سقوط جایگاه مربیان فرانسوی در فوتبال مدرن اروپا

رُم تحت هدایت رودی گارسیا، سرمربی فعلی تیم ملی بلژیک عملکرد موفقی داشت، والرین اسماعیل سرمربی ولفسبورگ بود، کلود پوئل به ساوتهمپتون پیوست و تیم ملی فرانسه زیر نظر دیدیه دشان درخشید. در لیگ یک فرانسه، پاری‌سن‌ژرمن به رهبری لوران بلان همه را پشت سر گذاشت. تا پایان فصل 2016-2015 از میان 19 مربی داخلی، تنها یک مربی خارجی در لیگ یک فرانسه فعالیت می‌کرد.

علاوه بر این، طی دو دهه گذشته، ژرار هولیه لیورپول را به جمع نخبگان اروپایی بازگرداند و لوئیس فرناندز و رینالد دنوئکس نیز اتلتیک بیلبائو و رئال سوسیداد را به رتبه دوم لالیگای اسپانیا رساندند اما امروزه یافتن یک مربی برجسته فرانسوی با پرچم سه رنگ در پنج لیگ برتر اروپا به جز در فرانسه (که اکنون تنها هشت مربی بومی در لیگ یک دارد) کاری بسیار دشوار است. تنها پاتریک ویرا است که مسئولیت جنوا در سری آ را بر عهده دارد. چرا مربیان فرانسوی که روزگاری بسیار ارزشمند بودند، ناگهان به حاشیه رانده شده‌اند؟

یکی از دلایل اصلی این وضعیت، به صورت متناقض، سختگیری و هزینه بالای سیستم آموزش داخلی مربیان در فرانسه است. برای اخذ بالاترین مدرک مربیگری فرانسه یعنی Brevet d'entraineur professionnel de football (BEPF) که معادل مجوز حرفه‌ای یوفا است، باید معیارهای متعددی را رعایت کرد.

برای ورود به یکی از معدود ظرفیت‌های این دوره که سالانه توسط فدراسیون فوتبال فرانسه (FFF) برگزار می‌شود، بازیکنان پیشین باید حداقل پنج سال سابقه مربیگری حرفه‌ای داشته باشند یا حداقل 150 بازی در لیگ یک یا 10 بازی ملی برای تیم فرانسه انجام داده باشند. این در کنار داشتن مدارک مقدماتی مختلف از جمله دیپلم عالی دولتی (DES) در جوانان، آموزش عمومی و ورزش است که مدرک ملی مربیان ورزشی به شمار می‌آید. هزینه شرکت در دوره BEPF برای بسیاری مقرون به صرفه نیست و حدود 60 هزار یورو برآورد می‌شود.

شاید تعجب‌آور نباشد که تعدادی از بازیکنان پیشین مشهور فرانسه در سال‌های اخیر تصمیم گرفته‌اند گواهینامه مربیگری خود را نه در کشور خود، بلکه در اتحادیه فوتبال ولز (FAW) بگیرند. در میان آنها ویرا، مارسل دسایی، دیوید ژینولا، تیری آنری (مربی سابق تیم زیر 21 سال فرانسه) و گائل کلیشی (کمک مربی فعلی این تیم) دیده می‌شوند. هزینه این مجوز بسیار کمتر است؛ حدود 14.3 هزار یورو. در حالی که فدراسیون فوتبال فرانسه به جای کاهش سخت‌گیری‌ها و جذب تعداد بیشتری کاندیدا، الزامات را افزایش داده است. امروزه داشتن مدرک BEPF برای هر مربی که می‌خواهد در لیگ یک، لیگ دسته دوم یا لیگ دسته سوم فرانسه فعالیت کند، الزامی است. البته شمار کمی از مربیان خارجی چنین مجوزی دارند و در صورت نداشتن آن، باشگاه‌های فرانسوی باید برای هر بازی که مربی بدون مجوز روی نیمکت می‌نشیند، 25 هزار یورو جریمه بپردازند. این رویکرد قطعاً به نفع فوتبال فرانسه نیست.

کلود پوئل در این باره می‌گوید: برنامه مربیگری در فرانسه هموطنان من را در موقعیتی دشوار قرار می‌دهد. علاوه بر شرایط متعدد، باید سال‌ها درس بخوانید، به همین دلیل به ندرت مربی BEPF زیر 45 سال داریم. بسیاری از مربیان خارجی، حتی آنهایی که سابقه حرفه‌ای بازی ندارند، خیلی زود مدرک خود را می‌گیرند و در 28-27 سالگی مربی می‌شوند اما در فرانسه باید سابقه بازی و مدرک داشته باشید. در نتیجه وقتی فرانسوی‌ها به سطح بالا می‌رسند، اغلب 50 سال دارند و کارفرما آنها را مانند یک بازنشسته می‌بیند.

امروزه فرانسوی‌ها تصویری از مربیانی کسل‌کننده دارند که سبک خاص و متمایز خود را از دست داده‌اند.

حتی اگر مربی فرانسوی موفق به کسب شغل شود، به دلیل ترس از اخراج و از دست دادن فرصت دوباره، از آزادی عمل و نوآوری محروم می‌ماند. مربیان بزرگ گذشته فرانسه مانند آلبرت باتو (رنس و تیم ملی در دهه 1950)، میشل هیدالگو (تیم ملی در دهه 1980)، ژان کلود سودو (نانت) و آرسن ونگر در سال‌های ابتدایی موناکو و آرسنال به خاطر فوتبال جسورانه و مبتکرانه‌شان شناخته می‌شدند اما واقعیت امروز، مربیان جوان‌تر را مجبور به رویکردی عمل‌گرایانه کرده است.

برای جامعه مربیان فرانسوی، این موضوع ترویج یا ارائه یک «ایده» مشترک برای فوتبال محلی را دشوار می‌کند. در حالی که مربیان ایتالیایی به نظم تاکتیکی‌شان، مربیان اسپانیایی به تعهدشان به فوتبال مالکانه و مربیان آلمانی به فلسفه تهاجمی و پرس متقابل معروف‌ هستند، همتایان فرانسوی سبک متمایز خود را از دست داده‌اند. نمونه آن دیدیه دشان است که با وجود رساندن موناکو به فینال لیگ قهرمانان اروپا در 2004 و کمک به مارسی برای پایان دادن به 18 سال ناکامی در لیگ یک در 2010 به دلیل سبک دفاعی‌اش بارها مورد انتقاد قرار گرفته است. تصویر دشان با وجود قهرمانی‌های جام جهانی 2018، نقره یورو 2016 و جام جهانی 2022 دیگر در بهترین حالت خود نیست. در مصاحبه‌ای با «The Athletic»، یکی از کارکنان باشگاه به شرط ناشناس ماندن گفت: «امروزه یک مربی برتر نه تنها باید دانش تاکتیکی و آمادگی روانی بالایی داشته باشد، بلکه باید در رسانه‌ها نیز حضور فعال داشته باشد. یک مربی مدرن باید پویا باشد اما فرانسوی‌ها انگلیسی را ضعیف صحبت می‌کنند، چه برسد به زبان‌های دیگر که این منجر به ضعف ارتباطات می‌شود. مردم دنبال سرگرمی، مهارت‌های بازیگری و نه فقط یک مربی تکنوکرات هستند. به همین دلیل مربیان فرانسوی معمولاً متوسط تلقی می‌شوند.»

در فرانسه، آموزش مربیان هنوز به شیوه‌ای قدیمی و سنتی انجام می‌شود و عنصر رسانه‌ای نادیده گرفته شده است. در مرکز ملی فوتبال کلرفونتن، مربیان همچنان «مربی» نامیده می‌شوند. بسیاری از بهترین مربیان کشور به خاطر رویکرد آموزشی‌شان شناخته شده‌اند. ژرژ بولونی، مربی سابق تیم ملی کارش را به عنوان معلم ورزش آغاز کرد، هولیه پیشتر معلم انگلیسی بود و ونگر در انگلستان با عنوان «پروفسور» شناخته می‌شود.

دو مربی اخیر از پذیرفتن موقعیت‌های شغلی در انگلستان خوشحال بودند، چون از داشتن نقش‌های مدیریتی گسترده و متنوع لذت می‌بردند اما مربی سنتی فرانسوی همیشه صرفاً یک مربی بوده است. در سطح بالای فوتبال امروز از مربیان انتظار می‌رود نقش مدیریتی گسترده‌تری داشته باشند، در حالی که سیستم فرانسوی مربی تولید می‌کند نه مدیر.

پوئل با تأسف می‌گوید: «فکر می‌کنم خیلی عقب هستیم. انگلیسی یاد نمی‌گیریم، اسپانیایی یاد نمی‌گیریم، برخلاف دیگر کشورها. به پرتغالی‌ها نگاه کنید. آنها به چند زبان صحبت می‌کنند. فدراسیون فوتبال فرانسه دوره‌های زبان برگزار نمی‌کند و این را مسئولیت فردی کارآموزان BEPF می‌داند.»

