خط «فقر خشن» کجاست؟

همشهري آنلاين/ «فقر خشن» اگرچه اصلاح جديدي نيست، اما وقتي ۲۸شهريور گذشته از سوي وزير کار و رفاه اجتماعي مطرح شد، بيشتر مورد توجه قرار گرفت. علي ربيعي پس از آنکه گفت محو فقر شديد و کنترل انواع فقر مطلق در دستور کار دولت است، توضيح داد: «معاون اول رئيس‌جمهور تأکيد کرده‌اند که در لايحه بودجه بايد بخشنامه‌اي براي مبارزه با فقر خشن ايجاد شود.» او البته نه درباره شاخص‌هاي اين نوع فقر و نه درباره تعداد ايراني‌هاي مبتلا به آن اظهارنظري نکرد. فقر خشن چيست؟ در بيشتر منابع، فقر خشن معادل «گرسنگي» درنظر گرفته شده و پايين‌ترين رده‌هاي درآمدي يک جامعه را دربر‌مي‌گيرد. حسين راغفر، اقتصاد‌دان و استاد دانشگاه با بيان اينکه فقر خشن تعريف بين‌المللي روشني ندارد، مي‌گويد: «فقر به اصطلاح حاد را داريم که شامل افراد بي‌خانمان و کارتن‌خواب‌ها مي‌شود؛ يعني کساني که به شکل بسيار عريان حضورشان در مجامع عمومي کاملا مشخص است. معمولا هم به افراد گرسنه که دچار آسيب‌هاي مختلفي شده‌اند، اطلاق مي‌شود.» محسن ايزدخواه، اقتصاد‌دان ديگر در تعريف فقر خشن مي‌گويد: «‌ما امروز اشکال مختلف فقر خشن را در جلوه‌هايي مانند کليه‌فروشي و فروش ساير اعضاي بدن، کودک و فرزند‌فروشي، رحم اجاره‌اي، گورخوابي، کودکان کار، تن‌فروشي، گسترش وسيع افراد معتاد، آلت دست قرار گرفتن قاچاقچيان در ابعاد مختلف قاچاق و... مي‌بينيم.» احمد ميدري، معاون رفاهي وزير کار و رفاه اجتماعي هم مي‌گويد: «يک فقر درآمدي داريم و يک فقر قابليتي. فقر درآمدي به‌معناي اين است که در‌آمد فرد کفاف زندگي‌اش را نمي‌دهد. فقر خشن مربوط به نمونه تند و آزار‌دهنده از فقر درآمدي است.» اما چرا در کنار عبارتي مانند فقر مطلق، موضوع فقر خشن مطرح مي‌شود؟! برنامه دولت هم حسين راغفر و هم محسن ايزدخواه آنچه در اين زمينه از سوي وزير کار مطرح شده را به نوعي تکميل اظهارات قبلي رئيس‌جمهور درباره حذف فقر مطلق مي‌دانند که در خرداد امسال مطرح شد. ايزدخواه در گفت‌وگو با همشهري مي‌گويد: «ريشه‌کني فقر مطلق ظرف 4سال چندي قبل از سوي رئيس‌جمهور محترم و بعد هم وزير کار مطرح شد. حتي بعد آقاي ربيعي اين زمان را به 2سال تقليل دادند. از همان زمان، بين صاحب‌نظران اين پرسش مطرح شد که آيا اين ادعاي بزرگ را با شناخت و آگاهي اعلام کرده‌اند يا به‌دليل عدم‌شناخت از مقوله فقر و ابعاد و اشکال اين پديده بوده است؟ به دلايل مختلف دولت قادر نيست در کوتاه‌مدت اين تنگنا‌ها را برطرف کند. شايد ايشان در اين اظهارات تابع احساسات شده‌اند يا اينکه خدايي ناکرده گزارش‌هاي غيرکارشناسي از سوي وزارتخانه متبوع براي ايشان تهيه شده که متأسفانه اين گزارش مبنايي شده که آقاي رئيس‌جمهور نيز طبق آن اعلام کردند ظرف 4سال فقر مطلق را ريشه‌کن مي‌کنيم. طرح موضوع فقر خشن نشان داد وزيرتعاون تذکرات صاحب‌نظران را در مورد ادعاي قبلي خود در از بين بردن فقر مطلق ظرف 2سال پذيرفته‌اند و در واقع صحبت‌هاي قبلي خود را تصحيح کرده‌اند.» حسين راغفر نيز در اين‌باره به همشهري مي‌گويد: «احتمالا اين همان موضوعي است که رئيس‌جمهور محترم نيز به آن اشاره کرده و گفته بودند فقر مطلق را از بين مي‌بريم. به‌نظر بنده با توجه به ظرفيت‌هاي موجود کشور، ريشه‌کني فقر مطلق در کوتاه‌مدت در شرايط موجود اقتصاد ايران اگر غيرممکن نباشد، امري است دشوار. اما مي‌شود به حذف فقر خشن و حاد اميدوار بود» ميدري برنامه دولت براي مبارزه با فقر خشن را چنين توضيح مي‌دهد: «در حال تنظيم يک لايحه مساعدت با عنوان نظام چند‌لايه تأمين اجتماعي هستيم. يک لايه از اين سياست‌هاي رفاهي لايه مساعدت است. مساعدت شامل افرادي مي‌شود که ناتوان هستند؛ يعني افرادي که غيرقابل توانمندسازي هستند؛ مثل سالمندان، معلولان شديد و از‌کار‌افتادگان که اين افرد جزو لايه يک سياست‌هاي رفاهي هستند.لايه 2کساني‌اند که فقيرند اما قابل توانمندسازي هستند. بخش ديگر به حوزه اجتماعي و اقتصادي ارتباط دارد. لايحه بيمه فراگير تنظيم شده و سازمان برنامه هم موافقت کرده، به‌زودي اين لايحه به‌دست دولت مي‌رسد و به محض تعيين بودجه اجرايي خواهد شد.» چند نفر هستند؟ مهم‌ترين پرسش در اين موضوع پاسخ روشني ندارد. معاون وزير کار با بيان اينکه اعلام نرخ خط فقر هنوز به صلاح نيست، مي‌گويد: «‌براساس آمارهاي بين‌المللي در کشور ما کمتر از 5درصد دچار فقر خوراکي و گرسنه هستند. اين نوع فقر در جامعه ما خوشبختانه درصد پاييني دارد. برآورد ما از اينگونه افراد زير 2‌ميليون نفر است. گرسنگي به اين معنا که فردي روزانه کمتر از 2هزار کالري دريافت کند. » تخمين راغفر اما اختلاف معناداري با آنچه ميدري مي‌گويد، دارد: «‌آمارهاي ما نشان مي‌دهد در شرايط کنوني حداقل 6درصد از کل جمعيت کشور يعني حدود 5ميليون نفر دچار گرسنگي هستند. با فرض اينکه يک خانواده مددجوي 3نفره ماهانه 200هزارتومان از نهاد‌هاي حمايتي دريافت ‌کند و 150هزار تومان هم يارانه در‌ ماه بگيرد به رقم 350هزار تومان در‌ ماه مي‌رسيم که اين رقم حتي نمي‌تواند نياز غذايي خانواده را تأمين کند. به اعتقاد من، براي امسال خط فقر مطلق در تهران براي هر فرد حدود 800هزار تومان و خط فقر شديد براي يک نفر حداقل مبلغ 250هزار تومان است. اين دو سطح فقر هر چند براساس جغرافيا و محل زندگي افراد در کشور تغيير مي‌کند اما اين تغيير معنا‌دار و چندان زياد نيست. شايد پايين‌ترين نرخ خط فقر مطلق در نقاط دورافتاده به 600هزار تومان و پايين‌ترين حد فقر شديد در اين مناطق براي يک نفر به 180هزار تومان برسد.» مشکل اول شناسايي است احمد ميدري: در مورد 2ميليون ايراني مبتلا به فقر غذايي مکانيسمي که بين ما و وزارت بهداشت وجود دارد اين است که فرد به يکي از زير‌مجموعه‌هاي وزارت بهداشت مراجعه مي‌کند و بعد از شناسايي و بررسي در اختيار نهادهاي حمايتي قرار مي‌گيرد. اين افراد تحت پوشش قرار مي‌گيرند. مشکل اول شناسايي اين افراد بوده و تأمين بودجه مشکل بعدي است. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد