ساز و کارهای سند « 2030» برای آموزش جنسی

خراسان/ اين مقاله، گزيده اي از متن سخنراني دکتر سيدمجيد صابري فتحي، عضو هيئت علمي دانشگاه فردوسي است که به تازگي در «کارگروه تربيت جنسي و عفاف گرايي» گروه تعليم و تربيت اسلامي پژوهشکده مطالعات اسلامي اين دانشگاه ايراد شده است. براي رعايت اختصار، پي نوشت ها و منابع مقاله از متن پيش رو حذف شد، اما خوانندگان علاقه مند مي توانند براي مطالعه مقاله به همراه پي نوشت ها و منابع، به سايت روزنامه خراسان به آدرس «www.khorasannews.com» مراجعه کنند. با مطرح شدن موضوع «سند 2030» وبا توجه به واکنش هاي به وجود آمده، اين سؤال مطرح مي شود که چرا سند 2030 حساسيت برانگيز شده است؟ در اين مقاله به روشي علمي و بدون داوري، اين سند مورد کاوش و بررسي قرار خواهد گرفت تا به اين سؤال تاحدودي پاسخ داده شود. سند 2030 يا اعلاميه اينچون در کره جنوبي در سال 2015 ،داراي پيشينه اي از حدود سال 1990 ميلادي در يونسکو و مراکز سازمان ملل است که در نتيجه، آن را داراي پيچيدگي زيادي کرده است. پيچيدگي در اين اعلاميه، با اشاره ها و ارجاع هاي زنجيره‌اي به سندهاي متعددي ايجاد شده است که صفحات آن ها بالغ بر هزاران مي شود. در بند 2 اين سند به اجلاسيه هاي قبلي اشاره شده است، مانند اجلاسيه هاي برگزار شده براي آموزش در داکار (2000م) و جومتين تايلند (1990م)، و به کليه اجلاسيه‌هاي منطقه اي و بين المللي براي حقوق، آموزش و ارتباط آن ها با حقوق بشر. دلالت هاي الزام آور و تحفظ ناپذير برخي عبارات در متن اين اعلاميه، ارجاعات با لغت «reaffirm» از «affirm» به معناي «به طور قوي حمايت و دفاع کردن»؛ «بيان چيزي به صورت يک واقعيت» است. در اين جا «واقعيت» (ترجمه واژه fact)، به معني امري است که دليل تجربي دارد و قابل انکار نيست؛ مانند واقعيت «آتش مي سوزاند» که اگر کسي بگويد باور ندارم، انتظار مي‌رود واهمه‌اي از بابت بردن دست خود درون آتش شمع يا شعله اجاق گاز نداشته باشد. بنابراين، بار معنايي کلمه «reaffirm» مفهومي بسيار قوي‌تر از ترجمه تحت اللفظي آن، يعني «تأييد مجدد» يا «تعهد مجدد»، در ذهن کسي که زبان مادري او انگليسي است، ايجاد مي کند.واژه ديگري که در اين متن مکرراً استفاده شده، «commit» و «commitment» است که آن گونه که در فرهنگ وبستر آورده شده، به معناي مُقيّد يا متعهد کردن به برخي چيزهاست. به عنوان مثال، هنگامي که قاضي حکمي مانند زندان مي دهد با استفاده از فعل «commit» حکم را انشا مي کند، براي مثال «committed to prison».يکي ديگر از واژه هايي که در بند 5 اين متن استفاده شده «holistic» است که به معناي کلي گرايانه است. کلي گرايي در علوم و فلسفه به معناي کليت و يکپارچگي است که قابل تفکيک به اجزا نمي باشد. معناي جمله اي که اين واژه در آن به کار رفته، اين است: «ما با احساس نيازي فوري به وجود يک برنامه آموزشي يگانه و احيا شده که کلي گرايانه، بلند پروازانه و غايت طلبانه است و همگان را در بر مي گيرد متعهد مي شويم. اين نگاه جديد کاملاً از پيشنهاد SDG 4 [هدف چهارم توسعه پايدار] «اطمينان از يک آموزش جامع و منصفانه و ارتقاي فرصت هاي يادگيري مادام العمر براي همه» و اهداف متناظر آن گرفته شده است. اين [برنامه] منعطف و جهاني است و در آن به «کار ناتمام» برنامه EFA [«آموزش جهاني براي همه»] و اهداف مرتبط به آموزش(MDGs) [«اهداف توسعه هزاره»] توجه مي شود و با چالش هاي آموزش جهاني و ملي رويارو مي شود.» به عبارت ديگر، مطابق اذعان امضاکنندگان اين سند، برنامه آموزشي مورد بحث غيرقابل تجزيه به اجزاست و بايد به طور يکپارچه اجرا شود. همچنين در اين جا به چند سند ديگر با ذکر نام و بدون ذکر نام ارجاع شده است که در ادامه به توضيح آن ها خواهيم پرداخت. ارجاعات به سندهاي مختلف براي مثال از ارجاعات به سندهاي گوناگون در اعلاميه اينچون، در بندهاي 3 تا 5 اين اعلاميه مي‌توان به ارجاعات به اين سندها اشاره کرد: توافقنامه مسقط «آموزش جهاني براي همه»(EFA) ، اهداف آموزشيِ باز گروه کاري بر روي «اهداف توسعه پايدار» (SDGs) ، گزارش گروه مراقبت جهاني آموزش (GEM) سال 2015 و گزارش سنتز منطقه اي آن ،اهداف توسعه هزاره (MDGs) و چارچوب عمل .هر کدام از اين سندها داراي پيشينه هستند و اهداف و راهبردهايي را تعيين کرده اند. به عنوان مثال، در پيشگفتار گزارش مراقبت جهاني آموزش (GEM) آورده شده است که در اعلاميه اينچون کره‌جنوبي - که با شرکت 1600 نفر از 160 کشور جهان تأييد شده است - رهبري، هماهنگ کنندگي و مراقبت برنامه آموزشي 2030 به يونسکو واگذار شده است (اشاره به بند 17 اعلاميه اينچون). همچنين، در ادامه آمده است که اعلاميه اينچون از گروه مراقبت جهاني آموزش مي خواهد تا مراقبت و گزارش مستقلي از هدف4 توسعه پايدار (SDG 4) و ديگر اهداف توسعه پايدار در 15 سال آينده فراهم آورد. اين پيشگفتار به امضاي ايرنا بوکوا مدير عمومي يونسکو است. درخور ذکر است در اکثر جداول «گزارش مراقبت جهاني آموزش» ، آماري از ايران وجود دارد که به معناي مورد مراقبت قرار گرفتن ايران است. در پاراگراف اول صفحه مشخصات نشر اثر (صفحه قبل از پيشگفتار) آمده است: اين گزارش «از تلاش دسته جمعي اعضاي گروه گزارش، ساير افراد، نمايندگي ها (آژانس ها)، مؤسسات و دولت ها حاصل شده است». همچنين اذعان شده که گروه گزارش مسئوليت محتواي متن را به عهده دارد که الزاماً وابسته به يونسکو و متعهد به آن نيست. در صفحه 291 گزارش مراقبت جهاني آموزش آورده شده است: «سلامت جنسي، تساوي جنسيتي و حقوق بشر به همديگر مرتبط هستند. «کنفرانس بين المللي جمعيت و توسعه»، «برنامه عمل 1994» و ديگر توافقنامه هاي بين المللي مانند «منشور اوتاوا براي ارتقاي سلامت» منعکس کننده اين رابطه هستند و روشن کرده اند که آموزش جنسيتي بايد در اين حوزه ها ادغام شود (Haberland and Rogow, 2015). »همان گونه که ملاحظه مي شود در جمله آخر اين متن به مقاله (Haberland and Rogow, 2015) ارجاع داده شده است که در ادامه مورد بررسي قرار خواهد گرفت. اما قبل از آن لازم است پاراگراف بعدي گزارش را مرور کنيم. در اين پاراگراف عنوان مي شود که:«قوانين، سياست ها، استراتژي ها، برنامه ها و مواد آموزشي در 28 کشور در آسيا و اقيانوسيه مرور شده است که تغييرات قابل ملاحظه اي در مشکلات جنسيتي و توليد مثل را نشان مي دهد. برخي کشورها شامل کامبوج، اندونزي، مالزي، تايلند و ويتنام «آموزش جامع جنسيت» را در دوره دبستان و متوسطه اجرا کرده اند، در حالي که برخي کشورها (برونئي، پاکستان و جمهوري اسلامي ايران) اجرا نکرده اند يا به‌گونه اي بسيار محدود اجرا کرده اند. «آموزش جامع جنسيت» در دبيرستان در 22 کشور از 28 کشور وارد شده است و 12 کشور در دبستان نيز آن را وارد کرده اند. » اين عبارت نشان مي دهد که ايران يکي از 28 کشور مورد بررسي مطابق سند «آموزش جامع جنسيت» است.در اين جا همان گونه که در سطور قبل عنوان کرديم، مقاله (Haberland and Rogow, 2015) را که در «گزارش مراقبت جهاني آموزش» به آن ارجاع شده است، مرور مي‌کنيم. عنوان اين مقاله «آموزش جنسيت: گرايش هاي در حال ظهور در شواهد و تجارب» است. چکيده اين مقاله اين گونه آغاز مي شود: «کنفرانس بين المللي جمعيت و توسعه»، برنامه عمل و قطعنامه هاي مرتبط مکرراً از دولت ها خواسته اند که براي نوجوانان و جوانان «آموزش جامع جنسيت» را فراهم آورند». در اين مقاله بيان مي شود که يک رويکرد توانمندساز از «آموزش جامع جنسيت» نويد توانمندشدن جوانان در محافظت از سلامت خود را مي دهد. بنابراين، معلوم مي شود که «آموزش جامع جنسيت» متني است که در آن اهداف و راهبردهاي آموزش جنسيتي توسط گروه هاي کاري يونسکو تدوين شده و در اختيار کشورها براي اجرا قرار گرفته است. تجويز خودارضايي و همجنس گرايي در اين مقاله، به مقالات و سندهاي متعددي از يونسکو، يونيسف، سازمان ملل و غيره ارجاع داده شده است که خوانندگان علاقه مند براي کسب اطلاعات بيشتر مي توانند به اصل مقاله مراجعه کنند. در اين مقاله ارجاعات متعددي به «راهنماي تکنيکي آموزش جنسيت: راهنماي مدارس و معلمان» داده شده است که توسط يونسکو، سازمان بهداشت جهاني و يونيسف منتشر شده است. در بخش آناليز وضعيت آموزش جنسيت اين مقاله به نقل از جلد دوم «راهنماي تکنيکي آموزش جنسيتي: راهنماي مدارس و معلمان» آمده است: «نکته اساسي که پيشنهاد شده است که کودکان 5 تا 8 سال در آموزش جنسيتي فراگيرند اين است که «برخي بيماري ها مي توانند از فردي به فرد ديگري منتقل شوند». براي سنين 12-9 سال نکته مشابه اين است که «قسمت عمده انتقال عفونت HIV از طريق دخول محافظت نشده در رابطه جنسي با يک شريک جنسي مبتلا به آن است».جلد دوم «راهنماي تکنيکي آموزش جنسيتي: راهنماي مدارس و معلمان» پر از مطالبي اين چنين است. همچنين در نسخه «راهنماي تکنيکي آموزش جنسيتي: ارتباط جنسي مؤثر» ، براي کودکان 5 تا 8 سال به عنوان «مفاهيم کليدي در ارتباط جنسي، جنسيت و دوره زندگي جنسي» توصيه‌هايي شده است. در اين جا به عنوان مثالي از محتواي اين سند، برخي از موارد آن که در قسمت دوم، صفحه 48 آورده شده است، ذکر مي شود:«وقتي بدن ها لمس مي شوند مي توانند حس خوبي داشته باشند.لمس و مالش عضو تناسلي توسط خود فرد استمناء ناميده مي شود.استمناء زيان آور نيست، اما بايد به طور خصوصي انجام شود.»خلاصه اي از مطالب قسمت دوم «راهنماي تکنيکي آموزش جنسيتي: راهنماي مدارس و معلمان» در پنج صفحه با دادن ارجاع توسط سازمان بين‌المللي ديده بان خانواده با عنوان «راهنماي بين المللي در آموزش جنسيتي: معرفي آموزش جامع جنسيت» نيز آورده شده است. بنابراين، مشخص مي شود دو مرجع متون «آموزش جامع جنسيت» هستند.در يادداشت ابتداي اين متن به نقل از ديده بان خانواده عنوان مي شود که انتشارات سازمان ملل، يونسکو، يونيسف، بهداشت جهاني و غيره اذعان دارند که «کودکان داراي حق آموزش لذت جنسي، استمناء و همجنس گرايي، در ميان چيزهاي ديگر هستند». تا اين بخش از مقاله تا حدودي با محتويات «آموزش جامع جنسيت» مورد نظر در اعلاميه اينچون 2015 آشنا شديم. همچنين دانستيم که جمهوري اسلامي ايران جزو 28 کشور در آسيا و حاشيه اقيانوس آرام است که توسط گروه مراقبت جهاني آموزش (GEM) سند 2030 در مورد اجراي برنامه «آموزش جامع جنسيت» مورد داوري قرار گرفته اند. اما در مورد اين که آيا «آموزش جامع جنسيت» توسط ايران اجرا شده يا نشده است - همان گونه که در سطور گذشته ملاحظه شد - متن گزارش گروه مراقبت جهاني آموزش (GEM) در مورد اجرا نشدن يا بسيار محدود اجرا شدن آن ابهام دارد و متون ديگر فقط اذعان به مورد بررسي و داوري قرار گرفتن ايران دارند که دليلي بر اجرا شدن برنامه «آموزش جامع جنسيت» در ايران نيست. از اين رو نياز به شواهد و مدارک بيشتري در اين زمينه هست که در ادامه به آن ها اشاره خواهد شد.در صفحه 3 مقاله (Haberland and Rogow, 2015) [3] که پيشتر از آن سخن به ميان آمد، بررسي هايي مرتبط با اين 28 کشور دارد و آن ها را به نتايج مطالعه اي تحت عنوان «مرور سياست ها و استراتژي‌هاي اجرايي و افزايشي آموزش جنسيتي در آسيا و اقيانوسيه» - که توسط يونسکوي بانکوک چاپ شده است – ارجاع داده است. همان گونه که ذکر شد يکي از اين کشورها ايران است. اين گزارش در هفت فصل و 102 صفحه تنظيم شده است. تمرکز اين گزارش بر آموزش جنسيتي در موضوعات HIV، سلامت جنسي و سلامت توليد مثل در سطح ملي، مدارس و جوانان است. متن اين گزارش مي تواند ميزان دقيق همکاري و برنامه ها، سياست ها و راهبردهاي ايران در قالب «آموزش جامع جنسيت» يونسکو را به تصوير بکشد که مطالعه آن به کارشناسان مربوطه و علاقه مندان توصيه مي شود. در اين جا لازم است براي آشنايي خواننده ،برخي از مطالب ارائه شده در اين گزارش ذکر شود:در صفحه 44، «پيوست 1: تعداد و ليست اسناد مرور شده» ، جدولي وجود دارد که در مقابل نام هر کدام از اين 28 کشور تعداد اسناد استفاده شده و تعداد اسناد شناسايي شده آورده شده است که اين تعداد براي ايران به ترتيب 4 و 6 است. در ادامه اين پيوست عنوان و مشخصات اسناد مرور شده براي هر کشور به تفکيک آورده شده است. متأسفانه عنوان و اطلاعات مربوط به اسناد مرور شده ايران آورده نشده است! در حالي که مشخصات کامل تمام اسناد مرور شده 27 کشور ديگر موجود است. البته در بخش «تشکر» اين مرجع از يک نفر در يونسکوي ايران براي تشکر نام برده شده است. در صفحه 10 اين گزارش از ايران به عنوان يکي از بيست کشوري نام برده شده است که از نظر HIV توسط يونسکو مورد بررسي قرار گرفته است. همچنين در گزارش مراسم «نشست عالي‌رتبه مشورتي در زمينه آموزش ۲۰۳۰ در ايران» به مناسبت رونمايي از سند ملّي آموزش ۲۰۳۰ ( ۲۰ آذرماه ۱۳۹۵) که در سايت يونسکو نمايندگي ايران وجود داشته و هم‌اکنون آن گزارش از روي اين سايت حذف شده است به نقل از خانم ماکي هاياشي‌کاوا، هماهنگ‌کننده آموزش ۲۰۳۰ در منطقه آسيا و اقيانوسيه آمده است: «جمهوري اسلامي ايران، اولين کشور در منطقه آسيا و اقيانوسيه است که سند ملي آموزش ۲۰۳۰ را تهيه کرده است و اولين کشوري است که در طرح پيمايشي آموزش ۲۰۳۰ يونسکو [GEM] شرکت کرده است و اين امر بسيار قابل تقدير است.»در سايت يونسکو نيز گزارش مختصري از اين جلسه وجود دارد که در آن خانم ماکي هاياشي‌کاوا به عنوان رئيس بخش کيفيت آموزش يونسکو در بانکوک – محل چاپ گزارش – معرفي شده و «بررسي مختصري از اجراي هدف چهارم توسعه (SDG 4) در آسيا و اقيانوسيه ارائه داده است. همچنين، او در مورد چگونگي حمايت يونسکو به دولت هاي عضو در عمليسازي برنامه آموزش 2030 صحبت کرده است».در صفحه 59، «پيوست 5: آناليز محتواي استراتژي ها و برنامه هاي ملي HIV» جدولي هست که در آن بيان مي‌شود هدف ايران وارد کردن برنامه مربوط به HIV براي جوانان در مدارس، در محتواي رسمي برنامه درسي، حساس کردن سياست گذاران و افراد ديگر، همچنين پيوستن به بخش‌ها و عاملين ديگر است.در صفحه 61، «پيوست 7: آناليز محتواي درسي» جدولي هست که در آن بيان مي شود ايران خارج از محتواي رسمي برنامه درسي و به صورت فوق برنامه و در برخي مناطق آموزش هايي در مورد سلامت جنسي و توليد مثل داشته است.در مقابل نام ايران در جدول صفحه 83که مربوط به استراتژي ها و برنامه ها درباره HIV است، در مورد «محتواي مرتبط با آموزش جنسيت» آورده شده است: «راهبرد و برنامه ملي، محدوديت هاي اجتماعي و فرهنگي در آموزش و ارتباطات جنسي امن تر را برجسته مي کند. راهبرد تأکيد دارد بر اين که «سياست گذاران، برنامه ريزان، گروه هاي کليدي ديگر و عامه مردم بايد در نگاه به اين [موضوع] حساس شوند و پشتيباني آن ها بايد به ويژه در تعليم مهارت هاي زندگي به جوانان و عامه مردم و همچنين امنيت روابط جنسي در گروه هاي پرخطر را ارتقا دهد». هدف 5 از راهبرد يک، وزارت آموزش و پرورش را در آموزش پيشگيري از HIV مسئول قرار داده است.اسناد يونسکو و سازمان ملل در اين زمينه زيادند که در اين جا به طور جزئي تعداد کمي از آن ها مورد بررسي محتوايي قرار گرفت. اميد است که اين مختصر توانسته باشد برخي ابهامات خوانندگان را در مورد سند 2030 برطرف کند. منابع [1] Incheon Declaration Education 2030, http://en.unesco.org/world-education-forum-2015/incheon-declaration [2] UN Educational, Scientific and Cultural Organisation (UNESCO), Global Education Monitoring Report Education For People And Planet: Creating Sustainable Futures For All, 2016, http://unesdoc.unesco.org/images/0024/002460/246045e.pdf [3] Nicole Haberland, Deborah Rogow, 2015, Sexuality Education: Emerging Trends in Evidence and Practice, Journal of Adolescent Health, Volume 56, Issue 1, Pages S15-S21 [4] UN Educational, Scientific and Cultural Organisation (UNESCO), International technical guidance on sexuality education, Volumes 1 and 2. Paris: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, 2009, unesdoc.unesco.org/images/0018/001832/183281e.pdf [5] UN Educational, Scientific and Cultural Organisation (UNESCO), International Guidelines on Sexuality Education: An evidence informed approach to effective sex, relationships and HIV/STI education, June 2009, ED-2009/WS/36 (CLD 1983.9), available at: http://www.refworld.org/docid/4a69b8902.html [accessed 5 July 2017] [6] Family Watch International, The International Guidelines on Sexuality Education: Comprehensive Sexuality Education Defined, http://www.familywatchinternational.org/fwi/documents/fwipolicybriefunesco2ndREVISION.pdf [7] UNESCO Bangkok. Review of policies and strategies to implement and scale up sexuality education in Asia and the Pacific, Available at: http://unesdoc.unesco.org/images/0021/002150/215091e.pdf. Accessed January 15, 2013. [8] سند سازمان ملل، دگرگون­ساختن جهان ما: دتسور کار 2030 براي توسعه پايدار A/RES/70/1، مترجم مهرناز پيروزنيک، https://www.un.org.ir/images/Documents/20170529sdg.pdf [9] Resolution adopted by the General Assembly on 25 September 2015, A/RES/70/1, Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development, http://www.un.org/ga/search/viewm_doc.asp?symbol=A/RES/70/1 [10] سازمان پژوهش و برنامه­ريزي آموزشي، 21/05/1394، آموزش و پرورش با کيفيت (بيانيه اينچون) http://www.oerp.ir/print/1517 با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد