پاسخ آیت‌الله مکارم شیرازی به 40 پرسش درباره حجاب

ايسنا/ احکام پوشش و فلسفه و جايگاه حجاب در تعالي جامعه، محدوده پوشش، حجاب زن غير مسلمان و پرسش‌هاي متفاوت ديگر پيرامون حجاب از مباحثي است که آيت‌الله مکارم شيرازي در قالب 40 سوال به آنها پاسخ داده است. به گزارش گروه دريافت خبر خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، به نقل از مرکز خبر حوزه متن سوالات و پاسخ اين مرجع تقليد به شرح زير است: «احکام پوشش 1- تعريف، جايگاه و فلسفه حجاب فلسفه حجاب بانوان چيست؟ آيا حجاب با آزادي زنان در جامعه منافات ندارد؟ حجاب براي حفظ شخصيت زن، و جلوگيري از انحراف جوانان، و (ممانعت از) گسترش فساد در جامعه اسلامي است. و همان گونه که اصل پوشيدن لباس براي زنان و مردان منافات با آزادي آنها ندارد، حجاب نيز چنين است. آيا حجاب از ضروريات دين است؟ منکر حجاب چه حکمي دارد؟ لطفاً توضيح دهيد که منظور از «ضروري دين» چيست؟ آري حجاب از ضروريات دين و برگرفته از قرآن مجيد است، و همه مذاهب اسلامي آن را قبول دارند. و منظور از ضروري دين چيزي است که هر کس با مسلمين مقداري معاشرت داشته باشد، مي‌فهمد مسلمانان به آن پايبند هستند. حجاب از نظر اسلام چيست؟ و چه نوع پوششي براي زن حجاب است؟ آيا موهاي مصنوعي، که بعضي از زن‌ها بر سر مي‌گذارند، حجاب موهاي طبيعي محسوب مي‌شود؟ حجاب شرعي در مورد زنان پوشيدن تمام بدن به جز صورت و دست ها تا مچ مي باشد، امّا بعضي از انواع پوشش که زينت ظاهري محسوب مي‌شود، مثل موهاي مصنوعي کافي نيست. و همچنين لباس‌هايي که لباس زينت محسوب مي‌شود، کافي نيست. نظر حضرتعالي در مورد اصل مسأله حجاب چيست؟ رعايت آن، مخصوصاً در شهرهاي مذهبي، و بالاخص در اماکن مقدّسه ديني، چه حکمي دارد؟ بدون شک حجاب از مسلّمات اسلام است، و تمام فقهاي اسلام در آن اتّفاق نظر دارند، و هرگونه بد حجابي و بي حجابي بر خلاف شريعت مقدّسه است. خصوصاً در شهرهاي مذهبي، و از آن بالاتر در أماکن مقدّسه ديني، بايد بيشتر مراعات شود، و گناه بد حجابي و بي حجابي در اين اماکن بيشتر است. و بدون شک پوشيدن چادر همه جا، مخصوصاً در اين اماکن، اولي است. 2- محدوده پوشش محدوده‌اي که بر زنان واجب است بپوشانند چه مقدار است و آيا لباس خاصي شرط است؟ کافي است که زن بدن خود را جز صورت و دست‌ها تا مچ به هر وسيله‌اي که مي‌تواند بپوشاند و لباس خاصّي شرط نيست، ولي پوشيدن لباس‌هاي تنگ و چسبان و همچنين لباس‌هاي زينتي اشکال دارد. حدود حجاب اسلامي براي بانوان چيست؟ براي اين منظور، آيا پوشيدن لباس بلند و آزاد و شلوار و روسري کفايت مي کند؟ اصولاً چه کيفيتي در لباس و پوشش زن در برابر افراد نامحرم بايد رعايت شود؟ براي حجاب اسلامي کافي است تمام بدن را با لباس مناسب (به جز گردي صورت و دست ها تا مچ) بپوشانند؛ ولي بي شک پوشيدن چادر به عنوان حجاب برتر خصوصاً در اماکن مذهبي مطلوبتر است. آيا بر زنان و دختران لازم است پاهايشان تا مچ را نيز بپوشانند؟ يا آنچه اکنون در جامعه رواج پيدا کرده، که با پاي بدون پوشش ظاهر مي‌شوند، اشکالي ندارد؟ پوشيدن روي پا و کف پا بهتر است. آيا پوشيدن جوراب‌هاي نازک، در صورتي که پا در آن پيدا باشد، براي زنان جايز است؟ اگر پا در آن پيدا باشد جايز نيست؛ ولي معلوم بودن حجم پاها ضرري ندارد. آيا پوشيدن جوراب ضخيم بدون شلوار، با اين که حجم بدن مشخّص و در بعضي موارد مهيج است، يا پوشيدن کفش‌هايي که در هنگام راه رفتن صداي مهيج دارد، جايز است؟ در صورتي که منشأ مفسده‌اي باشد، اشکال دارد. چنانچه نپوشاندن صورت و دست‌ها تا مچ، براي برخي از زنان در جامعه فسادي را به دنبال داشته باشد، آيا پوشاندن آن واجب است؟ در اين صورت واجب مي‌شود؛ ولي تا يقين به چنين چيزي نداشته باشد پوشانيدن وجه و کفّين لازم نيست. آيا شوهر، يا پدر و مادر، مي‌توانند همسر و يا دختران خود را مجبور کنند تا دست‌ها و صورتشان را نيز به هنگام خروج از منزل بپوشانند؟ اجبار در اين امر جايز نيست؛ ولي هر گاه پدر و مادر يا شوهر حسّاسيت خاصّي داشته باشند رعايت آن خوب است. پوشانيدن چهره براي زنان خوش سيما، که مي‌دانند در صورتي که صورتشان پوشيده نباشد باعث گناه و انحراف جوانان مي‌شوند، چه حکمي دارد؟ پوشانيدن صورت بر آنان واجب نيست؛ جوانان وظيفه دارند نگاه نکنند. اگر خانمي به خاطر اين که مبادا نپوشانيدن وجه و کفّين موجب فسادي شود آن را بپوشاند، آيا کار مستحبّي را انجام داده است؟ عمل به احتياط کرده است. آيا پوشاندن صورت واجب است با توجّه به اين که در محيط درسي کار مشکلي است؟ وجه و کفّين از حجاب مستثنا هستند و پوشاندن آنها واجب نيست. آيا حکومت مي‌تواند، يا بر او لازم است، از بدحجابي يا بي حجابي بعضي از خانم‌هايي که در اين امر مهم کوتاهي مي‌کنند، جلوگيري نمايد؟ توضيح اين که: بنده دانشجو هستم. چندي قبل استاد در کلاس اين شُبهه را مطرح کرد، و مدّعي شد که هيچ دليل فقهي وجود ندارد که حکومت را ملزم کند تا مواظب حجاب خانم‌ها باشد، همان طور که وظيفه ندارد مواظب نماز صبح افراد باشد. علاوه بر اين گفتند: حضرت امير (عليه السلام) دستور داد حجاب را از سر کنيزاني که خود را شبيه زنان آزاد کرده بودند، بردارند. نظر شما چيست؟ حکومت اسلامي و مسلمانان نسبت به گناهان پنهاني افراد وظيفه‌اي ندارند، ولي بدون شک نسبت به گناهاني که به طور علني و آشکار، در سطح جامعه انجام مي‌شود وظيفه نهي از منکر دارند، و الاّ جايي براي انجام اين وظيفه مهم باقي نمي‌ماند. البتّه با اين تفاوت که مردم بايد به نهي از منکر زباني اکتفا کنند. و ازهرگونه برخورد فيزيکي اجتناب ورزند، ولي حکومت مي‌تواند وارد اين مرحله نيز شود؛ و در مورد کنيزها اساساً ميزان پوشش آنها نسبت به زنان آزاد از نظر اسلام متفاوت بوده است. برخي از مادران، دختران نابالغ خود را، با سر و پاي برهنه در خيابان‌ها و مجالس در حضور نامحرمان ظاهر مي‌کنند، وظيفه چنين مادراني چيست؟ بر پدر و مادر لازم است فرزندان خود را از زمان طفوليت به مسائل اسلامي آشنا کنند. محدوده پوشش در مقابل پسر نابالغ چه ميزان است؟ واجب است زن بدن و موي خود را از نامحرم بپوشاند و احتياط مستحب آن است که از پسر نابالغ که خوب و بد را مي‌فهمد و به حدّي رسيده که مورد نظر شهواني است مستور دارد، ولي پوشانيدن صورت و دست‌ها تا مچ واجب نيست. گفته مي‌شود که زن بايد خود را از پسر بچّه مميز بپوشاند، بفرماييد مميز بودن پسر بچّه از چه راهي شناخته مي‌شود؟ مستحبّ است خود را از چنين پسري بپوشاند، و منظور از مميز اين است که از مسائل جنسي آگاه باشد. مقدار پوشش زنان مسلمان، در برابر زنان غير مسلمان چيست؟ بهتر آن است که بدن خود را در برابر زنان غير مسلمان برهنه نکنند؛ هر چند با پوشاندن عورت، ظاهر کردن بقيه حرام نيست. وظيفه خواهران مسلمان دانشجوي ترکيه را نسبت به «رعايت حجاب» در فرض‌هاي ذيل بيان فرماييد: الف) شرط طيّ کردن تمام ترم‌هاي دانشجويي در دانشگاه‌هاي تحت مديريت لاييک‌ها، رعايت نکردن حجاب شرعي است. ب) شرط اتمام چند ترم باقي مانده از رشته خاصّي در دانشگاه، رعايت نکردن حجاب است. با توجّه به اين که اگر دختران مسلمان و متدين دروس عالي را نخوانند تنها افراد بي بند و بار و لامذهب پست‌هاي مهم را اشغال مي‌کنند، به افراد متدين اجازه داده مي‌شود که مسأله حجاب را در خصوص مواردي که ضرورت دارد رعايت نکنند، ولي در غير آن موارد حتماً رعايت نمايند. 3. استثنائات حجاب شنيده شده که حجاب بر زنان بزرگسال، که اميد ازدواج آنها نمي‌رود، لازم نيست، لطفاً در اين مورد به سؤالات زير پاسخ دهيد: الف) چنين زناني چه مقدار از بدنشان را مي توانند در مقابل نامحرم نپوشانند؟ مي‌توانند سر و گردن و مقداري از دست‌ها را نپوشانند؛ ولي پوشانيدن براي آنها نيز بهتر است. ب) آيا اين حکم اختصاص به زنان بيوه دارد، يا شامل زنان شوهردار، که در اين سنّ و سال هستند، نيز مي‌شود؟ اين حکم شامل همه زنان در اين سنّ و سال مي‌شود. ج) حکم مذکور مختصّ پوشش و نظر است، يا شامل لمس هم مي‌شود؟ اين حکم شامل لمس نمي‌شود. 4. حجاب زن غير مسلمان همانطور که مي‌دانيم خداوند متعال در سوره نور، حجاب را مختصّ مؤمنان، زنان پيامبر(صلي الله عليه وآله) و زنان مؤمن دانسته است. حال سؤال اين است که: الف) آيا حجاب براي غير مسلمانان در کشورهاي اسلامي واجب است؟ ب) اگر واجب است، همانطور که در فرانسه و ترکيه بر اعتقادات اسلامي ما مي تازند، و ما آنها را ظالم و ضدّ اسلام مي‌دانيم، آيا ما هم با پوشاندن زنان خارجي که به ايران مي‌آيند، يا پيروان ساير مذاهب داخل کشور، به آنها اجحاف ننموده‌ايم؟ ج) اگر حجاب اختياري بود بهتر نبود، و معضلات اجتماعي حلّ نمي‌شود؟ يک اصل مسلّم در اسلام داريم که هر حکمي براي مؤمنين و مسلمانان ثابت است، ديگران نيز مکلّف به آن هستند (الکفار مکلّفون بالفروع کما انّهم مکلّفون بالاصول)، بنابراين آنها هم موظّف به حکم حجاب و ترک شرابخواري (حدّاقلّ آشکارا) و گناهان ديگر هستند، و نسبت به حجاب که ما مي‌توانيم اعمال کنيم کار صحيح و عادلانه‌اي است، و ما دوران قبل از انقلاب را فراموش نکرده‌ايم که وقتي اختيار و آزادي داده شد چه زناني با چه وضعي بيرون آمدند، و اکثر جوانان را به فساد کشيدند؛ و نوشته‌ايد که اگر ما به کشورهاي آنها برويم و ما را اجبار به بي حجابي کنند، چه مي‌شود؟ فراموش نکنيد که آنها بي حجابي را واجب نمي‌دانند درحالي که ما حجاب را واجب مي‌دانيم. 5. نوع پوشش در مورد پوشش لباس خاصي شرط است؟ لباس خاصّي شرط نيست ولي پوشيدن لباسهاي تنگ و چسبان و همچنين لباس‌هاي زينتي اشکال دارد. گفته مي‌شود که «استفاده از چادر مشکي مناسب نيست، بلکه کراهت دارد. و خانم‌ها بايد از پوشاک روشن و رنگ‌هاي متنوّع استفاده نمايند. و دليلي ندارد که توصيه شود خانم‌ها کفش و مانتوي تيره بپوشند». نظر شما در اين مورد چيست؟ انتخاب چادر مشکي براي زنان مکروه نيست. و استفاده از رنگ‌هاي ساده ديگر، مادام که منشأ مفاسدي نشود، جايز است؛ البتّه رنگ‌هاي سنگين بهتر است. آيا پوشيدن مانتو براي زنان، در صورتي که حجاب اسلامي حفظ نشود و برجستگي‌هاي اندام مشخّص باشد، اشکال دارد؟ در صورتي که لباس چسبان باشد حرام است؛ ولي اگر گشاد باشد اشکال ندارد. پوشيدن لباس‌هايي که فقط تنه را مي‌پوشاند براي بانوان در مقابل بانوان ديگر در مکان‌هاي ورزشي مخصوص بانوان که هيچ مردي حضور ندارد چه حکمي دارد؟ در فرض مسأله مانعي نيست، مگر در مواري که مفاسد خاصّي ظاهر گردد. اگر مدرسه‌اي ابلاغ کند که دختران به هنگام ورزش بايد لباس مخصوص ورزش بپوشند، چه حکمي دارد؟ پوشيدن لباس ورزشي براي دختران، در صورتي که در محيط مخصوص خودشان باشند، مانعي ندارد. 6. پوشاندن زينت و آرايش لطفاً در مورد تزيين زنان به انگشتر و حلقه نامزدي به سؤالات زير پاسخ دهيد: الف) در دست کردن حلقه نامزدي طلا در جلوي مرد نامحرم چه حکمي دارد؟ اشکال ندارد. ب) اگر در مورد سؤال استعمال آن بي اشکال باشد، ولي همين عمل از نظر مرجع تقليد بنده (شوهر) جايز نباشد، آيا استفاده از آن براي همسرم منعي دارد؟ آيا لازم است از او بخواهم که استفاده نکند؟ هرکس بايد به فتواي مرجع تقليد خود عمل کند، و شما نمي‌توانيد او را از اين کار نهي کنيد. زن از چه انگشتري مي‌تواند در جلوي نامحرم استفاده کند؟ هر نوع انگشتري که منشأ مفسده خاصّي نگردد اشکالي ندارد. چنانچه زن با خود زينت داشته باشد (مانند حلقه ازدواج، يا انگشتر، يا آراستن چهره) آيا واجب است صورت و دست‌ها را هم بپوشاند؟ در مورد حلقه و انگشتر مانعي ندارد؛ ولي در مورد آرايش‌هاي تند اشکال دارد. در عرف مرسوم است که بانوان بعد از ازدواج، خود را به اموري از قبيل برداشتن زير ابرو و زائل کردن موهاي صورت و مانند آن زينت مي‌کنند، آيا پوشيدن صورت در اين حالت لازم است؟ اگر تنها کم کردن موهاي صورت و ابرو و مانند آن باشد اشکالي ندارد. آيا سرمه کشيدن، ابرو چيدن، استفاده از انگشتر عقيق، ساعت، عينک طبّي زيبا، براي زنان زينت به حساب مي‌آيد، که پوشش آن لازم باشد؟ ظاهراً جزء زينت ممنوع نيست. آيا براي زن جايز است که با آرايش و زينتي که جلب نظر مي‌کند بدون نيت سوء از منزل خارج شود؟ جايز نيست. 7. لباس زينتي و مبتذل منظور از لباس زينتي، که پوشيدن آن اشکال دارد، چيست؟ منظور لباس‌هايي است که در عرف مردم آن را لباس زينت مي‌خوانند. آيا لباس زينتي صرفاً شامل زيورآلات مي شود، يا آنچه عرفاً لباس محسوب مي شود نيز مي تواند مصداق آن باشد؟ لباس زينتي چيزي است که زن ها براي زيبايي آن را مي پوشند، و شبيه آرايشي است که در صورت خود انجام مي دهند. پوشيدن لباسهاي مبتذل، يا لباسهاي تنگ و مهيج، يا مدل هايي که موجب ترويج فرهنگ غرب است، بويژه براي زنان، چه حکمي دارد؟ اين گونه لباسها اشکال دارد، و بر پسران و دختران و مردان و زنان مسلمان لازم است رعايت موازين عفّت اسلامي را، که مايه سعادت دنيا و آخرت آنهاست، بنمايند. 8. پوشش مردان پوشيدن لباس آستين کوتاه براي مردان چه حکمي دارد؟ اگر حرام است آيا علّت تحريم احتمال معاونت بر اثم است؟ در اين صورت، چگونه حکم قطعي مي آورد و دوم اين که با توجّه به کيفيت لباس احرام که به مراتب بازتر از پيراهن آستين کوتاه است و استفاده از آن هنگام طواف براي مردان که دوش به دوش زنان طواف مي کنند الزامي است آيا احتمال معاونت براثم در آن جا بيشتر نيست؟ استفاده از لباس آستين کوتاه براي مردان اشکالي ندارد مگر در مواردي که بدانيم مفاسد خاصّي بر آن مترتّب مي شود. حجاب مرد را در برخورد با زن نامحرم بيان فرماييد. نگاه کردن به بدن مرد نامحرم به آن مقدار که معمولاً آن را نمي پوشانند مانند سر و صورت و گردن و مقداري از پاها و دست ها اشکال ندارد. حکم استفاده مرد از شال گردن ابريشم (يک طرف ابريشم، يک طرف پشم) چيست؟ جايز نيست. استفاده از کراوات چه حکمي دارد؟ با توجّه به اين که در حال حاضر و در کشور ما، اين امر به عنوان شعار بيگانگان و همبستگي با آنها محسوب مي شود، از آن اجتناب کنيد. ولي در کشورهايي که جزيي از لباس مردم محسوب مي گردد، پوشيدن آن اشکالي ندارد. در برخي از مراکز علمي مسائلي به وجود آمده که سبب ايجاد ذهنيت ناخوشايند، و بدبيني به دين، و موجبات دوري جوانان از دين و مذهب را فراهم آورده است; مسائلي که هيچ گونه ممانعتي براي انجام آن، نه از سوي دين و نه از سوي مراجع عاليقدر تقليد، ذکر نشده است. در دانشگاه «ع ک» پوشيدن لباس‌هاي آستين کوتاه براي مردان ممنوع است، و اين مسأله بحث و گفتگوهايي را در پي داشته است. از آن جا که طرح تمام گفتگوهاي مطرح شده بين دانشجويان و مسئولين دانشگاه قدري مشکل است، سعي کرده‌ايم خلاصه آن را در اين استفتا بگنجانيم: دانشگاه: پوشيدن لباسهاي آستين کوتاه ممنوع است. دانشجويان: در کجاي دين پوشيدن لباس‌هاي آستين کوتاه براي مردان حرام شمرده شده است؟ دانشگاه: بعضي از مراجع تقليد حرام دانسته‌اند. دانشجويان: کدام مرجع تقليد حرام شمرده است؟ شايد ما مقلّد ايشان نباشيم. دانشگاه جوابي ندارد و فقط مي‌گويد: شما بايد مقلّد همان کسي باشيد که ما هستيم. چندي بعد يکي از روحانيون سرشناس به دانشگاه ما تشريف آوردند، موضوع را با ايشان در ميان گذاشتيم، ايشان فرمودند: هيچ مرجع تقليدي آن را حرام نشمرده است. نظر حضرتعالي در اين مورد چيست؟ جواب: پوشيدن لباس‌هاي آستين کوتاه براي مردان شرعاً حرام نيست; ولي مسئولين دانشگاه حق دارند مقرّراتي را طبق مصالحي که در نظر دارند براي محدوده دانشگاه ها وضع کنند، مثلاً بگويند شرط ورود به دانشگاه استفاده از فلان نوع و رنگ لباس است. همان گونه که در محيطهاي نظامي و انتظامي لباسهاي خاصّي را شرط مي‌کنند، بنابراين خوب است دانشجويان عزيز با مسئولين دانشگاه‌ها در اين گونه مسائل بطور منطقي و بدون جرّ و بحث کنار بيايند تا مشکل شرعي براي هيچ يک از دو طرف پيدا نشود. برگرفته از احکام خانواده در پرتو فقه اسلامي- آيت الله العظمي مکارم شيراز ي