داستان بلندپروازی‌های فضایی امارات

یک فضاپیمای کوچک با عرض ۲ متر و وزنی به اندازه یک اتومبیل فورد؛ اما در داخل همین فضاپیمای کوچک، چندین دوربین و طیف‌سنج قرار داشت تا ماموریتش را در فاصله ۴۹۳ میلیون کیلومتری از کره زمین انجام دهد.

بر بالای بدنه طلایی این فضاپیما، یک آنتن بزرگ رادیویی نصب شده بود تا اطلاعات را به کره زمین ارسال کند.

این فضاپیما "امید" نام داشت و نه آمریکایی بود، نه روسی و نه متعلق به اتحادیه اروپا! فضاپیمای امید، اولین فضاپیمای امارات‌متحده‌عربی بود که به خارج از مدار کره زمین سفر کرد.

پنجمین کشور در اعزام فضاپیما به مریخ

اماراتی‌ها در این ماموریت به دنبال کسب اطلاعات دقیق در مورد آب‌وهوای مریخ هستند که تا پیش از این مورد ارزیابی قرار نگرفته بود و این ماموریت در شرایطی انجام شد که شش سال قبل از آن، اصلا آژانس فضایی امارات حتی دایر هم نشده بود.

ماموریت اعزام فضاپیمای امید با موفقیت انجام شد و در فاصله ۵۰۰ میلیون کیلومتری از کره زمین در مدار مریخ قرار گرفت. این دستاورد بزرگی برای اماراتی‌ها، به‌ویژه با داشتن یک آژانس فضایی با تجربه محدود بود و حالا آنها تبدیل به پنجمین کشور دنیا (بعد از آمریکا، روسیه، چین و هند ) شدند که یک فضاپیما در مدار کره مریخ دارد و دومین آژانس فضایی دنیا (بعد از هند) هستند که در اولین تلاش به موفقیت دست یافته‌اند.

اولین ماهواره اماراتی

تا پیش از فضاپیمای امید، اماراتی‌ها هفت ماهواره را به فضا پرتاب کرده بودند که همگی توسط کمپانی‌های خارجی از جمله EADS اروپا، بوئینگ آمریکا و Satrec کره‌جنوبی ساخته شده بود. تا اینکه در سال ۲۰۱۸، امارات ماهواره خلیفه‌ست را توسط تیمی از مهندسان اماراتی در کره‌جنوبی و با بهره‌گیری از امکانات کمپانی Satrec Initiative ساخت.

در سال ۲۰۱۸، خلیفه‌ست از طریق پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان به مدار پرتاب شد تا تصاویری از فاصله ۶۱۳ کیلومتری زمین با اهداف مختلفی از جمله برای برنامه‌ریزی شهری بگیرد. اما این ماهواره اهداف دیگری را نیز دنبال می‌کرد.

تجهیزات اصلی مستقر در فضاپیمای امید

عمران شرف ۳۸ساله، رهبر ماموریت مریخ امارات، درباره فضاپیمای امید گفته:«امارات زمانی برای صبر کردن نداشت و نیاز بود تا سریعا ساخت این تجهیزات را آغاز کند. ما سیاره مریخ را برای این کار برگزیدیم.»

ماموریت این فضاپیما، فقط برافراشتن پرچم امارات در صحنه جهانی نبود و هدف اصلی ارائه تصویری از چرخه آب و هوایی مریخ که هنوز دیده نشده، بود. قرار بود تا این فضاپیما با سه ابزار اصلی این کار را انجام دهد؛ یک واحد تصویربرداری با وضوح بالا برای اندازه‌گیری آب، یخ، گرد و غبار و ذرات معلق در جو مریخ؛ یک طیف‌سنج مادون قرمز برای اندازه‌گیری تابش سطح سیاره و جو آن و همچنین دمای سطح و میزان گرد و غبار در جو و درنهایت طیف‌سنج ماورا بنفش امید که کل جو سیاره را اندازه‌گیری کرده و سطح هیدروژن و اکسیژن آن را بررسی کند.

تا پیش از این بیش از ۳۰ فضاپیما به سیاره سرخ اعزام شده بودند و تنها تصاویری از شرایط آب و هوایی مریخ گرفته بودند و قرار بود تا امید ماموریت به مراتب بزرگتری انجام داده و اطلاعاتی دقیق از شرایط آب و هوایی مریخ را ارائه داده و تغییرات فصلی آن را ارزیابی کند.

ساره الامیری ۳۵ ساله، وزیر وقت علوم‌پیشرفته امارات‌متحده‌عربی، درباره ماموریت فضاپیمای امید گفت:«ما از چالش‌های پیش رو آگاه بودیم و می‌دانستیم که ریسک بزرگی پیش روست و برپایه اطلاعات قبلی، شانس موفقیت‌مان تنها ۵۰% است. اما فرصت بزرگی برایمان بود؛ یک برنامه مهم درعرصه فضایی در علم و تکنولوژی برای کشورمان. ما به یک تیم نیاز داشتیم تا به سمت موفقیت برویم و می‌دانستیم که هدف فقط رسیدن به مریخ برای انجام تحقیقات علمی نیست؛ بلکه ایجاد تغییراتی بنیادین در فرهنگ کشور و کوبیدن پرچم امید است.»

در ابتدا قرار بود تا فضاپیمای امید در سال ۲۰۲۰ به فضا پرتاب شود که با شروع پاندمی کرونا، این برنامه به تعویق افتاد.

تصمیم بر آن شد تا امید از ژاپن به فضا پرتاب شود

شرف، سه تیم مختلف نیاز داشت؛ یکی برای آماده‌سازی فضاپیما برای سفر، دیگری برای سفر همراه با فضاپیما به توکیو و تیم سوم برای آنکه قبل از اعزام فضاپیما، به ژاپن رفته و مقدمات کار را فراهم کنند. اما مشکل کجا بود؟ آژانس هوایی امارات، نیروی کاری کافی را نداشت و از همین رو تعدادی نیرو از آزمایشگاه جوی و فیزیک فضایی آمریکا به دوبی سفر کردند تا در این پروژه همکاری کنند.

قرار بود تا فضاپیمای امید از دوبی به روسیه ارسال شود و از آنجا به توکیو و سپس جزیره‌ای که پایگاه فضایی ژاپن در آنجا قرار دارد، برده شود.

روند کارها طی می‌شد و بسیاری از اعضای تیم، به دلیل شرایط قرنطینه کرونایی، از خانه کار را دنبال می‌کردند.

برت لاندین، مهندس فضایی آمریکا که در ماموریت مریخ امارات مشارکت دارد گفته:« هر دو سال یک‌بار می‌توان به مریخ رفت. در نتیجه در برنامه‌ریزی برای این کار، باید پاندمی جهانی را نادیده می‌گرفتیم. از اعضای تیم پرسیدیم که آیا حاضر هستید به ژاپن بروید و دو هفته در اتاق، قرنطینه شوید؟ اعضای داوطلب تیم موافقت کردند. از حمایت خوبی برخوردار بودیم و در هیچ لحظه به فکر توقف پروژه نیفتادیم.»

در جولای ۲۰۲۰ پروژه آغاز شد و فضاپیمای امید سفر هفت ماهه‌اش به سمت مریخ را آغاز کرد و در فوریه ۲۰۲۱ به مریخ رسید. اگر پروژه شکست می‌خورد، فضاپیما به اعماق فضا سقوط می‌کرد.

مانور در فاصله بیش از ۲۳۰۰ کیلومتری از موقعیت پیش‌بینی شده (که نزدیکترین فاصله مدار به جاذبه مریخ بود) آغاز شد. در آن زمان، فضاپیما می‌توانست برای دقایق محدودی،اطلاعاتی را به زمین ارسال کند و سپس ۱۵ دقیقه ارتباطش با زمین قطع می‌شد. در نهایت بعد از دقایقی، مسئولان کنترل ماموریت اعلام کردند که امید با موفقیت به مدار مریخ وارد شده و خانم امیری این خبر را در یک کنفرانس رسمی اعلام کرد.

امیری درباره آن لحظات می‌گوید:« مسئولان برای تائید خبر موفقیت، اطلاعات را چند بار بررسی کردند. من بی‌صبرانه منتظر بودم و دائما از خودم می‌پرسیدم: "چه اتفاقی در جریانه؟ چی شده؟" اما باید مطمئن می‌شدیم که همه چیز درست است. بعد از اطمینان از موفقیت پروژه نفس راحتی کشیدم و خبر را اعلام کردم.»

اطلاعات ارسالی از سمت فضاپیما، تائید کننده این بود که امید به درستی در مدار مریخ قرار گرفته.

ماموریت فضاپیمای امید چیست؟

جرم مریخ کمی بیش از ۱۰% جرم زمین است ولی جو هر دو سیاره، شباهت‌های زیادی با هم دارند. مریخ هم مثل زمین، دارای کلاه‌های قطبی یخی است و تغییرات فصلی آب و هوایی و طوفان‌های شنی دارد. وجود یخ (تشکیل شده از هیدروژن و اکسیژن) حاکی از آن است که این سیاره از شرایط مناسبی برای دارا بودن زندگی میکروبی برخوردار است. البته این تائیدکننده وجود زندگی بر رروی مریخ نیست ولی نشانه‌های کافی برای اثبات امکان این قضیه است.

ماموریت فضاپیمای امید، جزئیات بیشتری درباره شباهت‌ها و تفاوت‌های دو سیاره را به ما ارائه می‌دهد. برای دریافت تصاویر کامل‌تری از مریخ، فضاپیمای امید باید وارد لایه‌های مختلف مریخ شود تا بتواند تغییرات ترکیب شیمیایی لایه‌ها از بالا تاسطح مریخ را بررسی کند.

کسب اطلاعات بیشتر در مورد آب‌وهوای مریخ، به محققان کمک می‌کند تا الگوهای بلندمدت آب‌وهوایی در مریخ را دقیق‌تر بررسی کنند.

لازم به ذکر است که بررسی شرایط آب‌وهوایی، تنها ماموریت امید نبوده و در آگوست ۲۰۲۲، فضاپیمای امید اولین تصاویر دقیق از شفق قطبی در جو بالایی مریخ را ارسال کرد که در نقطه برخورد جو سیاره و بادهای خورشیدی شکل گرفته بود.