خانه امن زنان ایرانی کجاست؟

يک ماهي مي شود هر شب نام «خانه امن» را مي شنويم و سريال امنيتي با اين عنوان ميليون ها ايراني را پاي جعبه جادويي مي نشاند. اما قطعا خيلي ها نمي دانند خانه امن فقط نام يک سريال تلويزيوني نيست.بسياري از زنان ايراني نمي دانند سازمان بهزيستي 23 خانه امن در کشور دارد و سرقفلي همه اين خانه ها را به نام زنان بي پناه زدند.

پخش سريال خانه امن از رسانه ملي بهانه اي شد براي معرفي خانه هاي امن به زنان خشونت ديده. زناني که ممکن است به دليل اعتياد يا اختلالات رواني همسر، مورد خشونت جسمي و رواني قرار بگيرند و جان و روح خودشان و فرزندانشان در امان نباشد و از آنجا که ممکن است نه قوم و خويشي داشته باشند و نه دوست و آشنايي  خودشان و فرزندانشان را آواره پارک و خيابان کنند و ده ها آسيب ديگر تهديدشان کند، بي خبر از اينکه خانه امني هست و پناهي که مي توانند تا بهبود شرايط در آن آرام و قرار بگيرند.

سال 93 بود که متوليان سازمان بهزيستي تصميم گرفتند براي اسکان موقت زنان تحت خشونت خانگي خانه هايي به نام «خانه امن» را تشکيل دهند. اگر مي خواهيد بدانيد در خانه امن زنان چه مي گذرد در گفت و گوي ما با دکتر«فرزانه اميريزداني»،؛ مسئول طرح خانه امن دفتر امور آسيب ديدگان اجتماعي سازمان بهزيستي کشور همراه شويد.

*براي شروع گفت و گو از فلسفه تشکيل خانه امن بگوييد؟ چه شد که سازمان بهزيستي تصميم به راه اندازي اين مراکز گرفت؟

تا قبل از سال 93 در مراکز مداخله در بحران سازمان بهزيستي، همه زناني که به دلايل مختلف اجتماعي و خانوادگي جايي براي ماندن نداشتند و در خطر بودند در کنار هم به صورت موقت زندگي مي کردند. يعني زنان خشونت ديده خانگي در کنار زنان آسيب ديده و خياباني بودند. سال93 سازمان تصميم به جداسازي مرکز اسکان اين دو گروه گرفت و براي زنان در معرض خشونت خانگي خانه امن را راه اندازي کرد. از آنجا که در بحث خشونت هاي خانگي مادر به همراه کودک ترک منزل مي کند و اين مادران همراه فرزندانشان در کنار ساير گروه هاي زنان آسيب ديده نگهداري مي شدند، اين جداسازي ضرورت داشت.

در خانه امن به روي زنان خشونت ديده باز است  

*گفتيد دليل راه اندازي خانه امن، ضرورت جداسازي مکان اسکان موقت زنان آسيب ديده از زنان خشونت ديده است. مي شود کمي در مورد اين تفاوت توضيح دهيد و بگوييد دقيقا کدام دسته از بانوان مي توانند وارد خانه امن شوند؟

زناني که در خانه مورد آزار و خشونت خانگي قرار مي گيرند و شرايطي براي آنها پيش مي آيد که خودشان و فرزندانشان  در محيط خانه امنيت جاني و رواني ندارند و بعد از بيرون از آمدن از خانه هم جايي براي ماندن ندارند مي توانند وارد خانه امن شوند. پديده خشونت خانگي (domestic violence) هر نوع عمل خشونت‌آميز مبتني بر جنسيت است که منجر به آسيب جسمي، جنسي و رواني به زنان مي شود. اين آسيب در حال حاضر در تمام کشورهاي دنيا اعم از توسعه ‌يافته و درحال ‌توسعه وجود دارد و يکي از مسائل مهم اجتماعي و خانوادگي است. در تمام کشورها تلاش مي کنند با توجه به ظرفيت ‌ها و زيرساخت‌هاي اجتماعي، انتظامي و حقوقي تا حد امکان از وقوع اين پديده پيشگيري کنند يا پس از وقوعش، با استفاده از راه‌هاي مختلف با آن مقابله کرده و از آسيب ديدگان اين پديده حمايت کنند. 

نه گرمخانه است نه خوابگاه؛ اينجا خود خود خانه است/نشاني خانه هاي امن محرمانه است

*چرا نام خانه امن را روي اين مراکز گذاشتيد؟

خانه امن همان طور که از نامش پيداست، مکان و محلي امن براي حضور زنان آسيب ديده است که نه شبيه خوابگاه است نه شبيه گرمخانه هايي که کارتن خواب ها يا افراد بي پناه در آن شب را به صبح مي رسانند. اين خانه ها شبيه همه خانه هاي اين شهر هستند. تابلو ندارند و مشخصات آنها مثل ساير مراکز مداخله در بحران در اختيار همه مردم نيست. زناني که در اين خانه ها زندگي مي کنند يک زندگي عادي دارند. نشاني خانه هاي امن فقط در اختيار سازمان بهزيستي، مقامات قضايي و نيروي انتظامي قرار دارد. يعني حتي همسايه ها هم نمي دانند اين خانه زيرنظر سازمان بهزيستي است و اهالي اش زنان خشونت ديده هستند.

راهنماي خشونت ديدگان خانگي

*سوالات و ابهامات بسياري در اين خصوص وجود دارد. زنان خشونت ديده چطور مي توانند وارد اين خانه ها شوند؟ چه مراحلي طي مي شود که پذيرش اين خانم ها در خانه امن تبعات حقوقي براي سازمان بهزيستي نداشته باشد؟

خانه امن پذيرش مستقيم ندارد. ببينيد زني که همسرش اختلال رواني دارد، معتاد است يا به هر دليل ديگري وي را مورد ضرب و شتم قرار مي دهد و زن احساس مي کند اگر در خانه بماند جانش در خطر است مي تواند مهمان خانه امن شود ،اما قبل از آن بايد مراحلي را طي کند. مي تواند با 123 يا اورژانس اجتماعي تماس بگيرد و موضوع را اطلاع دهد، گروه سيار 123 به نشاني که زن اعلام مي کند مي روند، ورود به خانه با همراهي نيروي انتظامي و هماهنگي ضابط قضايي انجام مي شود. مددکار شرايط را بررسي مي کند و اگر خشونت خانگي تاييد شود زن به همراه فرزندانش به مراکز مداخله در بحران منتقل مي شود.

البته ممکن است اين زنان نه به صورت خود معرف که توسط نيروي انتظامي به سازمان بهزيستي معرفي شوند. پس از پذيرش اوليه در مرکز مداخله در بحران، يک گروه شامل رييس مرکز، روانشناس، روانپزشک، مشاور حقوقي و مددکار اجتماعي وضعيت خانوادگي زن خشونت ديده و شرايط جسمي و روحي خودش را بررسي مي کنند و اقداماتي را انجام مي دهند از جمله تلاش براي اصلاح رفتار آزاردهنده، بررسي امکان بازگشت فرد آسيب ديده به خانه. اگر به هر دليلي از جمله آسيب جسمي و روحي زن، اختلال رواني مرد، اعتياد به مصرف مواد روان گردان و يا هر دليلي که جان زن و فرزندان را در خانه تهديد کند، شرايط براي بازگشت در کوتاه مدت فراهم نباشد، زن خشونت ديده با حکم قضايي به خانه امن منتقل مي شود. فرزندان پسرتا 12 سال و فرزندان دختر هم همراه مادر در خانه امن پذيرش مي شوند.

بمانيد تا اوضاع روبه راه شود 

*اين افراد تا چه مدتي مي توانند در خانه امن زندگي کنند؟

طبق دستور العمل سازمان بهزيستي زنان خشونت ديده از 2 تا 4 ماه مي توانند در خانه امن زندگي کنند و اگر تيم تخصصي تشخيص دهد که شرايط براي بازگشت اين فرد به خانه فراهم نيست و ممکن است زن و فرزند، امنيت جسمي و رواني نداشته باشند اين دوره تمديد مي شود. ما مددجوياني داشتيم که تا يک سال در خانه امن حضور داشتند، چون به هيچ عنوان شرايط بازگشت به خانه را نداشتند. البته اين را هم بگويم که بيشتر زنان خشونت ديده تمايل دارند به خانه برگردند و ما هم کمک شان مي کنيم

ببينيد حضور در خانه امن در بسياري از موارد مسير زندگي مددجو و فرزندانش را تغيير مي دهد. ما مدتي قبل خانمي را در يکي از خانه هاي امن پذيرش کرديم که به دليل اعتياد شديد همسر به مواد روانگردان مورد خشونت فيريکي شديد قرار گرفته بود و براي نجات جان خودش و فرزندانش از خانه فرار کرده بود، فاميل وآشنايي هم نداشت و با دو بچه در پارک سرگردان شده بود.آنقدر شرايط خانه اسفناک بود که بچه هايش سوء تغذيه گرفته بودند. 

خانه امن درمان موقت است،با اصل مشکل چه مي کنيد؟ 

*  اقامت زنان در خانه هاي امن حکم يک مسکن يا درمان موقت را دارد. مسئولان و مددکاران سازمان بهزيستي براي فراهم کردن شرايط  بازگشت فرد خشونت ديده به خانه، چه اقداماتي را انجام مي دهند؟

افرادي که در خانه امن پذيرش مي‌شوند بدون شک شرايط ويژه‌اي را پشت سر گذاشته‌اند.عدم امنيت جاني و رواني در خانه باعث مي شود خيلي از آنها با حال روحي و جسمي وخيم درحالي که آثار کبودي و آسيب ديدگي بر روي بدنشان مشهود است از خانه بيرون بزنند. خيلي از اين زنان هيچ حامي و حمايتگري ندارند. نه راه پس دارند و نه راه پيش. درمانده از تحقير و خشونت از خانه بيرون مي‌زنند و نياز به حمايتي اصولي و ويژه دارند.

همزمان با ورود اين فرد به خانه امن، مددکار،روانشناس و مشاور حقوقي کار خودشان را شروع مي کنند. براي زن خشونت ديده طرح درماني آماده مي کنند. اگر زن،آسيب جسمي ديده باشد، با کمک مشاور حقوقي مراحل قضايي را طي مي کند. اين اقدام براي بازدارندگي از تکرار آسيب انجام مي شود. مشاوران زنان را با قوانين و حقوق خودشان آشنا مي کنند. مرحله بعد توانمندسازي شغلي زنان خشونت ديده است. بعضي از اين زنان شاغل هستند، بعضي مهارت شغلي دارند و سازمان سعي مي کند براي آنها شغل مناسبي منطبق با مهارتي که دارند پيدا کند.

اما دسته سومي از زنان خشونت ديده سواد آنچناني ندارند و هيچ مهارتي هم ندارند که اکثرمراجعان ما در اين دسته قرار مي گيرند. برنامه سازمان و مددکاران اين است که در مدت حضور فرد در خانه امن، توانمندي مالي را با ايجاد شغل و حرفه آموزي برايشان ايجاد کند.در خانه امن کارگاه هاي حرفه آموزي براي زنان برگزار مي شود و تلاش ما ايجاد کسب و کارهاي کوچک است. ما در بعضي از خانه ها کارگاه هاي خياطي راه اندازي کرديم.

در تمام مراحل، تلاش براي تغيير شرايط جسمي و روحي فرد آزارگر و بهبود اوضاع خانه براي بازگشت مددجو توسط گروه هاي مددکاري ما انجام مي شود.

خيراني که 15 خانه امن تاسيس کردند 

*به طور کلي چند خانه امن داريم؟

23 خانه امن داريم. اوايل، 8 مرکز اسکان موقت ما تبديل به 8 خانه امن دولتي در کشور شد، اما با توجه به ظرفيت محدود پذيرش خانه ها  اين تعداد کافي نبود و براي توسعه خانه امن نياز به ورود بخش غيردولتي و موسسه هاي خيريه داشتيم. در سال 95 با تصويب ماده 26 قانون تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت، با واگذاري اين خدمت به موسسه هاي غير دولتي واجد شرايط موافقت شد و در حال حاضر 15 خانه امن ما توسط بخش غير دولتي اداره مي شود. اولين خانه امن غيردولتي در استان مرکزي راه اندازي شد. 

*در پايتخت چند خانه امن وجود دارد؟

ما دراستان تهران 3 خانه امن داريم که دو خانه ما دولتي است و يک خانه توسط بخش غيردولتي اداره مي شود.

*هر خانه ظرفيت پذيرش چند نفر را دارد؟

هر خانه امن ظرفيت پذيرش 10 مادر با فرزندانش را دارد.

پاي کار  بياييد 

*با توجه به جمعيت بالاي استان تهران و وجود آسيب هاي اجتماعي درحاشيه شهرها وجود سه خانه براي پايتخت کافي است؟و به جز پايتخت قطعا بعضي از استان هاي ما هم هنوز خانه امن ندارند؟ 

مسلما خير. ما با کمبود خانه امن در استان تهران  و استان هاي ديگر مواجه هستيم. موسسه هاي خيريه غيردولتي بايد پاي کار بيايند. چالشي که در خصوص خانه هاي امن با آن مواجه هستيم اين است که بيشتر موسسه هاي خيريه اي که در حوزه آسيب هاي اجتماعي فعاليت مي کنند تمايلشان به راه اندازي مراکز نگهداري ويژه کودکان و کمک کردن به ايتام است. کمتر موسسه اي است که در حوزه زنان تمايل به ارائه خدمات داشته باشد.در حالي که خانه هاي امن نه فقط براي مادر که آرامش را نصيب فرزند هم مي کند. تصور کنيد مادر و فرزندي که به دليل مشکلات فراوان خانوادگي، اعتياد همسر و مصرف مواد روانگردان در خانه امنيت جاني و رواني ندارند و جايي ندارند که به آن پناه ببرند، حضور اين مادران به همراه فرزندانشان در خانه امن، آينده فرزندانشان و مسير زندگي شان را هم تغيير مي دهد.

با «برنامه ايمني» نگران نباشيد 

*فرآيند خروج زنان خشونت ديده از خانه امن به چه صورتي است؟ نظارت سازمان بهزيستي بر اوضاع اين زنان بعد از بازگشت به خانواده ادامه دارد؟

وقتي شرايط براي بازگشت زن خشونت ديده به خانه فراهم مي شود،گروه حاضر در خانه امن شامل مددکار، روانشناس و مشاور حقوقي براي اين فرد برنامه ايمني مي نويسند و قبل از خروج آموزش هاي لازم را به او مي دهند.

برنامۀ ايمني، يک سند شخصي و تفصيلي و دربردارندە راهبردها و سازوکارهاي ايمني مشخص و روشني است که قرباني خشونت مي تواند براي بهبود وضعيت ايمني خودش در موقعيت هاي مختلف از آن استفاده کند و هر جايي که امکان تحت خشونت قرارگرفتن براي زنان وجود دارد، آنها بايد بتوانند با راهکارهايي از خود مراقبت کنند. برنامە ايمني، شامل اقدام هاي محافظت کننده اي است که بر اساس محل و سبک زندگي، سن قرباني خشونت، شغل، تعداد فرزندان و ... نوشته مي شود.

