فرزندانی بین خانواده و بهزیستی

ایرنا/ کرمان - ایرنا - زمانی که خانواده‌ای به هر دلیل از هم می‌پاشد شاید اولین و مهمترین آسیب متوجه فرزندانی شود که با رویاهای فراوان و دلخوش به با هم بودن حتی با وجود برخی ناملایمات زیست می‌کردند و حالا در مسیر تنهایی و نگرانی بین خانواده و مراکز حمایتی، قرار گرفته‌اند.

به گزارش ایرنا، این کودکان و نوجوانان حاصل ازدواج‌هایی هستند که به دلایل مختلف به سرانجام نرسیده اند و داغ بی‌سرپرستی یا بدسرپرستی را بر دل آنان گذاشته است.

---

بازار

---

گرچه دستگاه‌های حمایتی مانند بهزیستی و کمیته امداد هرکدام به شکلی این فرزندان را تحت حمایت قرار می‌دهند و خدمات خوبی از نظر نگهداری، مراقبت و در دوران تحصیل، اشتغال، ازدواج و سایر مقاطع زندگی به جامعه هدف ارایه می‌شود اما برای یک فرزند هیچ کدام از این خدمات جای پدر و مادر و به قول خودشان خانه آنها را نمی‌گیرد.

در باب اینکه آسیب‌های اجتماعی در جامعه ما رو به گسترش است و وضعیت نگران کننده دارد، از زبان مسئولان و کارشناسان زیاد گفته شده اما شاید نکته مهمتر از یافتن دلایل که دیگر خیلی از ما آنها را می‌دانیم، کاهش آسیب و جبران پیامدهای آن در افراد آسیب‌دیده است تا در سایه حمایت‌های صحیح و نظام مند بتوانند به زندگی فردی و اجتماعی خود ادامه دهند.

توجه به نیازهای عاطفی و روحی فرزندان طلاق یا خانواده زندانیان و هر فرزندی که دست تقدیر او را به مراکز بهزیستی، کمیته امداد یا موسسات خیریه کشانده، موضوع مهم و اساسی است که در کنار تامین نیازهای مادی و روزمره این قشر باید با تکیه بر روش‌های علمی و کارشناسی دنبال شود و تجربه‌های این حوزه مورد استناد قرار گیرد.

در شرایطی که کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست هر روز شاهد اضافه شدن دوستان جدید به جمع خود در مراکز نگهداری هستند، تعدادی از این کودکان پدر و مادرانی دارند که شانه از نگهداری آنان خالی می‌کنند و این موضوع نیز در جای خود قابل تامل و بررسی است.

درد مشترک همه آنها نداشتن جمعی به نام "خانواده" و سرپناهی به نام "خانه" است که افراد دیگری از جامعه نیز داشتن آن را قدر نمی‌دانند یا به فکر حفظ و تقویت آن نیستند؛ کافی است به یکی از مراکز نگهداری کودکان برویم تا بیشتر و عمیق‌تر متوجه این درد رو به فزونی شویم.

اولویت‌دارترین ناهنجاری در استان

باید به این داده‌ها اضافه کنیم که به گفته مسئولان بهزیستی استان، پنجمین سالی است که کودک‌آزاری و بدسرپرستی همچنان مولفه خیلی جدی در این حوزه بوده و اکنون اولویت‌دارترین ناهنجاری حداقل در مداخلات بهزیستی تلقی می‌شود.

همچنانکه دادستان کرمان چندی پیش به بازدید از یک مرکز حمایت و نگهداری شبانه روزی کودکان رفت تا ضمن شنیدن مسائل و مشکلات از نزدیک، هماهنگی برای حمایت‌های بیشتر از این کودکان مورد بررسی قرار گیرد و گزارش آن با عنوان درباره کودکان بدسرپرست رو به ازدیاد در ایرنا منتشر شد.

در این بازدید تاکید شد که تکالیف مسئولان استان مرتبط با حوزه کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست مورد رصد قضایی دادستانی کرمان قرار گرفته است.

اما مدیرکل بهزیستی استان کرمان درباره ازدیاد کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست، دلایل متعددی را برشمرد و در عین حال به خبرنگار ایرنا گفت: کرمان جزو استان‌هایی است که تعداد مراکز نگهداری بچه‌های بدسرپرست در آن زیاد است البته بچه‌های بی‌سرپرست محدود هستند و شاید دومین استان کشور به لحاظ تعداد مراکز نگهداری بچه‌های بدسرپرست هستیم.

کرمان جزو استان‌هایی است که تعداد مراکز نگهداری بچه‌های بدسرپرست در آن زیاد است البته بچه‌های بی‌سرپرست محدود هستند و شاید دومین استان کشور به لحاظ تعداد مراکز نگهداری بچه‌های بدسرپرست هستیم

علیرضا وحیدزاده گفت: تعداد کل این بچه‌ها غیر از تعدادی است که در مراکز نگهداری می‌کنیم چون بعضی از آنان را به خانواده‌ها می‌سپاریم؛ یعنی اگر پدر و مادر موثر نیستند یا نمی‌توانند ایفای نقش موثر به عنوان سرپرست داشته باشند، فرزند را به جد پدری، عمو، دایی و بستگان در شبکه خویشاوندی واگذار و از بچه‌ها در شبکه خویشاوندی حمایت می‌کنیم.

وی ادامه داد: اعتقادمان بر این است که شبکه خویشاوندی در بدترین حالت نیز بهتر از مراکز نگهداری است که بهزیستی مدیریت می‌کند؛ آنجا در شرایط طبیعی، فرزند در بین اعضای خانواده یا اقوام خود بزرگ می‌شود و داربست‌های حمایتی محکم‌تری دارد.

مدیرکل بهزیستی کرمان گفت: اینکه فرد بیاید در مرکز بهزیستی خاصیت گلخانه‌ای پیدا می‌کند، بچه‌ها چند بُعدی و همه بُعدی رشد نمی‌کنند. هرچند ما تلاش کنیم و آموزش‌های متعدد بگذاریم، حمایت و مراقبت کنیم هیچ کدام خانواده و شبکه خویشاندی نمی‌شود لذا باید اولویت را با خانواده و شبکه خویشاوندی بگذاریم.

وی تصریح کرد: بعضی خانواده‌ها که قابل ترمیم هستند نیز سعی می‌کنیم با مداخلات کارشناسی و تخصصی خانواده را ترمیم و کمک کنیم که بتواند به حالت معقول برگردد و به فرزند خود خدمت بدهد.

برخی خانواده‌ها تعهد لازم را در قبال فرزند ندارند

کرمان به لحاظ سابقه‌ای که در زمینه پرورشگاه‌ها (پرورشگاه صنعتی کرمان) دارد و از گذشته در پس‌زمینه ذهنی مردم ذخیره شده است، به گفته وحیدزاده هنوز هم آن را به عنوان پرورشگاه می‌شناسند و اینکه ما توان نگهداری فرزند را نداریم و باید در پرورشگاه باشد؛ در حالی که وقتی افراد فرزندی را به وجود می‌آورند به لحاظ قضایی و قانونی ملزم هستند از او نگهداری، حمایت و حراست کنند.

وی توضیح داد: برخی خانواده‌ها فرزندی را به دنیا می‌آورند که تعهدات لازم را در قبال فرزند خود ندارند و الزامی برای آن نمی‌بینند که این مساله با مولفه‌های متعددی ارتباط دارد و این بچه‌ها به اشکال مختلف به ما ارجاع می‌شوند، اورژانس اجتماعی مداخله می‌کند و فرزندان با دستور قضایی وارد سیستم ما می شوند و تحت حمایت بهزیستی قرار می‌گیرند.

مدیرکل بهزیستی استان کرمان افزود: گاهی سهل‌گیری در ارجاعات باعث می‌شود که بچه وارد سیستم ما شود ولی اصل موضوع این است که سرپرست موثر باید بچه را راهبری، مراقبت و حمایت کند. متاسفانه از این بابت ضعف داریم و این مداخلات و آماری که الان داریم حکایت از همین دارد که باید روی خانواده‌ها کار و آموزش داده شود در فرزندآوری وقتی ما فرزندی را به دنیا می‌آوریم باید بتوانیم در قبال آن مسئولیت قبول و از فرزند حراست کنیم، نمی‌توانیم رفتار غیرمسئولانه داشته باشیم.

مساله دیگری که وی به آن اشاره کرد، ازدواج‌های متعددی است که اتفاق می‌افتد و فرد یکبار ازدواج و با داشتن بچه، متارکه کرده که این فرزند در ازدواج بعدی جا می‌ماند و اگر مجدد این ازدواج و طلاق اتفاق بیفتد، می‌بینیم این فرد چند بچه از خود به جا گذاشته که باید جایی مدیریت و نگهداری شوند و کار حوزه‌ها و دستگاه‌های اجتماعی را سخت می‌کند.

فرد یکبار ازدواج و با داشتن بچه، متارکه کرده که این فرزند در ازدواج بعدی جا می‌ماند و اگر مجدد این ازدواج و طلاق اتفاق بیفتد، این فرد چند بچه از خود به جا گذاشته که باید جایی مدیریت و نگهداری شوند

همچنین در مداخلاتی که بهزیستی دارد به موضوعات اقتصادی هم اشاره می‌شود و به گفته وحیدزاده، بعضی خانواده‌ها به دلیل شرایط اقتصادی، ابراز می‌دارند بضاعت مالی لازم را برای این موضوع ندارند اما در مورد برخی افراد، این مساله مسئولیت‌گریزی است؛ برای مثال فرد قصد ازدواج دوم دارد و بچه‌ها جا می‌مانند لذا بهزیستی باید ساختاری را برای خدمت رسانی به آنان پیدا کند.

وی گفت: اگرچه ما پیگیری داشتیم که حتی افرادی قصد ازدواج دوم دارند و به یک مرجعی رجوع می‌کنند آنجا مقداری قوانین سختگیرانه‌تری باشد که به همین سادگی قرار نباشد بدون تعیین تکلیف فرزند ازدواج اول، سراغ تشکیل خانواده دیگر برود. اگر کسی می‌خواهد به هر دلیلی خانواده جدید تشکیل دهد باید بچه‌هایی که از قبل با او هستند را تعیین تکلیف کند و آنها نمی‌توانند رها شوند.

اعتیاد به عنوان مادرمساله

مدیرکل بهزیستی استان کرمان درباره اعتیاد هم گفت: اعتیاد عمده ترین مساله یا مادرمساله‌ای است که اینجا با آن مواجه هستیم و از بابت آن آسیب‌های دیگری به وجود می‌آید؛ لذا یکی از عواملی که باعث می‌شود والدین نتوانند نقش خود را به طور موثر انجام دهند مساله اعتیاد است، به‌خصوص اعتیاد به مواد محرک (روانگردان) در استانی مثل کرمان کار را سخت می‌کند.

وی افزود: یک پدیده دیگر هم اخیرا داریم و شاید عاملی باشد که خانواده‌ها را درگیر می‌کند و با موجی از بچه‌هایی روبه‌رو هستیم که اختلال رفتار یا روان دارند و این کار را خیلی سخت می‌کند؛ شاید بخشی از خانواده‌ها که کم می‌آورند و بچه را از خودشان جدا یا با او برخورد می‌کنند به خاطر ناهنجاری رفتار یا روان باشد؛ عاملی که باعث می‌شود فرزند به مراکز بهزیستی واگذار شود تا خدمات تخصصی بگیرد.

وحیدزاده در پاسخ به این پرسش که آمار کودکان بدسرپرست و بی‌سرپرست در استان کرمان نسبت به سال یا سال‌های گذشته چه تغییراتی داشته است؟ گفت: در این زمینه اینک نمی‌توانم درصد بگویم اما در استان به طور میانگین در شیرخوارگاه سالی حدود ۱۲۰ نفر ورودی و خروجی داریم یعنی اگر ۱۲۰ نوزاد می‌آید ۱۲۰ نوزاد هم در فرآیند زمان به ۱۲۰ خانواده واگذار می‌شود.

وی تصریح کرد: در حوزه سایر مراکز نمی‌توانم اکنون دقیق آمار بدهم چون در آن مراکز بعضی بچه‌ها به خانواده‌های جایگزین واگذار می‌شوند و بچه‌ها عموما در سیستم ما رسوب نمی‌کنند، مگر اینکه سنشان بالای ۵، ۶ و ۷ سال باشد.

مدیرکل بهزیستی کرمان افزود: ۶۰ مرکز برای نگهداری این کودکان در استان داریم که این مراکز با محدودیت اعتبار مواجه هستند و بچه‌ها علاوه بر مدرسه رفتن نیاز به خدمات فوق‌برنامه و استاندارد دارند اما دست مراکز ما در این زمینه بسته است و نیازمند کمک به ویژه از محل مسئولیت اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی هستیم.

۶۰ مرکز برای نگهداری این کودکان در استان داریم که این مراکز با محدودیت اعتبار مواجه هستند و بچه‌ها علاوه بر مدرسه رفتن نیاز به خدمات فوق‌برنامه و استاندارد دارند

دستگاه قضایی کرمان هم در راستای حمایت از حقوق کودکان، زنان و خانواده و پیشگیری از آسیب‌های روانی و اجتماعی فرزندان طلاق، مکاتبات و پیگیری‌هایی را برای راه‌اندازی مرکز مهر خانواده (مرکز ملاقات فرزندان طلاق) در حوزه‌های قضایی استان انجام داده است.

معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان کرمان اواخر سال گذشته در نشست شورای برنامه ریزی دادگستری کل استان گفت: چهار هزار و ۷۸۳ مورد ملاقات فرزندان در معرض آسیب با والدین در مراکز مهر خانواده استان کرمان انجام شده است.

سید مهدی قویدل افزود: مراکز مهر خانواده در حوزه‌های قضایی کرمان، سیرجان، زرند، بم و جیرفت (در سال‌های گذشته) و ۲ حوزه رفسنجان و ریگان از مهر ۱۴۰۳ راه اندازی شده است.

وی ارسال ۱۸۳ گزارش به دادگاه خانواده، انجام ۱۴۸ مشاوره ازدواج مجدد و برگزاری ۲ هزار و ۳۱۵ جلسه مشاوره به والدین را از جمله اقدامات مراکز مهر خانواده استان کرمان در مدت یادشده برشمرد و تصریح کرد: بر مبنای مشاوره‌های سازشی انجام شده در مراکز مهر خانواده ۶۵ مورد سازش بین والدین حاصل شده است و این افراد به زندگی مشترک بازگشتند.

تدوین گزارش اقدامات صورت گرفته درباره ملاقات طفل درخصوص ۱۱۳ پرونده برای تصمیم گیری مناسب به دادگاه‌های خانواده استان در جهت حمایت از حقوق کودکان و پیشگیری از آسیب‌های روانی اجتماعی فرزندان طلاق و انجام مکاتبات متعدد با حوزه‌های قضایی در جهت راه اندازی و تقویت مراکز مهر خانواده در سال جاری نیز از سوی مراکز مهر خانواده انجام شده است.

الزامات قانونی برای راه‌اندازی مراکز مهر خانواده

معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان کرمان گفت: براساس ماده ۴۱ قانون حمایت از خانواده، قوه قضاییه مکلف است با همکاری سایر دستگاه‌های مرتبط از جمله بهزیستی، شهرداری، آموزش و پرورش، نیروی انتظامی، ورزش و جوانان برای نحوه ملاقات والدین با فرزندان طلاق، ساز و کار مناسب با مصالح خانواده را فراهم کند.

وی ادامه داد: با توجه به اینکه فرزندان طلاق مستعد و مبتلا به آسیب‌های زیاد روانی (فردی)، اجتماعی و غیره هستند و اختلافات بین والدین، ملاقات این فرزندان با والدین را با مشکلات زیادی مواجه می‌کند از طرفی کلانتری‌ها نیز مکان مناسبی برای ملاقات و تبادل فرزندان نیستند، ضرورت ایجاد مکان‌های مناسب برای ملاقات فرزندان طلاق وجود دارد.

با وجود دلایلی که برای بی‌سرپرست یا بدسرپرست شدن فرزندان برشمرده شد همچنین اقداماتی که دستگاه‌های مختلف و مراکز خیریه برای نگهداری و حمایت از آنان انجام می‌دهند، از همه بهتر مداخلات پیشگیرانه است و در مرحله بعد که آسیب رخ داد، ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که برای مدیریت ناهنجاری باید ساز و کار مناسبی ایجاد کنیم که با هم‌افزایی منابع خودمان را به اشتراک بگذاریم و با اولویت به شکلی هزینه کنیم که آسیب‌ها کنترل شود.

خانواده نهادی است که لازمه جامعه پذیری است و کارکردهای مختلفی را از آن انتظار داریم بنابراین خانواده باید مستحکم بماند و اگر در معرض نبود تعادل قرار گیرد در انجام یا ایفای نقش خود دچار مشکل می‌شود و تبعاتی دارد که یکی از آنها همین بچه‌های بی‌سرپرست و بدسرپرست هستند.