زیباترین اذان‌های ایرانی توسط چه کسی اجرا و در کدام دستگاه موسیقی خوانده شده‌اند؟

جام جم/ شايد دقيق نتوان گفت که اولين و قديمي‌ترين اذاني که توسط يکي از استادان موسيقي خوانده شد چه زماني بوده، اما طبق اسناد موجود اولين اذان در سال 1291 اجرا شد که آخرين ضبط آن در دوره چهارم قاجار در تهران روي صفحه گرامافون ضبط شد که توسط جناب دماوندي اجرا شده بود. استاد بهروز مبصري مي‌گويد: «يک طرف صفحه اذان و طرف ديگر آن مناجاتي در دستگاه «کردي بيات، گوشه دشتي» خوانده شده بود. مناجات بعدي سال 1293 در تفليس ضبط شد. دعاي «سبا» از حضرت علي(ع) است که توسط جناب طاهزراده که در دستگاه «شور ـ گوشه حسيني» اجرا شده و اذان بعدي در سال 1318 توسط تاج اصفهاني اجرا و در شهر حلب سوريه ضبط شد. اين اذان رسانه‌اي نشد چون اجرايش اشتباه سيلابي داشت که مربوط به لهجه اصفهاني است. اکثر اذان‌ها هم در «دستگاه شور ـ گوشه بيات ترک» خوانده شده‌اند». چند و چونش را در ادامه بخوانيد. اول دستگاه و گوشه را بشناسيد «دستگاه» اصطلاحي در موسيقي است که چند نغمه را در‌بر‌مي‌گيرد که با هم در گام و کوک و فواصل نت هماهنگي دارند. همايون، ماهور، شور، سه‌گاه، چهارگاه، راست پنج‌گاه و نوا هفت دستگاه موسيقي ايراني است. «گوشه» يا «مقام» آهنگ‌هايي است که قديم‌ترها در نواحي مختلف ايران خوانده مي‌شده و بيات اصفهان، بيات ترک، دشتي و... نمونه‌هايي از گوشه‌هاي موسيقي ايراني است. چرا دستگاه شور؟ چرا گوشه بيات ترک؟ دستگاه «شور» همان‌طور که از اسمش پيداست شور و انرژي عجيبي دارد. به عقيده بسياري از استادان موسيقي، اين دستگاه مهم‌ترين دستگاه موسيقي ايران است، اما گوشه «بيات ترک» يکي از گوشه‌هاي دستگاه شور است که مربوط به ترکان قشقايي است. بيات ترک احساس حزن و اندوه را القا مي‌کند و از اين رو براي اجراي تعزيه بيشتر استفاده مي‌شود. گوشه‌هايي هم مثل دوگاه و روح الارواح براي خواندن اشعار مذهبي و اذان بسيار مناسب است. اذان يک موسيقي‌دان صداي صوت اذانش دل آدم را مي‌لرزاند. عطاا... اميدوار معمار، شهرساز، نقاش و موسيقيداني که فنون آوازي را از استاد سليمان اميرقاسمي و ديگر اساتيد موسيقي آموخته و اذان را در سه نوا، همايون و چارگاه گفته است. اما به عقيده بسياري از استادان اين عرصه اذانش در دستگاه چارگاه گوشه منصوري چيز ديگري است. البته اذان عطاا... اميدوار خيلي وقت است از شبکه‌هاي تلويزيوني پخش نشده ولي با يک سرچ ساده مي‌توانيد دانلودش کنيد و به صداي دلنشين اذانش گوش جان بسپاريد. اذاني با گوشه مخصوص ترک‌هاي قشقايي اذان رحيم موذن‌زاده همان صوت گوش آشناي‌ماست. همان‌طور که از نام خانوادگي‌اش پيداست موذن‌بودن در خانواده‌اش قدمتي ديرينه دارد. چيزي حدود 150 سال! اذان معروفش را که امروز تقريبا در تمام شبکه‌هاي گوش مي‌دهيم، با زبان روزه رمضان 1334 در 30 سالگي خوانده بوده است. خودش درباره چگونگي خلق اين شاهکار گفته «يک روزي تصميم گرفتم يک اذان يادگاري بگويم. در استوديوي شماره ۶ روي هر گوشه‌اي انداختم نشد تا اين‌که آن را در گوشه روح الارواح آواز بيات ترک به اين شکل که بيش از ۵۰ سال پخش مي‌شود، گفتم.» صداي شش دانگ و دستگاه ماهور حسن صبحدل موذني با صداي شش دانگ است که مي‌گويند با تمام دستگاه‌ها و گوشه‌ها و زواياي موسيقي ايران کاملا آشنا بوده و قاري خوش‌الحان قرآن هم بوده است. اذاني را که حالا به تکرار پخش مي‌شود شايد بتوان جزو آخرين اذان‌هاي باشکوه ايراني دسته‌بندي‌اش کرد. يک اذان مرحوم صبحدل در دستگاه ماهور و اذان ديگر در بيات ترک اجرا شده است. بسياري از اساتيد معتقدند اين حوزه استادان اين اذان شانه به شانه اذان مرحوم موذن‌زاده حرکت کرده و تقريبا با هم همرديف هستند و هر دو به يک اندازه اهميت دارند و از نظر موسيقيايي و مذهبي به يک اندازه ارزشمندند. في‌البداهه در حجاز يکي از زيباترين اذان‌ها توسط حسينعلي‌ شريف گفته شده است. اين اذان در مقام حجاز اجرا شده و به گفته خود ايشان زماني که براي توليد برنامه راديويي به راديو رفته بود به پيشنهاد استادش آقاي صدرزاده به صورت کاملا في‌البداهه اجرا شده و سال‌هاست اين اذان في‌البداهه در ذهن و خاطره شنوندگان ماندگار شده است. پرشور در دستگاه شور شيخ محمد آقاتي يکي از پيشکسوتان تلاوت اذان در راديو و موذن خراساني که صاحب سبک آستان قدس رضوي هم بود. اذاني که برايمان يادآور صلاه ظهر است و هنوز هم در خيلي از شبکه‌هاي راديويي و تلويزيوني پخش مي‌شود يکي از ماندگارترين اذان‌هايي است که تلاوت شده و از نظر صوت، لحن و نوع اجرا تلفيق منحصر به‌فردي از شور و بيات ترک است. ترکيبي از نوا، همايون و چهارگاه اذان حسن ذبيحي از اين نظر با ديگر اذان‌ها کمي متفاوت است که ايشان واژه‌هاي اذان و مناجات را کاملا دقيق و با لحن عربي‌اش اجرا مي‌کرده است، به همين دليل هم اين حس به شنونده القا مي‌شود که اذان يک اذان عربي است و توسط يک موذن عرب گفته  شده است. او اين اذان را در دستگاه‌هاي نوا، همايون و چهارگاه خوانده است که موفق‌ترين تجربه‌اش در دستگاه چهارگاه است. بي‌قاعده اما جذاب آوازه سبک خاص تلاوت روح‌ا... کاظم‌زاده خيلي زود در بين دانشجويان دانشگاه تهران بلند شد. اين اذن از نظر موسيقيايي هيچ شباهتي با اذان‌هاي معروف ديگر ندارد چرا که لحن، صوت و نوع اجرا حتي به موسيقي اصيل ايراني نزديک هم نيست، اما صداي موذنش سوز خاصي دارد و حس فراق و انتظار را به خوبي به شنونده منتقل مي‌کند. آقاي کاظم‌زاده در جايي گفته: «توفيق اين اذان در کنار ساير اذان‌هاي مشهور ايران اسلامي، هيچ ربطي به موذن آن يا جريان ديگري ندارد و همه‌اش متعلق به خداست‌. به نحوي که خود من در جريان انتشار آن نبودم و حتي نمي‌دانم چه کسي براي نخستين بار نام انتظار را براي آن برگزيده است.» ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد