اجتماعی/ خطر آلودگی منابع آب آذربایجان در اثر نشت سیانور از کارخانه طلای تکاب

عصر ايران/ اين نگراني زماني عميق وحادشده وزمينه هاي بروز بحران وحتي يک فاجعه زيست محيطي را به وجود مي آورد که بانگاهي به نقشه هاي حوزه هاي آبريز استان آذربايجانغربي متوجه گسترش وسرايت آلودگي منابع آب تکاب به ساير نقاط آذربايجان گرديم. اميرخالق نژاد منابع آب استان هاي آذربايجان شرقي و غربي به علت نشت ونفوذ موادسمي سيانور و آرسنيک از پسماند فعاليت کارخانه استحصال طلاي زره شوران تکاب به آب هاي سطحي وزيرزميني درمعرض آلودگي شديد قرارگرفته اند. براي چندمين بار طي سال هاي گذشته،هفته قبل نشت سيانور و آرسنيک از حوضچه پسآب سايت آزمايشگاهي استحصال طلاي زره شوران تکاب در جنوب استان آذربايجانغربي به رودخانه هاي اطراف معدن طلاي زره شوران،موجب تلف شدن هزاران قطعه ماهي ،انواع آبزيان وچندين قطعه پرنده در رودخانه هاي آلوده اطراف شده که علاوه بر آلودگي شديد آب هاي سطحي وزيرزميني تکاب از جمله تخريب وغيرقابل استفاده نمودن چشمه هاي درماني آب سرد روستاي يارعزيز در سيصد کيلومتري سايت پايلوت زره شوران،بوي تند بخارات موادسمي به ويژه سيانور وجيوه موجود در هوا موجب تخريب محيط زيست واکوسيستم طبيعي منطقه ونيز آزار واذيت ساکنين چندين روستاي اطراف اين سايت شده است که به علت موقعيت جغرافيايي شهرستان تکاب در جنوبي ترين نقطه استان آذربايجانغربي،اين آلودگي به منابع آب استان هاي آذربايجان غربي وشرقي نيز سرايت مي نمايد. بنابر اين گزارش نشت سيانور از پسآب توليد طلا در سايت آزمايشگاهي زره شوران تکاب موجب آلودگي گسترده رودخانه هاي اطراف اين سايت از جمله رودخانه «قورودره»روستاي يارعزيز ورودخانه هاي روستاي شيرمرد در پايين دست اين سايت شده که آب اين رودخانه به عنوان سرشاخه هاي اصلي وارد حوزه رودخانه ساروق تکاب مي گردد. رودخانه ساروق در 15 کيلومتري تکاب به سمت شهرستان شاهيندژ از سرشاخه هاي اصلي رودخانه زرينه رود مياندوآب واز شعب تامين آب سد شهيد کاظمي بوکان به شمار مي رود. رودخانه زرينه رود مياندوآب از منابع تغذيه اي درياچه اروميه بوده وسد شهيد کاظمي بوکان از منابع تامين آب شهر تبريز محسوب مي گردد. با اين وجود، شيوع آلودگي سيانور به رودخانه هاي محلي تکاب تهديد بسياربزرگي براي سلامت آب استاي آذربايجان شرقي وغربي است .خطري که مي توان آن را هم تراز وهم اندازه خشک شدن درياچه اروميه وسونامي نمک در منطقه دانست. رودخانه ساروق تکاب از سرشاخه ها ومنابع اصلي در حوزه آبريز استان آذربايجانغربي است .اروميه وساير شهرهاي جنوبي اين استان از مقاصد اصلي آب هاي سطحي تکاب به شمار مي روندوهم اکنون نشت سيانور به رودخانه هاي جاري تکاب وتغييررنگ آب هاي سطحي وتلف شدن هزاران قطعه ماهي وآبزيان ،نگراني گسترده اي در ميان اهالي شهرستان تکاب وروستاهاي اطراف سايت پايلوت زره شوران به وجود آورده است. اين نگراني زماني عميق وحادشده وزمينه هاي بروز بحران وحتي يک فاجعه زيست محيطي را به وجود مي آورد که بانگاهي به نقشه هاي حوزه هاي آبريز استان آذربايجانغربي متوجه گسترش وسرايت آلودگي منابع آب تکاب به ساير نقاط آذربايجان گرديم. نگراني که تاکنون نه تنها به اقدام جدي مسوولان ذيربط واطلاع رساني لازم منجر نشده بلکه هر بار با اعلام نشت سيانور از سوي روستاييان منطقه