آیا نهضت عدالت آموزشی پزشکیان به ساختمان مدارس محدود شده است؟

ایرنا/ تهران- ایرنا- برخی رسانه‌ها معتقدند: رئیس جمهور از توسعه آموزش فقط به مدرسه سازی توجه دارد و از مسائل دیگر غفلت می کند و درگیر نگاه تک‌بعدی به مدرسه‌سازی است، اما آیا این ادعا صحت دارد؟

دولت در سیاست‌های تازه آموزشی، عدالت را هم در ساخت مدارس و هم در محتوای درسی دنبال می‌کند. این رویکرد دوسویه، نشان‌دهنده عبور از نگاه صرفاً عمرانی به آموزش‌محوری و تلاش برای کاهش شکاف‌های یادگیری در سراسر کشور است. هم‌افزایی میان زیرساخت و محتوا، به‌عنوان راهبردی کلان، در دستور کار نهادهای آموزشی قرار گرفته است، نگاهی نوین و دلسوزانه نسبت به امر آموزش و آینده‌سازان این مرز و بوم.

---

بازار

---

نهضت عدالت آموزشی در سیاست‌های جدید دولت، به ساخت مدرسه محدود نمی‌شود. این نهضت، با تمرکز هم‌زمان بر اصلاح محتوای درسی، توانمندسازی معلمان، و توسعه زیرساخت‌های آموزشی، در مسیر تازه‌ای قرار گرفته است؛ مسیری که هدف آن آموزش برابر برای همه است، نه فقط بنای ساختمان‌های آموزشی.

در مسیر تحقق عدالت آموزشی، دولت نه‌تنها بر ساخت فضاهای فیزیکی تمرکز دارد، بلکه به کیفیت محتوا و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین نیز توجه ویژه‌ای نشان داده است. از نگاه رئیس‌جمهور، مدرسه تنها یک ساختمان نیست، بلکه بستری برای رشد همه‌جانبه دانش‌آموزان است؛ بستری که باید با محتوای غنی، روش‌های نوین تدریس و ابزارهای تعاملی تجهیز شود.

در همین راستا، توسعه مدارس هوشمند به‌عنوان یکی از راهکارهای ارتقای کیفیت آموزش در دستور کار قرار گرفته است. تجهیز کلاس‌ها به تلویزیون‌های هوشمند، کتابخانه‌های کلاسی و ابزارهای کمک‌آموزشی، بخشی از این تلاش‌هاست. اما نکته کلیدی آن است که این فناوری‌ها اگر به‌صورت نابرابر توزیع شوند، خود می‌توانند به عاملی برای تعمیق شکاف آموزشی تبدیل شوند.

این همان نکته‌ای است که به تازگی «مسعود پزشکیان» در نخستین مرحله اجرای آزمایشی طرح «مدرسه هوشمند» در مدرسه اسماعیل‌منش شهرستان قدس مطرح کرد: این که با مشارکت و همکاری خانواده‌ها می‌توانیم آموزش باکیفیت و عادلانه را برای همه دانش‌آموزان فراهم کنیم و به تدریج نابرابری آموزشی را از میان برداریم.

دولت در تلاش است تا با راه‌اندازی سامانه‌های ملی، نیازهای واقعی مدارس را شناسایی و اولویت‌بندی کند؛ به‌ویژه در مناطق محروم که عدالت آموزشی نیازمند حمایت مضاعف است. طرح‌هایی مانند «توانا» و «شمیم» نیز با هدف توانمندسازی معلمان و ارتقای روش‌های تدریس، در همین راستا طراحی شده‌اند.

از نگاه دولت، عدالت آموزشی تنها با ساخت مدرسه محقق نمی‌شود؛ بلکه باید محتوای آموزشی، ابزارهای یادگیری و توانمندی معلمان نیز به‌صورت عادلانه در سراسر کشور توزیع شود. مدارس هوشمند اگر به‌درستی و با نگاه عدالت‌محور توسعه یابند، می‌توانند به ابزاری مؤثر برای کاهش نابرابری آموزشی تبدیل شوند؛ نه عاملی برای گسترش آن.

عبور از نگاه عمرانی به آموزش‌محوری

در سال‌های اخیر، ساخت مدارس در مناطق محروم به‌عنوان نماد عدالت آموزشی مطرح بوده است. اما دولت در سیاست‌های تازه خود، این نگاه را گسترش داده و عدالت آموزشی را در قالبی فراتر از دیوارهای مدرسه تعریف کرده است. اکنون، اصلاح محتوای درسی، تربیت معلمان و استانداردسازی محیط‌های یادگیری، هم‌پای پروژه‌های عمرانی در اولویت قرار گرفته‌ است.

محتوای درسی؛ نقطه آغاز عدالت

برنامه‌های جدید آموزشی بر بازنگری در دروس پایه، حذف آموزش‌های حافظه‌محور و تقویت مهارت‌های زندگی تمرکز دارند. کارشناسان معتقدند محتوای درسی فعلی، نه‌تنها ناکارآمد بلکه نابرابر است؛ زیرا دانش‌آموزان در مناطق مختلف با امکانات و زمینه‌های متفاوت به یک الگوی آموزشی یکسان محدود شده‌اند. دولت با تشکیل کارگروه‌های تخصصی، فرآیند اصلاح محتوا را آغاز کرده و وعده داده است که آموزش باید متناسب با نیازهای بومی و اجتماعی هر منطقه باشد.

مدرسه‌سازی هدفمند؛ زیرساختی برای یادگیری برابر

ساخت مدارس همچنان بخش مهمی از برنامه‌های عدالت آموزشی است، اما با رویکردی هدفمند. پروژه‌های عمرانی جدید، بر اساس نیازسنجی جمعیتی و آموزشی طراحی شده‌اند و شامل تجهیز مدارس به امکانات نوین، طراحی فضاهای یادگیری پویا و ایجاد محیط‌های امن و استاندارد هستند. این مدارس قرار است نه فقط محل آموزش، بلکه بستری برای رشد اجتماعی و فرهنگی دانش‌آموزان باشد.

نقش معلمان؛ حلقه اتصال محتوا و فضا

تحقق عدالت آموزشی بدون حضور مؤثر معلمان ممکن نیست. در سیاست‌های جدید، آموزش و توانمندسازی معلمان به‌عنوان حلقه واسط میان محتوا و دانش‌آموزان مورد توجه قرار گرفته است. دوره‌های بازآموزی، ارتقاء صلاحیت حرفه‌ای و حمایت‌های انگیزشی از جمله برنامه‌هایی هستند که برای معلمان بویژه در مناطق محروم طراحی شده‌ است. هدف، ایجاد شبکه‌ای از مربیان توانمند است که بتوانند آموزش برابر را در هر نقطه‌ای از کشور اجرا کنند.

بودجه ترکیبی؛ نشانه‌ای از تغییر نگاه

در لایحه‌های بودجه‌ای اخیر، سهم آموزش و پرورش از منابع عمومی افزایش یافته و به‌صورت ترکیبی میان ساخت‌وساز و اصلاح محتوا تقسیم شده است. این تخصیص نشان می‌دهد که نگاه دولت به آموزش، از یک پروژه عمرانی صرف، به یک فرآیند تربیتی چندلایه تغییر یافته است. کارشناسان معتقدند این تغییر رویکرد اگر با نظارت دقیق و اجرای مرحله‌ای همراه باشد، می‌تواند به کاهش نابرابری‌های آموزشی منجر شود.

در راستای اهمیت و توجه به محتوا در کنار فضای آموزشی، پژوهشگر ایرنا گفت‌وگویی با «علی زرافشان» مشاور وزیر آموزش و پرورش در تحقق عدالت آموزشی داشته است که در ذیل می‌آید:

زرافشان درباره نگاه دولت به عدالت آموزشی گفت: موضوعی که از سوی آقای پزشکیان، رئیس‌جمهور، مطرح شده و با جدیت در حال پیگیری است، پازلی چندوجهی است که هر بُعد آن سطحی از عدالت را دربر می‌گیرد.

پازل عدالت آموزشی، از دسترسی تا معیشت معلمان

وی افزود: یکی از نخستین اجزای این پازل، تأمین فضای آموزشی مناسب برای دانش‌آموزان است. در واقع، نخستین گام در مسیر تحقق عدالت، «دسترسی به آموزش» است؛ زیرا اگر مدرسه، کلاس درس و معلم نداشته باشیم، حداقل سطح عدالت آموزشی یعنی دسترسی برابر به آموزش محقق نمی‌شود.

مشاور وزیر تصریح کرد: از سال ۱۹۹۰ میلادی، حرکت جهانی آموزش و پرورش در مسیر گسترش عدالت آموزشی آغاز شد. تا سال ۲۰۰۰، پوشش تحصیلی در دوره ابتدایی ایران به ۹۷.۵ درصد رسید. پس از دستیابی به این سطح از دسترسی، گام بعدی، تمرکز بر «کیفیت آموزش» بود.

زرافشان گفت: نکته‌ای که رئیس‌جمهور بر آن تأکید دارند، این است که فضای آموزشی فقط یک ساختمان یا اتاق نیست، بلکه محیطی برای تحقق ابعاد کیفی تعلیم و تربیت است. از همین رو، دکتر پزشکیان از همان نخستین جلسات، بر طراحی فضاهای آموزشی تعاملی تأکید کردند. ایشان معتقدند مبلمان و چیدمان کلاس‌ها باید به گونه‌ای باشد که تعامل بین دانش‌آموزان افزایش یابد و بچه‌ها به‌جای نشستن پشت سر هم، بتوانند رودررو گفت‌وگو کنند، گروه تشکیل دهند و کارهای پروژه‌ای انجام دهند.

وی ادامه داد: رئیس‌جمهور همچنین بر تجهیز کلاس‌ها به امکانات آموزشی متنوع از جمله کتابخانه‌های کلاسی و ابزارهای کمک‌آموزشی تأکید کردند تا دانش‌آموزان در کنار کتاب درسی، منابع دیگری متناسب با نیازهایشان در اختیار داشته باشند.

زرافشان توضیح داد: برای تحقق این هدف، سامانه‌ای در وزارت آموزش و پرورش ایجاد شده که تجهیزات استاندارد مورد نیاز هر پایه و دوره تحصیلی را مشخص می‌کند. مدارس تازه‌تأسیس بر اساس این سامانه به تجهیزات لازم مجهز می‌شوند و مدارس موجود نیز می‌توانند با خوداظهاری، کمبودهای خود را اعلام کنند تا در اولویت تأمین قرار گیرند.

مشاور وزیر در ادامه گفت: نکته دیگر، آموزش معلمان است. رئیس‌جمهور تأکید دارند که آموزش باید با روش‌های نوین انجام شود و معلمان با شیوه‌های جدید یاددهی و یادگیری آشنا شوند. به همین منظور، اجتماعات یادگیری معلمان در دوره ابتدایی با عنوان «طرح توانا» و در دوره متوسطه با عنوان «طرح شمیم» شکل گرفته است. در این اجتماعات، معلمان از یکدیگر می‌آموزند، تجربیات خود را به اشتراک می‌گذارند و مهارت‌های آموزشی خود را به‌روز می‌کنند.

تلویزیون‌های هوشمند و عبور از آموزش حافظه‌محور

وی افزود: هفته گذشته، نشستی با رئیس‌جمهور برگزار شد تا تجهیزات جدید مانند تلویزیون‌های هوشمند و فضاهای تعاملی بررسی و بهترین گزینه‌ها برای تجهیز مدارس انتخاب شوند. در بازدید میدانی از یکی از مدارس، رئیس‌جمهور هنگام مشاهده تدریس معلم، به تصویری از قلب انسان اشاره کردند و گفتند: «اگر این تصویر ثابت باشد، دانش‌آموز چطور می‌فهمد قلب چگونه کار می‌کند؟» و بر لزوم آموزش فعال و عمیق به‌جای آموزش حافظه‌محور تأکید کردند.

زرافشان با اشاره به این دیدگاه گفت: از نظر رئیس‌جمهور، ساخت فضای فیزیکی مدرسه فقط نخستین گام است؛ زیرا بدون مدرسه، امکان تحقق تعلیم و تربیت وجود ندارد. اما مدرسه باید علاوه بر کلاس درس، دارای آزمایشگاه، کتابخانه، فضای ورزشی و محیطی شاد و بهداشتی باشد.

وی تأکید کرد: ساخت مدرسه تنها بخشی از ماجراست. بعد از ساخت بنا، باید کیفیت آموزش و تربیت در آن فضا اتفاق بیفتد. در همین راستا، مجموعه‌ای با عنوان «خیرین مدرسه‌یار» شکل گرفته است که هدف آن ارتقای کیفیت خدمات آموزشی و تربیتی، به‌ویژه در مناطق محروم است. این خیرین به‌جای ساخت مدرسه، درون مدارس فعالیت می‌کنند تا عدالت آموزشی از طریق آموزش معلمان، تجهیز کتابخانه‌های کلاسی و تقویت یادگیری دانش‌آموزان تحقق یابد.

مشاور وزیر خاطرنشان کرد: آنچه امروز دولت دنبال می‌کند، فقط ساخت ساختمان‌های آموزشی نیست، بلکه اجرای همه اجزای پازل عدالت آموزشی است؛ از فضاهای فیزیکی گرفته تا ارتقای محتوا، آموزش معلمان و تأمین معیشت آنان.

زرافشان در پایان گفت: تاکنون بیش از ۲ هزار و ۴۰۷ مدرسه جدید تحویل داده شده و سال تحصیلی جدید در یکی از همین مدارس با حضور رئیس‌جمهور آغاز شد. امروز نیز ایشان در یکی از مدارس حضور یافتند و از تلویزیون‌های هوشمند و ابزارهای آموزشی تعاملی بازدید کردند. عدالت و کیفیت، مسیری بی‌پایان است که از دهه ۹۰ میلادی آغاز شده و باید هر روز برای ارتقای آن تلاش کرد تا آموزش و پرورش کشور به سمت تحقق کامل عدالت آموزشی پیش رود.

نگاه دولت به عدالت آموزشی، نگاهی جامع و تحول‌گراست که از سطح زیرساخت‌های فیزیکی تا عمق محتوای آموزشی و توانمندسازی معلمان را دربر می‌گیرد. تأکید رئیس‌جمهور بر طراحی فضاهای تعاملی، تجهیز کلاس‌ها به منابع متنوع، و آموزش فعال، نشان‌دهنده عبور از رویکردهای سنتی و حرکت به‌سوی یادگیری عمیق و مشارکتی است. از سوی دیگر، شکل‌گیری اجتماعات یادگیری معلمان و ورود خیرین مدرسه‌یار به عرصه کیفیت‌بخشی، بیانگر آن است که عدالت آموزشی صرفاً با ساخت مدرسه محقق نمی‌شود، بلکه نیازمند توجه هم‌زمان به محتوا، روش، ابزار و نیروی انسانی است. در نهایت، مسیر تحقق عدالت آموزشی، مسیری پویا و مستمر است که با مشارکت دولت، جامعه و نهادهای مدنی می‌تواند آموزش و پرورش کشور را به سطحی برساند که نه‌تنها دسترسی همگانی را تضمین کند، بلکه کیفیت یادگیری را برای همه دانش‌آموزان، به‌ویژه در مناطق محروم، ارتقا دهد.