگي ماه هم وجود دارد.

شرايط رخ دادن ماه‌گرفتگي

براي اينکه ماه‌گرفتگي يا خسوف رخ دهد بايد دو شرط مهم هم‌زمان با يکديگر برقرار باشند:

ماه و خورشيد و زمين در يک راستا يا خط مستقيم قرار گيرند به طوري که زمين بين ماه و خورشيد قرار داشته باشد. به عبارت ديگر ماه در حالت بدر از زمين ديده شود.

ماه در حرکت مداري خود به دور زمين در يکي از گره‌ها و يا در نزديکي آن قرار داشته باشد.

مدت زمان ماه‌گرفتگي

مدت دوام ماه‌گرفتگي نسبتاً زياد است، زيرا قطر مخروط سايه زمين در نقطه‌اي که ماه از آن مي‌گذرد، در حدود ۹٬۲۰۰ کيلومتر است.

اگر ماه، مخروط سايه زمين را بطور مرکزي قطع کند، حدود دو ساعت در ماه‌گرفتگي کامل خواهد بود، زيرا قطر ماه در حدود ۳٬۵۰۰ کيلومتر و سرعت متوسط آن ۳٬۲۰۰ کيلومتر در ساعت است.

انواع ماه گرفتگي

با توجه به موقعيت‌هاي مختلف زمين، ماه و خورشيد سه نوع متفاوت از ماه گرفتگي قابل تشخيص است:

۱- خسوف نيم سايه‌اي:

ماه از قسمت نيم سايه زمين عبور مي‌کند. در اين حالت تغيير نور سطح ماه بسيار کم بوده و مشاهده آن دشوار است. حدود ۳۵ درصد از ماه گرفت‌ها از نوع نيم سايه‌اي است که تشخيص آن حتي به کمک تلسکوپ بسيار دشوار است.

۲- خسوف جزيي:

در خسوف جزيي بخشي از ماه از سايه زمين عبور مي‌کند و قسمت‌هايي از آن در تاريکي فرو مي‌رود؛ که در حدود ۳۰ درصد ماه گرفت‌ها جزئي مي‌باشد که رصد اين رويداد حتي بدون استفاده از ابزار اپتيکي نيز ساده است.

۳- خسوف کلي:

تمام ماه از داخل سايه زمين عبور مي‌کند و بطور کامل در تاريکي فرو مي‌رود. اين رويداد به خاطر رنگ‌هاي گوناگون و متغيري که ماه در لحظه گرفت کامل در سطح خود دارد بسيار برجسته و مورد توجه است. حدود ۳۵ درصد ماه گرفت‌ها از اين نوع مي‌باشد.

چرا در حالت خسوف کامل ماه قابل مشاهده است؟

سايه زمين ماه را کاملاً تاريک نمي‌کند. حتي وقتي که ماه‌گرفتگي کامل باشد ماه کاملا مرئي است. علت پرتو‌هاي خورشيد است که در مسيرشان به سمت ماه از جو زمين عبور مي‌کنند.

اين جو مانند فيلتر اکثر طيف‌هاي آبي پرتو‌هاي خورشيد را پراکنده مي‌کند و مابقي نور که به رنگ قرمز پررنگ و يا نارنجي است و به مراتب تيره‌تر از نور سفيد آفتاب مي‌باشد در درون آن دچار مقداري شکست شده تا اينکه کسر کوچکي از آن به سطح ماه مي‌رسد و آن را پرفروغ مي‌کند.

اگر زمين اتمسفري نداشت ماه در طي يک گرفت کامل، کاملا سياه به نظر مي‌رسيد. در حالي که اکنون ماه مي‌تواند رنگ‌هاي زيادي از قهوه‌اي و قرمز تيره گرفته تا نارنجي و زرد روشن، بر سطح خود داشته باشد.

نسبت ماه گرفتگي به خورشيد گرفتگي

تعداد ممکن خورشيد گرفتگي در هر سال بيشتر از ماه گرفتگي است، اما به دليل اينکه در ماه گرفتگي قسمت‌هاي بزرگي (مثلا نيمي) از زمين مي‌توانند آنرا ببينند به نظر مي‌رسد که تعداد گرفتگي‌هاي ماه بيشتر از خورشيد گرفتگي باشد.

در خورشيد گرفتگي تنها مناطق کوچکي از سطح زمين به صورت يک نوار باريک مي‌توانند آنرا مشاهده کنند. پهناي منطقه گرفتگي خورشيد بر سطح زمين از ۲۷۲ کيلومتر تجاوز نمي‌کند.

رصد ماه گرفتگي

بر خلاف خورشيد گرفتگي، رصد ماه گرفتگي کاملا بي‌خطر است و براي رصد آن به هيچ فيلتر محافظي نياز نداريد. حتي براي رصد اين پديده نيازي به استفاده از تلسکوپ نيست.

يک خسوف سوژه بسيار جذابي براي عکاسي است خوشبختانه عکاسي از خسوف آسان است به شرط آنکه امکانات مناسبي داشته باشيد و از آن به خوبي استفاده کنيد.

جزئيات خسوف نيمسايه در آسمان 10 آذر

مهندس مسعود عتيقي، مدير انجمن نجوم آماتوري ايران با اشاره به ماه‌گرفتگي پيش رو اظهار کرد: در ساعت ۱۱ و ۲ دقيقه روز دوشنبه، ۱۰ آذرماه جاري به وقت کشورمان ماه گرفتگي از نوع نيمسايه آغاز خواهد شد.

وي با تاکيد بر اينکه کشورمان ايران جزو مناطق تحت پوشش اين گرفت نيست، پايان اين گرفت را ساعت ۱۵ و ۲۳ دقيقه روز ۱۰ آذرماه به وقت ايران عنوان کرد و ادامه داد: ماه‌گرفتگي نيمسايه دوشنبه، ۱۰ آذر به ساروس (دوره) ۱۱۶ تعلق داشته و پنجاه و هشتمين گرفت از ۷۳ گرفت اين ساروس به شمار مي‌رود.

مدير انجمن نجوم آماتوري ايران خاطر نشان کرد: قاره‌هاي امريکا، استراليا و شرق آسيا از مناطق تحت پوشش گرفت نيمسايه‌اي دوشنبه، ۱۰ آذر ۹۹ هستند.

وي يادآور شد: از نظر آماري سالانه ميان صفر تا حداکثر ۳ ماه‌گرفتگي رخ مي‌دهد و فاصله هر ماه‌گرفتگي در يک ساروس تقريبا برابر با ۱۸ سال و ۱۱ روز و ۸ ساعت است.