ايسنا/ نخل‌گرداني در يزد، يوم‌العباس در زنجان، طشت‌گذاري اردبيل، شيرخوارگان و قاليشويان اصفهان از جمله آيين‌هاي محرم هستند که ستاد کرونا خواسته است براي رعايت پروتکل هاي بهداشتي برگزار نشوند. استان لرستان به دنبال اين دستور خبر داد که مراسم «گِل مالي» امسال اجرا نمي‌شود. سمنان هم از ممنوعيت نخل‌گرداني در اين استان خبر داده است و در بوشهر هم سنج‌زني و دمام‌زني منع شد؛ چرا که حفظ جان عزاداران وفادار حسين (ع) در حال حاضر اوجب واجبات است.
اين تصيم ستاد کرونا براي جلوگيري از تجمع، تراکم و جابه جايي مردم و همچنين ضرورت پيشگيري از شيوع بيشتر و سرايت بيماري کوويد ۱۹ گرفته شده است. برخي از اين آيين‌ها که با عنوان ميراث محرم شناخته مي‌شود و ثبت ملي هم شده‌اند، از جمله نخل‌گرداني و گل‌مالي، قدمتي چند هزار ساله دارند که بعدها موضوع آن‌ها با محرم گره خورد. در سال‌هاي اخير اين مراسم سنتي به جاذبه‌اي معنوي و مذهبي تبديل شده‌اند که گردشگران داخلي و خارجي بيشماري را جذب کرده‌اند و انگيزه قوي براي سفرهاي محرمي به شمار مي‌آمدند.
علاوه بر اين آيين‌ها که ستاد کرونا در دستورالعمل برگزاري مراسم‌هاي عزاداري پرتجمع محرم و صفر منع کرده است، آيين‌هاي سنتي پرطرفداري ديگري هم هستند که هنوز رسما درباره چگونگي برگزاري آن‌ها اظهارنظري نشده است. مثلا در خطه آذربايجان دسته‌هاي بزرگ «شاخسي، واخسي» از ۱۰ روز مانده به ماه محرم به حرکت در مي‌آيند. شرک‌کنندگان چوب دستي‌هايي را به نماد شمشير به دست راست مي‌گيرند و با دست چپ کمر يا شانه نفر ديگري مي‌گيرند تا صف دايره‌اي شکل گيرد و نوحه‌اي را زمزمه مي‌کنند و يکصدا شاخسي واخسي مي‌گويند. قدمت اين آيين مشخص نيست. ريشه لغوي شاخسي واخسي هم معلوم نيست اما مراسمي پرطرفدار در اين منطقه است و تا روز دهم ماه محرم هر شب اجرا مي‌شود.
شاخسي واخسي در تبريز
کاشاني‌ها هم مراسمي با عنوان «چاووش عزا» دارند که در تيمچه امين الدوله واقع در بازار تاريخي شهر برگزار مي‌شود. انگيزه برگزاري آن در گذشته، مطلع کردن مردم از فرا رسيدن ماه محرم بوده است که در جريان آن سنج‌زني، نقالي و پرده‌خواني اتفاق مي‌افتد. نمونه ديگري از اين چاووش عزا در اطراف اردهال از توابع استان مرکزي برگزار مي‌شود.
در ايلام رسمي ويژه عزاداري زنان وجود دارد با نام «چايينه» که در روزهاي هفتم، هشتم و دهم ماه محرم و اربعين اجرا مي‌شود. اين مراسم ريشه در باورهاي مذهبي مردم دارد و موضوع آن به باور عروسي حضرت قاسم پسر امام حسن (ع) در روز عاشورا برمي‌گردد.
«حمل شيدونه» رسمي است که دزفولي‌ها در روز تاسوعا اجرا مي‌کنند، طاقي با چهار گلدسته را به حرکت در مي‌آورند که روي آن صحنه‌هايي از نبردهاي عاشورا و تاسوعا به سبک قوه‌خانه‌اي کشيده شده است. اين طاق را شيدونه مي‌گويند. در ديگر شهرهاي خوزستان مثل بهبهان، شوشتر و شوش هر سال مراسم هاي مشعل‌گرداني، تعزيه و سنگ‌زني برگزار مي‌شد. مديرکل تبليغات اسلامي خوزستان اعلام کرده که تعزيه شوش با ريشه تاريخي ۳۰۰ ساله را امسال برگزار نمي‌کنند و مراسم ديگر در مکاني سر بسته با ۲۵ درصد ظرفيت اجرا مي‌شود. اين درحالي است که فرمانده انتظامي خوزستان گفته ۸۵ درصد تجمع‌هاي پرخطر در اين استان مربوط به مراسم عزاداري است و هشدار داده که مراسم‌هايي که عامل تجمع است، برگزار نشود.
آيين دمام و سنج زني در بوشهر
اما در بوشهر که به خاطر شيوه خاص نوحه‌خواني‌ها، نوازندگي‌ها و سينه‌زني مقصد ويژه مسافران در محرم است، مديرکل تبليغات اسلامي استان، استفاده از سنج، دمام، طبل و حرکت دستجات عزاداري در سطح خيابان‌ها و معابر را در محرم امسال ممنوع کرده است.
تنوع آيين‌هاي محرم در ايران زياد است، اين موضوع را ستاد کرونا هم مورد اشاره قرار داده است و اگرچه به ممنوعيت برخي از اين آيين‌هاي سنتي پرجمعيت اشاره کرده اما خطوط قرمز مراسم عزاداري محرم امسال را نيز تعيين کرده است. ايرج حريرچي ـ معاون وزارت بهداشت ـ درباره تنوع شيوه عزاداري در نقاط مختلف ايران گفته است: ضمن لحاظ کردن تمام موارد، برخي مراسم‌ها ممنوع شده است؛ قاليشويان، نخل‌گرداني و دسته‌جات طبل‌زني و سنج‌زني که در بوشهر خوزستان مي‌ديديم، مراسم طشت‌گذاري در اردبيل و زنجان و ... را امسال محرم نخواهيم داشت.
همه اين تاکيدها البته با اين واقعيت همراه است آيين محرم امسال قطعا با شکوه شاياني برگزار خواهد شد؛ منتها با تمهيدهاي خاص و تغييرهايي در شيوه اجراء.
نخل گرداني در شهرستان تفت
آيين گل مالي در خرم آباد که ريشه در سوگ سياوش دارد
