پاتوق سالمندان؛ دست مهر بر شانه سالخوردگی

ایرنا/ تهران- ایرنا- فرصت همراهی و شادی، غنیمت است و سالمندان نیز به تازگی در برخی مناطق به جای خانه‌نشینی می‌توانند به پاتوق‌هایی موسوم به «باشگاه‌های مهر و گفت‌وگو» مراجعه کنند تا با هم سن و سالان خود وقت بگذرانند و از تنهایی در بیایند؛ در یک روز آرام و صمیمی، مهمان پاتوق سالمندان بودم؛ جایی پر از لبخند، خاطره و زندگی؛ از منچ بازی تا آوازخوانی.

گروه جامعه ایرنا- ما آدم‌ها معمولا پس از ۶۰ سالگی و بیشتر هم پس از ۷۰ سالگی دست از زندگی می‌شوییم یعنی اغلب برای گذران زندگی منتظر هستیم جوان‌ترها برای اوقات فراغت ما برنامه‌ریزی کنند؛ ما را به گردش ببرند، با ما همنشینی کنند و همواره حواسشان به ما باشد که خیلی هم خوب است اما در دنیای امروز که ضرب‌آهنگ زندگی شتاب گرفته و جوانان به واسطه حضور در بازار کار و تحصیل کمتر فرصت سرزدن به سالمندان پیدا می‌کنند، پاتوق‌های سالمندان، جایی نه تنها برای گذراندن وقت بلکه فرصتی برای توسعه فردی و اجتماعی هستند.

---

بازار

---

پاتوق‌های سالمندان موسوم به باشگاه‌های مهر و گفت‌وگو، بخشی از اجرای طرح سلامت اجتماعی محله محور موسوم به سلام هستند که از ۱۶ شهریور امسال کلید خورده و قرار است برنامه‌های متنوعی برای سالمندان در ساعات غیرآموزشی مدارس اجرا شود. یکی از مهمترین کارکردهای این پاتوق‌ها، پرکردن خلاء تنهایی سالمندان است.

یک میلیون و ۱۲۰ هزار سالمند تنها در کشور زندگی می‌کنند که این میزان تا سال ۱۴۳۰ به سه و نیم میلیون سالمند تنها افزایش خواهد یافت. به نظر می‌رسد «تنهایی»، مهمترین مساله گروه سالمندان باشد؛ حتی اگر آنها با همسر و گاهی حتی با فرزندان خود زندگی کنند، به واسطه بازنشستگی، فقدان کارآیی جسمی، مشکلات روان و حتی به واسطه بیماری، از این حس تنهایی در امان نیستند چنانکه هنگامی که سیدجواد حسینی رئیس سازمان بهزیستی بین سالمندان پاتوق «حال خوب» در بوستان نظامی گنجوی تهران ایستاد و از آنها پرسید مهمترین مشکل شما چیست؟ معیشت است، کار است یا ..."، همه سالمندان حاضر در پاتوق، یکصدا گفتند: تنهایی.

حسینی تاکید کرد که براساس پژوهش های انجام شده در ایران، بزرگترین مشکلی که سالمندان حس می‌کنند، تنهایی است و سالمندان به تعاملات گرم نیاز دارند؛ بنابراین باید پاتوق‌های سالمندان را در سراسر کشور را توسعه دهیم.

پاتوق سالمندان چیست؟

پاتوق سالمندان، مکان‌هایی برای معاشرت سالمندان با همدیگر است؛ در این پاتوق‌ها می‌توان رویدادهای اجتماعی مانند کلاس‌های آموزشی و سفرهای کوتاه مدت، برنامه‌ریزی و به ایجاد ارتباطات بین فردی و اجتماعی سالمندان کمک کرد.

به گفته رئیس سازمان بهزیستی کشور، پاتوق سالمندان، محیط‌هایی برای آموزش، توانمندسازی، سلامت و نشاط سالمندان است و در این مراکز خدمات در محورهایی مانند تغذیه سالمندان، ورزش سالمندان، بیماری های مخصوص سالمندان، پیشگیری از آلزایمر و به طور کلی آموزش های ورود به سالمندی سالم، ارائه می‌شود.

قرار است اغلبِ پاتوق سالمندان در ساعات غیرآموزشی در ۱۱۵ هزار مدرسه کشور ایجاد شود اما برخی پاتوق‌ها در محلات نیز در مکان‌های مختلف مانند بوستان‌ها ایجاد می‌شود که پاتوق «حال خوب» در بوستان نظامی گنجوی تهران یکی از آنها است.

در یک روز آرام و آفتابی، مهمان پاتوق سالمندان بودم؛ جایی پر از لبخند، خاطره و زندگی. از همان لحظه ورود، روحیه مثبت و پرانرژی حاضران توجه‌ام را جلب کرد. برخلاف تصور معمول از فضاهای مخصوص سالمندان، اینجا سرشار از جنب‌وجوش و سر و وضع سالمندان هم آراسته بود.

محیطی زیبا، صمیمی و رنگارنگ، در گوشه‌ای قفسه‌ای مملو از اسباب بازی وجود داشت! اسباب‌بازی‌های فکری و لگویی مثل شطرنج که باعث تقویت حافظه، آرامش ذهنی و تمدد اعصاب می‌شود.

آنطرف‌تر هم کتابخانه‌ای پر از کتاب‌های مختلف و انگیزشی خودنمایی می‌کرد. فضای پاتوق با وسایل رنگارنگ و گاهی سنتی تزئین شده بود و حس صمیمانه‌ای به دست می‌داد. یک طرف پاتوق، مبل‌های راحتی و طرف دیگر صندلی بود. به محض اینکه نشستم، خانم سالمند کناردستی‌ام با مهربانی بهم لبخند زد و گفت: «تو هم از امروز میایی اینجا؟»گفتم «نه من هنوز جوانم، برای تهیه گزارش آمده‌ام.» با خنده پاسخ داد: «بروبابا! تو هم که قراره از چند سال دیگه بیایی، خب از حالا بیا، ببین حتی جوان‌ترها هم اینجا می‌آیند.» و به راستی هم کسانی بودند که از سن میانسالی برای همراهی با سالمندان آمده بودند.

چند نفر از سالمندان تا فهمیدند که من خبرنگار هستم شروع به تعریف از پاتوق کردند. اغلب آنها می‌گفتند که برای پیدا کردن دوست به پاتوق می‌آیند. گرم صحبت بودیم که پیرمردی وارد پاتوق شد. خانم سالمندی بعد از سلام و احوالپرسی با گلایه به او گفت: «نگاه کن آن عکسی که روی دیوار است و داریم منچ بازی می‌کنیم؛ تو تمام بازی‌ها را از من بُردی.» مرد نگاهی به او انداخت و گفت: «من بازی تخته دوست دارم. بازی تخته یاد بگیر از این به بعد بازی تخته بازی کنیم. " زن جواب داد: "من فقط منچ بلدم. البته کمی هم مار و پله هم بلدم.»

یکی از زنان سالمند دیگر وارد پاتوق می‌شود و می‌خواهد کنار پیرمردی بنشیند. زنان دیگر همه با هم فریاد می‌زنند که "آنجا ننشین، آنجا جای زن اوست. و زن سالمند هم می‌خندد و جای دیگری می‌نشیند.

مهین انزوایی همراه همسرش به پاتوق آمده است. او رو به من می‌گوید: خواهران و فرزندانم در آمریکا و کانادا زندگی می‌کنند. وقتی از فعالیت‌های این پاتوق سالمندان برای آنها تعریف می‌کنم، آنها می‌گویند چنین چیزی در آمریکا و کانادا وجود ندارد. واقعا باید برای ایجاد چنین مکان‌هایی برای سالمندان به خود افتخار کنیم.

یکی دیگر از زنان سالمند رو به من می‌گوید: «کاش دوشنبه می‌آمدی! دوشنبه‌ها اینجا قیامت است!» می‌گویم مگر دوشنبه‌ها چه خبر است که شلوغ می‌شود. می‌گوید: «دوشنبه‌ها آوازخوانی داریم. همه آواز می‌خوانند و خیلی قشنگ است.»

سالمند دیگری از تورهای یک‌روزه خیلی تعریف می‌کند و می‌گوید: مثلا این پنجشنبه قرار است به پارک لاله برویم. خیلی خوب است.

چه فعالیت‌هایی در پاتوق سالمندان انجام می‌شود؟

در فضای پاتوق، حس شادابی و زندگی جریان داشت و سالمندان با شوق از برنامه‌های پاتوق از منچ و شطرنج، آوازخوانی، قصه گویی، خاطره‌گویی، بافتنی تا مشاوره پزشکی و تورهای گردشگری می‌گفتند و با هم صحبت می‌کردند. مدیر پاتوق گفت که حال خوب سالمندان آرزویمان است. معتقدیم آدم‌ها تا وقتی زنده هستند باید به مشارکت معنادار در جامعه ادامه دهند تا از اجتماع منفک نشوند و با همسالان خود ارتباط داشته باشند.

زهره دلگشا مدیر پاتوق سالمندان حال خوب در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: می‌خواهیم دیدگاه جامعه را به کلمه «سالمند» تغییر دهیم ��ون متوجه شدیم همه افراد، نسبت به کلمه سالمند گارد می‌گیرند. احترام اجتماعی سالمندان تاحدودی در جامعه کاهش یافته و حتی خود سالمندان با سن خودشان چالش دارند.

وی ادامه داد: تصور سالمندان از پیری، فرتوت شدن، دست و پاگیر بودن و به درد نخورد بودن، است. می‌خواهیم این ذهنیت را پاک کنیم و به آنها یادآوری کنیم که می‌توانند تجارب خود را در اختیار جوان‌ها قرار دهند و از کودکان حمایت‌هایی هرچند کوچک داشته باشند.

مدیر پاتوق سالمندان با اشاره به عضویت بیش از ۴۰۰ نفر در این پاتوق گفت: در این پاتوق برای سالمندان بازی‌های رومیزی شامل بازی‌های ذهنی و حرکتی فراهم کردیم. شنبه‌ها و سه شنبه‌ها این بازی‌ها را برای تقویت تمرکز و توجه و سرعت عمل داریم. برج تعادل، بازی‌های شناختی و حرکتی و جدول کلمات متقاطع و سودوکو از جمله این بازی‌ها هستند.

دلگشا با اشاره به کتاب‌های انگیزشی اضافه کرد: یک روز در هفته هم کتابخوانی داریم البته سالمندان می توانند این کتاب‌ها را به خانه هم ببرند و بخوانند. در جلسات کتابخوانی در مورد سبک زندگی و اشتباهات زندگی بحث می‌شود.

پاتوق‌های سالمندان، حلقه اتصال سالمندان با جامعه هستند

رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور بر اهمیت ایجاد فضاهای اجتماعی برای سالمندان و نقش این مراکز در توانمندسازی و افزایش مشارکت آنان در جامعه تأکید کرد و گفت: هدف از راه‌اندازی پاتوق‌های سالمندان یا همان باشگاه‌های مهر و گفت‌وگو، ایجاد پایگاه اجتماع‌محور ویژه سالمندان در محلات، ارتقای سلامت روانی و اجتماعی و کاهش انزوای سالمندان، بهره‌گیری از تجربه و ظرفیت معتمدان و بازنشستگان در هدایت فعالیت‌ها، جلب حمایت خیرین و نهادهای اجتماعی برای پایداری پروژه و تقویت همبستگی اجتماعی و انتقال تجربیات بین‌نسلی است.

مژگان رضازاده در گفت و گو با خبرنگار ایرنا خاطرنشان کرد: ۲۳ مرکز مهر و گفت و گو یا همان پاتوق سالمندی در تهران وجود دارد و هر استان نیز یک مرکز مهر و گفت و گو دارد.

وی افزود: سالمندی اگر با انزوا همراه باشد، به بحران تبدیل می‌شود و در صورتی که با مشارکت اجتماعی و توانمندسازی همراه شود، می‌تواند به فرصتی ارزشمند برای جامعه بدل شود.

رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور تاکید کرد: مراکز مهر و گفت‌وگو، حلقه اتصال سالمندان با جامعه هستند و می‌توانند با هزینه‌ای اندک، اما اثری عمیق، زمینه نشاط، هویت و کرامت انسانی سالمندان را تقویت کننند.

رضازاده اضافه کرد: هر مرکز مهر و گفتگو باید به کانون امید و نشاط در محله تبدیل شود. این مراکز نه تنها ارزشمندی و نقش فعال سالمندان را نشان می‌دهند بلکه می‌توانند پلی میان نسل‌ها باشند و خانواده‌ها، جوانان و سالمندان را دوباره در کنار هم قرار دهند.

وی درباره طرح ایجاد پاتوق‌های سالمندان در کشور گفت: مرحله نخست اجرای این مراکز، در مدارس منتخب انجام خواهد شد؛ ترجیحا مدارسی که مناسب‌سازی لازم برای حضور سالمندان را دارند.

پاتوق‌های سالمندی، ستون‌های پنهان سلامت اجتماعی هستند

هنگام ترک پاتوق سالمندی، فضای صمیمی و لبخند سالمندان در ذهنم ماندگار شد؛ لبخندهایی که نشان می‌داد زندگی هنوز زیباست، اگر با هم بودن را بلد باشیم. به این فکر کردم که پاتوق‌های سالمندی احساس تعلق و معنا، نشاط روانی و کاهش افسردگی، شکل‌گیری دوستی‌های تازه، تقویت ذهن و حافظه و حتی پیوند نسل‌ها را تقویت می‌کنند. اینکه وقتی سالمندان شاد، فعال و اجتماعی باشند، وابستگی عاطفی و مراقبتی آنان کمتر می‌شود و بار روانی تا حدود زیادی از دوش خانواده و سیستم درمانی برداشته می‌شود.

سازمان بهزیستی کشور اعلام کرده است که اکنون حدود حدود ۹ تا ۱۰ میلیون نفر سالمند در کشور هستند و بنا به اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال ۱۴۳۰ از هر ۴ ایرانی یک نفر سالمند است؛ بنابراین در شرایطی که کشور با بحران سالمندی روبرو است، پاتوق‌های سالمندان نقشی فراتر از یک محل گردهمایی ساده دارند؛ آنها می‌توانند به‌معنای واقعی، ستون‌های پنهان سلامت اجتماعی باشند.

در حقیقت در دوران بحران سالمندی، پاتوق‌ها دیگر یک فعالیت جانبی نیستند، بلکه ضرورتی اجتماعی‌ به شمار می‌روند؛ مکانی برای احیای امید، تمرین شادی و بازسازی پیوندهای عاطفی و انسانی. به معنای دیگر، پاتوق سالمندان فقط یک محل گذران وقت نیست؛ نوعی پناهگاه عاطفی است. جایی که تنهایی، جای خود را به همنشینی می‌دهد و عمر رفته، دوباره بوی زندگی می‌گیرد.