به پلمپ چند روزه سايت آزمايشگاهي استحصال طلاي زره شوران اکتفاشده ومسئله اصلي که همان آلودگي جبران ناپذير منابع آب هاي سطحي وزير زميني ونيز اراضي زراعي وتغيير اکوسيستم منطقه ونيز تاثير رواني وجمعيتي بر روستاهاي اطراف به محاق فراموشي سپرده شده است. منشا آلودگي؛ سريز مواد سمي از حوضچه غير استاندار سايت زره شوران يکي از ساکنين روستاي شيرمرد در 27 کيلومتري شهرستان تکاب ودو کيلومتري سايت آزمايشگاهي توليد طلاي زره شوران که از مقاصد اصلي آلودگي سيانور است در اين زمينه گفت :پس استشمام بوي تندوالبته آشناي سيانوردرروزهاي 28 و29 آبان ماه گذشته وبه دنبال گسترش وتداوم اين بوي نامطبوع ساکنين روستا با صدها قطعه ماهي تلف شده در رودخانه هاي روستا مواجه شدند که نهايتا با رد گيري آبزيان گرفتارشده در دام سيانورمنشا آلودگي به پشت سد باطله سايت پايلوت طلاي زره شوران تکاب ختم گرديد. روح اله سارباني افزود:بلافاصله پس ازمشاهده اين اتفاق ،مسئله رابه مسوولين ذيربط تکاب اطلاع داده واهالي روستاهاي اطراف را از نشت سيانور وجلوگيري از مصرف آب رودخانه ها توسط احشام آگاه نموديم. نشت ونفوذ گسترده ماده سمي سيانور از سايت آزمايشگاهي زره شوران تکاب منجر به تعطيلي وپلمپ چندين باره اين سايت باحکم دادسراي عمومي وانقلاب تکاب گرديد. وي يادآورشد:در آخرين مرحله از فعاليت خط توليدزره شوران،50درصد مواد جامد وارد فيلترپرس شده وبراثرفشار فيلترپرس آب حاوي سيانوردرچرخه توليد ازخاک گرفته شده وبه حوضچه نامطمئن هدايت شده که مواد سمي موجود در اين حوضچه در گذر زمان از آن نفوذ کرده ووارد رودخانه هاي اطراف شده است. اين سايت آزمايشگاهي بارها به علت نشت سيانور،توسط اداره محيط زيست تکاب پلمپ شده اما هربارپس از چندين روز تعطيلي بدون رفع معايب ونواقص فني وتجهيز به سد باطله وافزايش ايمني در برابراستفاده از موادآلاينده به فعاليت تخريبي خود ادامه داده وبه توليد طلا با ضريب بالاي آلودگي اقدام نموده است و مسوولان اين سايت تنها بخاطر توليد طلاهيچ مسووليتي در قبال آلودگي هاي به وجود آمده ومشکلات زيست محيطي بر عهده نمي گيرند. بنابر گزارش هاي رسيده از روستاهاي اطراف زره شوران از روند بررسي نخستين نمونه هاي آب هاي آلوده در آزمايشگاه خانگي تيتر سيانور واملاح معدني آب،ميزان سيانور موجود در آب رودخانه هاي اطراف در روزهاي گذشته به 35 ppmرسيده که اين ميزان سيانور منابع آب تکاب واستان آذربايجان غربي را گرفتار آلودگي شديد کرده است.البته به گفته شاهدان عيني اين ميزان آلودگي به علت سر ريز پسماند ومواد سمي از حوضچه باطله در روزهاي باراني به طرز بسيار خطرناکي آفزايش يافته است. يکي از شاهدان عيني دفع غير اصولي مواد خطرناک سمي توسط سايت پايلوت زره شوران در اين زمينه گفت: در روزهاي باراني هفته هاي گذشته پساب سايت آزمايشگاهي زره شوران تکاب بصورت پالپي از سيانور با سرريز از حوضچه باطله غيراصولي وغيراستاندارد اين سايت از شانه خاکي جاده وارد رودخانه هاي اطراف زره شوران شد. هادي حسيني تاکيد کرد:پس از پر شدن وسرريز پساب باطله از حوضچه، مسوولان اين سايت در اقدامي بسيار خطرناک بدون اينکه چاره اي براي اصلاح ويا تعبيه حوضچه ويا سد باطله بيانديشند بارهاوبارها بصورت شبانه ومخفيانه بدون هيچ واسطه اي با استفاده از لوله هاي فاضلاب پالپ سيانور وآرسنيک رابطور مستقيم وارد رودخانه هاي اطراف نموده اند. مسئله اصلي که فعاليت اين کارخانه پرزيان راناموجه وپرحرف وحديث مي نمايد اين است که اين سايت با اين همه سروصدا وتوليد روزانه مقاديرقابل توجهي طلافاقدسد باطله مجهز است ودر حاليکه چنين کارخانه هايي مي بايست داراي سد باطله اصولي باحداقل طول تاج 12متر باشند سايت آزمايشگاهي توليدطلاي زره شوران داراي يک حوضچه غير اصولي ،غيراستاندارد،نفوذپذير و غيرايزوله به ارتفاع حداکثر3متر وحداقل 40 سانتي متر است وبصورت کاملا آماتور ،غير قابل اطمينان وکم حجم احداث شده که البته به گفته کارگران شاغل در اين کارخانه اين حوضچه باطلا که از آن به غلط به عنوان سد باطله نام برده مي شود از سال 1389 پرشده وسرريز نموده است . يکي از پيمانکاران طرح استحصال طلاي زره شوران که از نزديک با فعاليت اين سايت آزمايشگاهي آشنابوده مي گويد: اين حوضچه يک بار درسال 1387به علت غلظت مواد آلاينده وعدم استاندارد بودن آن آسيب ديده وحتي دچار شکستگي گرديد وهزاران تن پالپ آلوده به انواع مواد سمي ازجمله سيانيدسديم(سيانور)،آرسنيک،آمونياک،سودهاي سوزآورواسد سولفوريک وارد محوطه سايت ،زمين هاي منطقه ورودخانه هاي اطراف شده است. قادر سارباني با بيان اينکه اين اتفاق موجب آلودگي کارکنان به سيانور نيز مي شود افزود:درحالي که حوضچه باطله اين سايت از دوسال قبل پر شده واين سايت براي فعاليت واستحصال طلا از خاک طلا،نيازمند مصرف 3 متر مکعب آب در گردش ميان خط توليد وحوضچه است ،بايد از مسوولان کارخانه پرسيد اين ميزان پسآب طي اين مدت اگر وارد حوضچه پرشده نگرديده پس چگونه وبا چه مکانيزمي ودر کجا دفع وخارج شده است؟! لازم به توضيح است:حوضچه ونه سد باطله سايت آزمايشگاهي توليد طلاي زره شوران تکاب به علت کمبودفضا در مقياس کوچکتر از طريق خاک برداري ودرست کردن خاک ريز غيراصولي تا 15متر احداث شده که سريعا پر مي شودونيز در برابر بارندگي ورانش زمين بسيار آسيب پذير است وپسآب مازاد راپس از خروج از فيلتر پرس به دليل نبود فضاي مناسب وامن با افزودن موادشيميايي از جمله تيوسولفات وکلر باپايين آوردن غلظت سيانور به سمت رودخانه هاي تکاب هدايت مي کنند. سارباني افزود:درسايت پايلوت استحصال طلاي زره شوران تکاب آزمايش هاي مربوط به مکانيک ،تخلخل ونفوذپذيري خاک که مورد تاييد کارشناسان ومتخصصان امر باشد تاکنون انجام نشده و سيستم آنلاين تشخيص ،اعلام واندازه گيري سيانور که نياز اساسي کارخانه هاي توليد طلاست در اين سايت نصب نشده است. در زره شوران تکاب چه مي گذرد؛مصرف روزانه 400 کيلوگرم سيانور براي توليد طلا مجموعه سايت پايلوت استحصال طلاي زره شوران در سال 1382در 27 کيلومتري شهرستان تکاب در جنوب استان آذربايجانغربي به منظور آزمايش خاک موجود،برآورد ميزان طلا درخاک ،تاثيرموادآلاينده وشيميايي حين استحصال طلا بروي محيط زيست منطقه ونحوه وفناوري توليدوبه قطعيت رسيدن ميزان طلاي موجود درخاک زرخيز زره شوران زيرنظرسازمان گسترش ونوسازي صنايع معدني ايران احداث شده است در حالي که چندين سال از انجام واتمام اين تحقيقات ومشخص شدن نتايج آن مي گذرد، مسوولان شرکت هاي فعال در اين سايت آزمايشگاهي درسکوت کامل خبري وباسوء استفاده از عدم آگاهي ساکنين منطقه بادريافت مجوز از سازمان صنايع ومعادن وتغييرکاربري اين سايت از آن به عنوان کارخانه استحصال طلا استفاده مي نمايند. اين سايت فاقدتجهيزات ايمني وسدباطله مجهز است وهمچنان به فعاليت خود ادامه مي دهد درحالي که کارخانه اصلي توليد طلا از خاک معدن زره شوران هم اکنون در مکان ديگري از منطقه در حال احداث است . يکي از قديمي ترين کارکنان اين سايت در زمينه فعاليت هاي مبهم در اين سايت مي گويد:سايت پايلوت زره شوران حتي پس از دريافت مجوز توليد طلا تاسال 90 باظرفيت روزانه 80 تن خاک طلاي زره شوران وصرف روزانه 60کيلوگرم سيانور جهت جداسازي طلا فعاليت مي کرد اما از سال 91 با افزايش سه برابري ظرفيت خود ،اين بار نه تنها خاک زره شوران را مورد استفاده قرار نمي دهد بلکه با وارد کردن روزانه 240 تن خاک معدن طلاي «ربط سردشت » به خط توليد همچنان توليد همزمان طلا وآلودگي زيست محيطي را چندين برابرکرده است. محمد اوليايي افزود: در حال حاضر با ظرفيت موجود اين کارخانه ،روزانه 400کيلوگرم سيانور در اين سايت مصرف مي شود. گفتني است افزايش ظرفيت چرخه توليد واستحصال طلا وميزان فاجعه آميز مصرف سيانور درسايت پايلوت زره شوران تکاب در مقابل حوضچه هاي کم حجم وغيراستاندارد پسماند وموادباطله سمي نمونه بارزي از بي توجهي گردانندگان اين سايت به محيط زيست منطقه وسلامت شهروندان است. اين کارگر قديمي سايت زره شوران ادامه داد:سايت پايلوت زره شوران پس از اينکه معدن طلاي زره شوران تحت مالکيت سازمان توسعه مواد معدني قرارگرفت، از استحصال طلا از خاک اين معدن که بزرگترين معدن طلاي خاورميانه با 7 ميليون تن کانسنگ طلادار وذخيره تقريبي 50 تن طلاي خالص است منع گرديداما فعاليت خود را متوقف نکرد وباخريدخاک از معدن طلاي «ربط»سردشت با عيار 4ونيم گرم درتن به توليد طلا ادامه داد. وي اظهارداشت :ازابتداي فعاليت اين سايت شرکتي به نام «پارس کاني» در امرساخت وساز وشرکت«حدادشيمي»درزمينه بهره برداري در اين سايت حضورداشتند اما ازسال 1385 باتبديل سايت آزمايشگاهي به کارخانه توليد طلا وتغييرنام وايجادشرکتهاي خصوصي جديد با همان اعضاي قبلي توليدطلادر اين سايت ادامه يافت. وي تصريح کرد: شرکت هاي فعال در اين سايت شرکت حدادشيمي را که بصورت اصولي وعلمي فعاليت مي کرد از گردونه خارج نموده وبا دور زدن قانون براي فرار از ماليات بارها اقدام به تاسيس شرکت هاي جديد با اعضاي ثابت قبلي نموده اند. وي گفت در اين سايت روزانه بيش از يک کيلوگرم طلا وپنجاه کيلوگرم نقره توليد مي شود. اوليايي يادآورشد :مسوولان شرکت هاي فعال در سايت زره شوران پس از هربار پلمپ کارخانه به علت ايجاد آلودگي هاي زيست محيطي با استفاده از شگردهاي گوناگون ازجمله تحت فشارقراردادن نهادهاي ذيربط اجرايي از طريق اخراج کارگران خود وسوءاستفاده از مسئله ايجاد اشتغال وبکارگيري کارگران از ساکنين روستاهاي منطقه پس از چندين هفته پلمپ مجددا به فعاليت خود ادامه مي دهند. کارخانه توليد طلاي زره شوران با اخراج کارگران اهرمي رادر دست داشته که مسوولان نهادهاي ذيربط را به بازگشايي مجدد متقاعد مي کننداين درحالي است که اوضاع کارگري اين کارخانه نيز تعريفي نداشته وکارگران آن نه تنها در معرض انواع آلودگي ها قراردارندبلکه از هيچ گونه امنيت شغلي نيز برخوردارنبوده وتنها باقراردادهاي سست ونامطمئن يک ماهه در اين کارخانه مشغول به کار هستند وهربار با اخراج از محل کار چاره اي جز خانه نشيني ندارند.