این وضعیت باعث شده تا متخصصان خارجی که مهارت بیشتری در فروش خود دارند و مورد توجه ایجنت‌ها قرار می‌گیرند، بیشتر مورد استقبال باشند. گفته می‌شود در سال‌های اخیر نمایندگان مربیان فرانسوی ارتباط خود را با تصمیم‌گیرندگان کلیدی در تیم‌های بزرگ اروپایی از دست داده و در برقراری روابط با کنسرسیوم‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و گروه‌های وابسته به دولت که به شکل فزاینده‌ای باشگاه‌ها را مدیریت می‌کنند، ناکام بوده‌اند.

در این میان، مربی فرانسوی معمولی در سال‌های اخیر رقیبی قدرتمند و قابل‌فهم یعنی همکار پرتغالی خود را احساس کرده است. در حالی که مربی فرانسوی باید عملاً به تنهایی راه خود را ادامه دهد، پرتغالی‌ها از ارتباطات گسترده تاجران بانفوذی مانند خورخه مندس بهره می‌برند. این مدیر برنامه نماینده خوزه مورینیو است که گرچه اخیراً نتایج خوبی نگرفته اما همچنان پرتقاضا و پس از اخراج‌های متعدد، بیش از 80 میلیون پوند درآمد داشته است. همه این‌ها به خاطر توانایی فروش بالای اوست.

علاوه بر این، در لیسبون نهاد ویژه‌ای برای ارتقای مدیران وجود دارد؛ انجمن مربیان فوتبال پرتغال (ANTF). این سازمان برند خاص خود را دارد؛ «مربی پرتغالی» و به طور فعال از طریق وب‌سایت، رسانه‌های اجتماعی، کمپین‌های تبلیغاتی، رویدادهای حمایت مالی و مجمع سالانه با حضور ستارگان (از جمله مارکو سیلوا، ژرژ ژسوس و کارلوس کی‌روش در رویداد اخیر مارس) برای اعضای خود لابی می‌کند. این اتحاد، تحسین و حسادت زیادی را از خارج فرانسه به دنبال داشته است.

فردریک آنتونتی، مربی باتجربه‌ای که سابقه هدایت لیل، رن، نیس و سنت اتین را دارد، اعتراف کرد: «مربیان پرتغالی بیش از ما به همبستگی اهمیت می‌دهند.» «آنها موسسات و ایجنت‌های بزرگی دارند که در باشگاه‌های بزرگ ارتباط برقرار می‌کنند، چیزی که ما نداریم. شبکه پرتغالی عالی است. شما یک پرتغالی را اخراج می‌کنید، 10 نفر پشت سرش صف می‌کشند. مشکل مربیان فرانسوی نیست، مشکل این است که ما چنین شبکه‌ای نداریم.»

مشکل دیگر جهانی‌شدن است؛ مالکیت خارجی که اکنون 11 باشگاه از 18 باشگاه لیگ یک را در اختیار دارد، به این معناست که لیگ فرانسه دیگر محل آزمایش استعدادهای محلی نیست. روسای باشگاه‌ها معتقدند مربیان خارجی نتایج بهتری می‌گیرند و شبکه‌های بین‌المللی موثرتری برای یافتن آنها دارند. فرانسه با این واقعیت سازگار نشده است.

به عنوان نمونه، تابستان گذشته کنسرسیوم آمریکایی BlueCo که مالک چلسی و استراسبورگ است، ویرا را از استراسبورگ اخراج کرد و لیام روزنیور انگلیسی را جایگزین او نمود. تولوز، متعلق به شرکت سرمایه‌گذاری آمریکایی RedBird، در سال 2023 فیلیپ مونتانیر را با کارلس مارتینز اسپانیایی عوض کرد. مالک جدید سنت اتین، شرکت کانادایی Kilmer Sports Ventures، پس از جدایی از اولیویه دال اوگلیو در دسامبر گذشته، ایریک هورنلند، بازیکن آینده‌دار نروژی را به خدمت گرفت.

با اینکه پیر سیج پس از انتصاب مربی قدیمی آکادمی لیون در نوامبر 2023 پیشرفت قابل توجهی داشت، مالک آمریکایی جان تکستور او را در ژانویه بازنشسته کرد و پائولو فونسکای پرتغالی را منصوب نمود. با حضور مربیان خارجی در تمامی باشگاه‌های بزرگ لیگ یک، لوئیس انریکه در پاری‌سن‌ژرمن، روبرتو دی زربی در مارسی، آدی هاتر در موناکو، فونسکا در لیون، ناامیدی از نادیده گرفته شدن مربیان محلی در فرانسه بسیار مشهود است.