اين برنامه به فرد داده مي شود، چون احتمال تکرار خشونت وجود دارد، به ويژه درخصوص خشونت هاي جسمي که گاهي آسيب هاي جبران ناپذيري را به دنبال دارد، زن مورد خشونت بايد با اعمال اقدام هاي محافظتي از خودش و فرزندانش مراقبت کند. بخشي از اين برنامه ايمني شامل آموزش هاي مهارتي و رفتاري است. اينکه زنان بتوانند با ايجاد آرامش در خانه از ايجاد درگيري جلوگيري کنند. بخش ديگر از برنامه ايمني شامل اقدامات خودمحافظتي است. براي مثال در صورتي که زن تلفن همراه دارد، هميشه آن را همراه داشته باشد تا در موارد لزوم با خانواده، دوستان،پليس و... تماس بگيرد؛يا اينکه با توافق با همسايگان کلمات يا نشانه هاي خاصي را تعيين کنند تا در صورت شنيدن يا ديدن آنها آگاه شوند که زن تحت خشونت است و به کمک نياز دارد. ا

لبته برنامه ريزي ايمني با وجود برخي نکات مشترک مانند ساده بودن، واقع گرايي و ارائۀ راهبردهاي خاص رفتاري، بر اساس نيازهاي خاص هر فرد متفاوت است. اگر بر اساس  نظر متخصصان خانە امن و مددکار اجتماعي، توانمندي زن خشونت ديده براي زندگي بدون حمايت تأييد شود، بايد وضعيت او دست کم به مدت شش ماه پس از خاتمە مداخله ها، براي اطمينان از عدم تکرار خشونت ها با تماس با مددجو پيگيري شود.

اطلاع رساني کنيد تا زنان خشونت ديده خانه هاي امن را بشناسند

*فکر مي کنيد چند درصد زنان از وجود خانه هاي امن مطلع هستند؟ اين روزها به لطف پخش سريال تلويزيوني خانه امن که سريالي امنيتي است، مردم اين نام را زياد مي شنوند. اما قطعا خيلي ها نمي دانند سازمان بهزيستي به عنوان سازماني حمايتي،خانه هايي به همين نام دارد که مي تواند پناه زنان خشونت ديده باشد !

سازمان بهزيستي يک سازمان حمايتي است با جامعه هدف گسترده. صدا و سيما و رسانه ها براي معرفي اين حمايت ها و اطلاع رساني بايد دست به کار شوند. همين اورژانس اجتماعي را در نظر بگيريد. تا به حال چقدر از صدا و سيما تبليغ در خصوص سامانه اي که تلاشش مداخله در بحران هاي اجتماعي و نجات افراد آسيب ديده است ديده ايد؟

از طرف ديگر بايد فرهنگ مراجعه زنان خشونت ديده به اورژانس اجتماعي هم به وجود بيايد. بعضي از زنان تحت عنوان انواع و اقسام خشونت قرار دارند. خشونت کلامي، رواني، جسمي. اما حتي حاضر نمي شوند مشاوره بگيرند. ما مددجويي داشتيم که در يک خانه با همسرش زندگي مي کرد اما همسرش 5 سالي بود که حتي اسم او راهم صدا نمي زد. انگار که اين زن اصلا وجود خارجي در خانه ندارد. اين اگر نامش خشونت رواني نيست پس چيست؟ حداقل کار، اين است که اين خانم برايش مسجل شود تحت خشونت قرار گرفته، با اورژانس اجتماعي يا مشاوران تماس بگيرد و راهنمايي بخواهد. همه تماس ها که قرار نيست منجر به ترک منزل شود، اما با مراجعه زنان و مطرح کردن مشک و آسيب جلوي آسيب هاي بعدي خانوادگي گرفته مي شود.