چالش مازوت در اصفهان؛ سوخت اضطراری یا آلاینده دائمی؟

ایرنا/ اصفهان ـ ایرنا ـ تصمیم اخیر برای ذخیره مازوت کم‌گوگرد در نیروگاه شهید منتظری، اگرچه از نگاه مسوولان اقدامی پیشگیرانه برای شرایط اضطراری است اما کارشناسان بیم همیشگی شدن مصرف این سوخت با یدک کشیدن عنوان سوخت «کم‌گوگرد» را دارند.

به گزارش ایرنا، اصفهان در سال‌های اخیر، به‌ویژه از ۱۴۰۰ تاکنون، در نیمه دوم هر سال با چالشی تکراری و نگران‌کننده روبه‌رو بوده است؛ موضوع مصرف مازوت در نیروگاه شهید منتظری.

---

بازار

---

با شروع فصل سرما و افزایش مصرف گاز در بخش خانگی، گازرسانی به این نیروگاه بارها با محدودیت مواجه شده و در نتیجه، در مقاطع مختلف به استفاده از مازوت روی آورده است؛ سوختی که به گفته برخی مسوولان اصفهان با وجود مخالفت‌های جدی آن‌ها به دستور نهادهای بالادستی همچنان در فهرست گزینه‌های اضطراری مصرف سوخت نیروگاه شهید منتظری باقی مانده است.

سال ۱۴۰۱ فشار برای سوزاندن مازوت در نیروگاه شهید منتظری اصفهان آن هم در شرایط اضطرار آلودگی هوا تا اندازه‌ای بود که حفاظت محیط‌زیست استان تعطیلی ۲ ماهه نیروگاه را به مرکز تصمیم گیری‌های کشور پیشنهاد داد و از سازمان حفاظت محیط زیست درخواست کرد با دیسپاچینگ‌های ملی (مرکز کنترل سیستم قدرت برق و گاز) هماهنگ کنند که این پیشنهاد پیگیری شود.

در سال‌های گذشته، مازوت مصرفی نیروگاه شهید منتظری دارای گوگرد بالا و حدود ۳۵ هزار قسمت در میلیون (ppm) بود؛ سوختی که با سوزاندن آن، حجم قابل توجهی از گاز دی‌اکسید گوگرد وارد جو می‌شود. این آلاینده علاوه بر ایجاد آلودگی مستقیم، در واکنش‌های شیمیایی بعدی به تولید ذرات معلق منجر می‌شود و کیفیت هوای اصفهان را به‌طور مض��عف کاهش می‌دهد.

اصفهان از نظر جغرافیایی و اقلیمی در موقعیتی قرار دارد که تهویه طبیعی هوا در آن بسیار محدود است. کمبود بارش، سکون نسبی هوا، وزش بادهای ضعیف و ساختار توپوگرافی آن موجب می‌شود آلاینده‌ها در فصول سرد در لایه‌های پایین جو انباشته شوند و شاخص آلودگی به‌ویژه در ماه‌های آذر تا دی به وضعیت ناسالم و بعضاً خطرناک برسد.

به گفته کارشناسان، میانگین ذرات معلق کوچک‌تر از دو و نیم میکرون (PM۲.۵) در هوای اصفهان بیش از هفت برابر استاندارد جهانی است؛ ذراتی که به‌عنوان اصلی‌ترین عامل آلودگی هوای این کلان‌شهر شناخته می‌شوند و مستقیماً با سلامت عمومی شهروندان در ارتباطند.

طبیعی است که در چنین شرایطی، هرگونه مصرف سوخت سنگین مانند مازوت، حتی به صورت محدود، می‌تواند به افزایش چشمگیر آلودگی کمک کند.

همین هفته گذشته بود که مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان، تصمیم برای ذخیره‌سازی مازوت کم‌گوگرد را رسانه‌ای کرد. به گفته او امسال ۸۸ میلیون لیتر مازوت کم‌گوگرد برای مصرف احتمالی نیروگاه شهید منتظری اختصاص یافته و تاکنون ۲ میلیون لیتر از این نوع سوخت وارد نیروگاه شده است‌

این تصمیم و اقدام با هدف کاهش اثرات احتمالی در شرایط اضطرار، به گفته مقامات حفاظت محیط زیست اصفهان گامی محتاطانه و پیشگیرانه به شمار می‌رود.

حفاظت محیط زیست استان اعلام کرده است که با توجه به فشارهای هرساله ناشی از محدودیت گازرسانی سراسری، برای شرایط اضطراری، سهمیه‌ای از مازوت کم‌گوگرد (با محتوای گوگرد ۵۰۰۰ ppm معادل نیم درصد) در نظر گرفته شده است تا در صورت قطع گاز، نیروگاه شهید منتظری بتواند از سوختی با آلودگی کمتر استفاده کند.

با این حال، نگرانی‌هایی در میان برخی رسانه‌ها، کارشناسان و افکار عمومی وجود دارد؛ نگرانی از آن‌که ذخیره مازوت کم‌گوگرد، مقدمه‌ای برای مصرف مداوم آن در زمستان باشد و به نوعی استفاده از این سوخت حتی با وجود گوگرد پایین توسط نیروگاه شهید منتظری توجیه و تلاش‌ها برای تغییر این نیروگاه به سیکل ترکیبی متوقف شود.

به گفته کارشناسان تجربه نشان داده است که حتی با وجود سوخت‌های استانداردتر، شرایط خاص اقلیمی اصفهان اجازه رقیق‌سازی آلاینده‌ها را نمی‌دهد و هر میزان مازوت سوزی می‌تواند تأثیر منفی محسوسی بر شاخص هوا بگذارد.

مدیر گروه پژوهشی آلودگی هوای دانشگاه اصفهان در همین پیوند به ایرنا گفت: هرچند مازوت کم گوگرد که قرار است در شرایط اضطرار در نیروگاه شهید منتظری استفاده شود، نسبت به مازوت با گوگرد ۳۰ هزار پی‌پی‌ام بهتر است اما باز هم سوخت مناسبی برای مناطق شهری محسوب نمی‌شود.

حسین احمدی کیا افزود: صدور مجوز برای سوزاندن مازوت کم‌گوگرد در نیروگاه‌ها اقدام درستی نیست زیرا گرچه میزان گوگرد آن کاهش یافته است اما ذرات معلق و گازهای سمّی حاصل از احتراق همچنان بالاست.

وی تاکید کرد: مازوت اساساً پسماند فرآیند پالایش نفت است و از بدترین انواع سوخت به شمار می‌آید.

احمدی کیا هشدار داد: نباید تولید مازوت ۵۰۰۰ پی‌پی‌ام به مجوزی برای مصرف بیشتر مازوت در نیروگاه‌ها تبدیل شود چراکه ترکیبات گوگردی موجود در مازوت برای سلامتی انسان مضر است و می‌تواند موجب سرفه، تنگی نفس و کاهش توان دفاعی بدن و در طولانی مدت باعث کاهش ظرفیت حیاتی ریه شود.

وی گفت: گوگرد پس از احتراق به اکسید گوگرد و این اکسیدها در جو به آلاینده‌های ثانویه نظیر ذرات معلق تبدیل می شود که موجب باران‌های اسیدی شده و وضعیت آلودگی هوا را وخیم‌تر می‌کند.

احمدی‌کیا توضیح داد: اگرچه نیروگاه شهید منتظری دودکش بلندی دارد اما همچنان می‌تواند مناطق اطراف خود را تحت تأثیر قرار دهد.

وی اضافه کرد: ذرات معلق ناشی از مازوت به راحتی در جو اصفهان و شهرهای اطراف پخش و از عوامل اصلی آلودگی محسوب می‌شوند.

احمدی کیا یادآور شد: استاندارد ذرات معلق در ایران به صورت میانگین سالانه ۱۲ میکروگرم بر متر مکعب بوده در حالی‌که این شاخص در استاندارد سازمان جهانی بهداشت پنج میکروگرم بر مترمکعب است.

وی افزود: میانگین سالانه ذرات معلق در اصفهان سال گذشته حدود ۳۷ میکروگرم بر متر مکعب بوده است، یعنی سه برابر استاندارد ملی و بیش از هفت برابر استاندارد جهانی.

در کنار همه این دغدغه‌ها اما مسوولان استان از جمله مدیر کل حفاظت محیط زیست تأکید دارند که هدف نهایی، نه استمرار مصرف مازوت حتی از نوع کم‌گوگرد، بلکه حرکت به سمت حذف کامل این سوخت و تبدیل نیروگاه شهید منتظری به نیروگاه سیکل ترکیبی است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در همین ارتباط به ایرنا گفت: نیروگاه شهید منتظری در حال حاضر از گاز به‌عنوان سوخت اصلی استفاده می‌کند و ذخیره مازوت کم‌گوگرد در این نیروگاه به معنای صدور مجوز مصرف آن از سوی محیط زیست نیست.

داریوش گل علیزاده افزود: در حال حاضر پنج واحد نیروگاه شهید منتظری با گاز فعالیت دارد و سه واحد دیگر غیرفعال است. همچنین نیروگاه منتظر قائم کرج نیز همانند اصفهان مازوت کم‌گوگرد دریافت کرده است.

وی در توضیح اهمیت استفاده از مازوت کم‌گوگرد گفت: مازوت کم‌گوگرد به معنای کاهش محتوای گوگرد سوخت از ۳۵ هزار قسمت در میلیون (ppm) به حدود پنج هزار ppm است؛ یعنی میزان گوگرد آن تنها نیم درصد است، در حالی که در گازوئیل معمولی کشور میزان گوگرد بین چهار تا ۱۰ هزار ppm است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان ادامه داد: این نوع مازوت در واقع همان سوختی است که سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) استفاده از آن را برای کشتی‌ها الزامی کرده است و پالایشگاه شازند اراک نیز به‌طور ویژه برای بخش کشتیرانی آن ر�� تولید می‌کرد. با توجه به هزینه بالای تولید، دولت پذیرفته است که در صورت نیاز اضطراری، این نوع مازوت با همان قیمت قبلی در اختیار نیروگاه‌ها قرار گیرد تا در شرایط قطع گاز از آن استفاده شود.

گل‌علیزاده افزود: براساس استاندارد ملی مصوب سال ۱۴۰۱، میزان مجاز گوگرد در مازوت از سه و نیم درصد به هشت‌دهم درصد کاهش یافته است و اکنون اگر ناچار به استفاده شویم، مازوت نیم‌درصد مصرف خواهیم کرد.

وی تاکید کرد: این سوخت را برای روز مبادا ذخیره کرده‌ایم تا در صورت اضطرار، تنها در واحدهای محدود و به صورت کنترل‌شده مصرف شود.

گل علیزاده خاطرنشان کرد: در سال‌های گذشته با وجود مخالفت دستگاه‌های محلی و محیط زیست، ناچار به مصرف مازوت پرگوگرد در نیروگاه‌ها شدیم در حالی که اکنون اگر دوباره به آن شرایط برسیم، مصرف مازوت کم‌گوگرد به‌عنوان یک گام مثبت در کاهش آلودگی هوا تلقی می‌شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان تاکید کرد: باید بپذیریم که آلودگی هوای اصفهان تنها ناشی از مازوت نیست بلکه مازوت یک عامل تشدید کننده است.

وی افزود: اگر هم مازوت نسوزانیم، بازهم آلودگی هوا وجود دارد؛ زیرا آمار پنج سال گذشته نشان می‌دهد که در دوره‌هایی بدون مصرف مازوت نیز شاخص‌ها بالا بوده است.

وی افزود: نباید همه تقصیرها را به گردن مازوت انداخت چراکه این دیدگاه مقارن با فرار به جلوست. شهرداری‌ها باید ناوگان حمل‌ونقل را اصلاح کنند، وزارت نفت وظیفه دارد سوخت استاندارد عرضه کند و صنایع باید با نصب سیستم‌های کنترل به‌روز، از انتشار آلاینده‌ها جلوگیری کنند.

گل‌علیزاده ادامه داد: در قانون هوای پاک برای هر دستگاهی تکالیفی مشخص شده است و اگر تنها مازوت را عامل آلودگی بدانیم، سایر نهادها از مسوولیت خود شانه خالی و به گونه‌ای بهانه‌ای برای عدم پذیرش مسوولیت پیدا می‌کنند.

مدیر کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان گفت: در حال پیگیری تبدیل نیروگاه شهید منتظری به نیروگاه سیکل ترکیبی هستیم تا اساساً امکان مازوت سوزی از بین برود که این اقدام علاوه بر کاهش مصرف آب، موجب افزایش راندمان و کاهش انتشار آلاینده‌های نیتروژن خواهد شد.

وی گفت: حتی سوخت گاز نیز بدون آلودگی نیست و اکسیدهای نیتروژن حاصل از آن می‌تواند در تشکیل ذرات معلق ثانویه نقش داشته باشد بنابراین منشأ آلودگی هوا ترکیبی از عوامل مختلف است.

به گفته مدیرکل محیط زیست استان اصفهان، براساس ماده ۱۳ قانون هوای پاک، در صورت نبود سوخت مناسب، واحدهای صنعتی موظفند حدود مجاز انتشار را رعایت و در صورت استفاده از سوخت پرگوگرد، باید با استفاده از سیستم‌های کنترلی از انتشار آلاینده‌ها جلوگیری کنند.

وی در پاسخ به نگرانی برخی کارشناسان و مردم درباره ذخیره مازوت کم‌گوگرد در نیروگاه شهید منتظری گفت: این اقدام به منزله مجوز برای مازوت سوزی نیست بلکه تدارک آینده‌نگرانه برای شرایط اضطراری است. هدف اصلی ما تبدیل کامل نیروگاه به سیکل ترکیبی و حذف کامل مازوت از چرخه مصرف است.

گل‌علیزاده با اشاره به برنامه وزارت نفت برای کاهش تولید مازوت افزود: در حال حاضر حدود ۲۴ درصد فرآورده پالایشگاه‌های کشور را مازوت تشکیل می‌دهد که روزانه حدود ۶۲ تا ۶۳ میلیون لیتر است. قرار است با اجرای طرح‌های بهبود کیفیت، بخشی از این حجم به فرآورده‌های سبک‌تر مانند بنزین و گازوئیل تبدیل شود.

وی در پایان گفت: مجددا تاکید می کنم که ما اجازه مصرف مازوت را در نیروگاه اصفهان صادر نکرده‌ایم، اما اگر در شرایط اضطراری کشور ناچار به استفاده از آن شد، مازوت کم‌گوگرد با گوگرد پنج‌هزار ppm جایگزین مازوت پرگوگرد خواهد شد تا خروجی آن در حد استاندارد باشد.

به گزارش ایرنا، در حال حاضر مازوت معمولی دارای سه تا سه و نیم درصد گوگرد معادل ۳۰ تا ۳۵ هزار قسمت در میلیون است اما در مازوت جدید مورد استفاده این میزان به پنج هزار قسمت کاهش یافته است.

نیروگاه حرارتی ـ سیکل ترکیبی شهید محمد منتظری در شمال غرب اصفهان است که در مجموع ظرفیت تولید حدود یکهزار و ۶۰۰ مگاوات برق دارد.

گفته می‌شود این نیروگاه حدود ۵۰ درصد از برق استان و ۳٫۳ درصد از برق شبکه سراسری کشور را تأمین می‌کند.

نیروگاه شهید منتظری در برخی شرایط و بخصوص در اواخر پاییز و آغاز زمستان به دلیل محدودیت سوخت، مجبور به مصرف مازوت است.

مازوت معمولاً در نیروگاه‌های حرارتی، کشتی‌ها و برخی صنایع بزرگ به‌عنوان سوخت استفاده می‌شود، زیرا ارزان‌تر از گاز طبیعی و گازوئیل است اما دارای گوگرد و فلزات سنگین است و هنگام سوختن، مقادیر زیادی دود، دوده و دی‌اکسید گوگرد(SO₂) تولید می‌کند که از عوامل مهم آلودگی هوا محسوب می‌شود.