همه‌چیز درباره واکسن‌های ایرانی کرونا

ايسنا/ بر اساس تحقيقات منتشرشده سرعت جهش در ويروس کرونا تقريباً نصف ويروس آنفلوانزا بوده که به طراحي واکسن‌ها کمک مي‌کند، اما براي جلوگيري از جهش‌هاي ويروس کرونا بايد واکسيناسيون با سرعت بيشتري انجام شود.

دکتر زهره جهانگيري زاده، مهندس پروتئين و طراحي دارو و مدير بخش تحقيقات و توسعه داروهاي نوترکيب و واکسن از آخرين تحقيقات و يافته‌ها درباره واکسن کرونا، واکسن‌هاي مجوز داده‌شده در ايران و همچنين ساخت واکسن کروناي ايراني مي‌گويد. او همچنين در اين گفت‌وگو از زمان مناسب تا ملاحظات براي تزريق واکسن و ايمني جمعيت مي‌گويد که در ادامه مي‌خوانيد.

ايران به کدام‌يک از واکسن‌ها مجوز اضطراري داده است، در مورد اين واکسن‌ها توضيحات بيشتري دهيد؟

---

بازار

---

کليه واکسن‌هاي کرونا که تاکنون در کشورهاي مختلف دنيا در حال تزريق هستند، مجوز استفاده اضطراري گرفته‌اند و در کنار آن همچنان در حال ادامه آزمايش‌ها باليني هستند.  

ايران به چهار واکسن اسپوتنيک وي، کووکسين، سينوفارم و اکسفورد مجوز اضطراري داده که البته واکسن اکسفورد هنوز وارد کشور نشده است.

واکسن اسپوتنيک وي در بسياري از کشورها استفاده شده است، همچنين از اتحاديه اروپا نيز درخواست مجوز شده است. اين واکسن همان‌طور که اشاره شد جز واکسن‌هاي حامل ويروسي است که از آدنوويروس ها براي حمل بخش‌هاي از ژن ويروس کرونا يا همان پروتئين گل‌ميخي استفاده مي‌شود. تزريق اين واکسن در دو نوبت است که در تزريق بار نخست و دوم آن از دو آدنوويروس مختلف استفاده مي‌شود. به‌اين‌ترتيب، توانايي سيستم دفاعي انسان در مقابل ويروس کرونا افزايش مي‌يابد. اطلاعاتي که پس از انجام آزمايش‌هاي باليني منتشر شد نشان داد که اين واکسن بيش ۹۱.۶ درصد در مقابله با ويروس کرونا مؤثر است، اما ۱۰۰ درصد از مرگ ايمني ايجاد مي کند، همچنين اين واکسن عوارض جدي به دنبال نداشت.  

واکسن سينوفارم به‌صورت واکسن ويروس غيرفعال شده است که بايد دو نوبت تجويز شود. نتايج فاز سوم اين واکسن هنوز منتشر نشده، اما طبق گزارش‌ها کارايي اين واکسن ۷۹ تا ۸۶ درصد است، اما ۱۰۰ درصد از مرگ ايمني ايجاد مي کند و تا کنون در حدود ۲۰ کشور تزريق شده است.

واکسن کووکسين ساخت موسسه باهارات بيوتک کشور هندوستان است که بايد دو نوبت تجويز شود. اين واکسن بر پايه ويروس غيرفعال شده است و نتايج اوليه فاز سوم آن گزارش شد که قابل قبول بود. طبق گزارش‌ها اين واکسن حدود ۸۱ درصد اثربخشي داشته، اما ۱۰۰ درصد از مرگ ايمني ايجاد مي کند، اين واکسن در استان هاي مختلف کشور هند تزريق شده است و نخست وزير هند نيز اين واکسن را تزريق کرد.  

واکسن آکسفورد که بر پايه حامل ويروسي توليدشده است. اين واکسن در چندين کشور تائيد شده و جزو سهميه کوواکس ايران هم است. واکسن آکسفورد در کشورهاي انگليس، هند، کره جنوبي و روسيه توليد مي‌شود و ايران واکسن ساخت روسيه و کره جنوبي را تائيد کرده است. اين واکسن در دو نوبت به فاصله ۱۲ هفته تزريق مي‌شود، اثربخشي اين واکسن بعد از تزريق دو دوز استاندارد ۷۰ درصد است، اما اثربخشي اين واکسن با توجه به نيم دوز و يک دوز استاندارد ۹۰ درصد گزارش‌شده است. همچنين اگر فاصله بين دو دوز کمتر از ۵ هفته باشد، اثربخشي ۵۵ درصد گزارش‌شده و هنگامي‌که ۱۲ هفته باشد اين اثربخشي بالاي ۸۰ درصد گزارش‌شده است.

جهش‌هاي ويروس کرونا چقدر مي‌توانند خطرناک باشند و سبب کاهش کارايي واکسن‌ها شوند؟  

ماده ژنتيکي ويروس کرونا RNA است که حدود سي هزا نوکلئوتيد يا رمزهاي ژنتيکي دارد و هنگامي‌که ماده ژنتيکي اين ويروس در بدن ساخته مي‌شود مي‌تواند اين رمزهاي ژنتيکي دچار تغيير شوند که اصطلاحاً جهش خوانده مي‌شود. جهش‌ها جز عملکرد ويروس هستند و هميشه به‌خودي‌خود بد نيستند و حتي مي‌توانند باعث ضعيف‌تر شدن ويروس شوند. مسئله‌اي که در جهش مهم است اين است که در کدام ناحيه ژنتيکي ويروس رخ دهد، در ژنوم ۳۰۰۰۰ نوکلئوتيدي ويروس کرونا؛ ۶۰۰۰ هزار نوکلئوتيد آن از لحاظ تنوع ژنتيکي براي ما اهميتي ندارد، اما جهش در ناحيه ژنتيکي پروتئين گل‌ميخي از اهميت بالايي برخوردار است. همچنين هرچه ويروس با سرعت بيشتري جهش يابد رفتار آن با سرعت بيشتري تغيير مي‌کند. ويروس کرونا داراي يک ژنوم تقريباً بسيار بزرگ است و تقريباً سه برابر بيشتر از نوکلئوتيدهاي موجود در ويروس آنفلوانزا و ايدز است و همچنين ويروس کرونا مکانيسم تصحيح تکثير دارد (مکانيسم proofreading: يعني مکانيسمي دارند که در صورت اشتباه در تکثير، آن اشتباه تصحيح مي‌شود)، بنابراين ويروس SARS-COV-۲ با سرعت خيلي کمتري دچار جهش مي‌شوند. براي مثال ويروس آنفلوانزا با چنان سرعتي جهش مي يابد که بايد هر سال واکسن آن اصلاح شود، اما سرعت جهش در ويروس کرونا تقريباً نصف بوده و اين مسئله در طراحي واکسن‌ها کمک مي‌کند.  

جهش‌هايي که اخيراً باعث نگراني‌هايي شده جهش‌هاي  انگليسي، آفريقاي جنوبي و برزيلي بوده است که البته شواهدي علمي و دقيق از افزايش شدت بيماري در اين سه جهش وجود نداشته و همچنين هنوز واکسن‌ها بر اين جهش‌ها کارايي لازم را دارند، و تنها در جهش آفريقاي جنوبي احتمال کاهش اثربخشي واکسن وجود دارد.  

همان‌طور که اشاره شد واکسن‌ها بر پايه ويروس کامل يا بخشي از ويروس يا همان پروتئين گل‌ميخي است، اين پروتئين قسمت‌هاي مختلفي دارد و ديده‌شده که در جهش‌ها تنها قسمت‌هاي بسيار کوچکي از آن تغيير مي‌کند، يعني ممکن است برخي از آنتي‌بادي ها اتصال خوبي ايجاد نکنند، اما آنتي‌بادي هاي بسياري هستند که به قسمت‌هاي مختلف پروتئين گل‌ميخي متصل شده و باعث ايمني مي‌شود. همچنين پاسخ ايمني فقط ايمني آنتي‌بادي ها نيست و بايد به ايمني سلولي هم توجه کرد.  

اما در هر صورت براي اينکه جلوي جهش‌هاي ويروس کرونا گرفته شود بايد واکسيناسيون با سرعت بيشتري انجام پذيرد.

آيا تزريق واکسن باعث ناقل شدن افراد شده و مواد تشکيل‌دهنده واکسن براي ديگران خطري محسوب مي‌شود؟  

افرادي که واکسن کرونا را دريافت مي‌کنند به دليل واکسيناسيون ناقل نمي‌شوند، حتي اگر آن واکسن بر اساس ويروس کامل باشد، باز به دليل تزريق واکسن ناقل ويروس نمي‌شوند، زيرا اين ويروس و باعث عفونت‌زايي و سرايت به ديگران نمي‌شود.

دليل ماسک زدن افراد بعد از تزريق واکسن چيست؟

فرد دريافت‌کننده واکسن در صورت تماس با فرد بيمار يا فرد ناقل کرونا ممکن است ناقل ويروس براي افراد ديگر شود، زيرا کارايي اين واکسن‌ها صد در صد نيست. واکسن‌ها صد در صد از موارد شديد و مرگ‌ومير جلوگيري مي‌کند، اما ممکن است فرد دريافت‌کننده واکسن در صورت تماس با بيمار کرونايي به يک بيماري خفيف مبتلا شود. همچنين هنوز شواهد علمي دقيقي وجود ندارد که واکسن‌ها علاوه بر اينکه از بيمار شدن جلوگيري مي‌کنند مي‌توانند از ناقل شدن افراد نيز جلوگيري کنند. هرچند تحقيقات اميدوارکننده‌اي در اسپانيا گزارش شد که واکسن‌ها توانسته‌اند از ناقل شدن افراد هم جلوگيري کنند. اما در مقابل،   تحقيقاتي که بر روي موش آزمايشگاهي انجام شد، نشان داد که آنتي‌بادي ايجادشده از ابتلاي کرونا يا تزريق واکسن توانسته از تکثير ويروس در ريه جلوگيري کند، اما هنوز ويروس در بيني توانايي تکثير داشت. بنابراين تا تکميل شدن تحقيقات توصيه مي‌شود تا زماني که ۷۰ درصد مردم واکسينه نشدند همچنان افراد واکسينه شده ماسک بزنند.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar