به بهانه ورود مجدد نوکیا به بازار اسمارت فون؛ نگاهی به تاریخچه 150 ساله این شرکت

ديجياتو/ حدودا سه سال پيش بود که مايکروسافت توافقي را براي خريد کسب و کار توليد موبايل و خدمات نوکيا با آن امضا کرد و سال گذشته نيز اين شرکت سرويس نقشه خود به نام Here را به گروهي از شرکت هاي خودروساز آلماني واگذار کرد. البته در اين حقيقت که شرکت فنلاندي در سال هاي اخير شرايط مطلوبي نداشته هيچ ترديدي نيست، با اين حال، نمي توان نقش بسيار مهم آن در تعريف معيارهاي صنعت موبايل را براي مدت بيش از يک دهه از آغاز فعاليتش ناديده گرفت. کمپاني فنلاندي در سال هاي درخشش خود موبايل هايي خاطره انگيز را به کاربرانش در سطح جهان عرضه کرد و حال که بنا دارد مجددا به واسطه شرکت HMD به دوران اوج خود بازگردد، برآن شده ايم تا تاريخچه اي کوتاه از عمر 150 ساله آن را همراه با هم از نظر بگذرانيم. آغازي کم فروغ وقتي نام نوکيا مي آيد اغلب ما به ياد تلفن همراه مي افتاديم، در حالي که اين شرکت کار خود را با کارخانه کاغذ سازي اش آغاز کرد که در سال 1865 ميلادي توسط Fredrik Idestam مهندس معدن در منطقه Tammerkoski Rapids واقع در جنوب غربي فنلاند تاسيس شد. اشاره کنيم که در آن زمان نام نوکيا هنوز هم متولد نشده بود. در واقع موقعيت کارخانه کاغذ سازي دوم بود که الهام بخش انتخاب اين اسم شد چراکه آن کارخانه در حاشيه رودخانه Nokianvirta راه اندازي گرديد و اينگونه شد که Idestam در سال 1871 ميلادي تصميم گرفت نام شرکت خود را Nokia Ab بگذارد و بعد از حدود سه هفته شرکت وي به توليد برق نيز روي آورد. همزمان فردي به نام Eduard Polón در سال 1898 شرکتي به نام Finnish Rubber Works (توليد کننده محصولات پلاستيک) را در فنلاند تاسيس کرد و شخص ديگري به نام Arvid Wickström در سال 1912 کارخانه کابل سازي اش به نام Finnish Cable Works را پايه نهاد. در سال 1918 کارخانه پلاستيک سازي متعلق به Polón، نوکيا را خريداري کرد تا با سهولت بيشتري به منابع برق-آبي آن دسترسي داشته باشد و کمي بعد نيز کارخانه کابل سازي را خريداري نمود. هر سه نامي که به آنها اشاره کرديم يک شرکت خوشه اي را پديد آوردند و همانطور که گفته شد همگي به يک نفر تعلق داشتند، با اين همه فرايندهاي کاري و توليدي شان تا سال 1967 ميلادي کاملا مستقل از هم بود تا اينکه نهايتا با هم ادغام شدند و اينگونه شد که Nokia Corporation متولد گرديد. اين شرکت تازه تاسيس روي چهار بازار خاص تمرکز داشت که عبارتند از کاغذ، قطعات الکترونيکي، پلاستيک و کابل. لذا از دستمال توالت گرفته تا دوچرخه، تاير خودرو، کفش هاي پلاستيکي، تلويزيون، کابلي هاي ارتباطي، قطعات رباتيک، پي سي و تجهيزات نظامي در سبد محصولات آن يافت مي شد. گسترش حوزه هاي فعاليت در سال 1979 ميلادي، نوکيا با يک توليدکننده تلويزيون رنگي به نام سالورا وارد همکاري شد تا شرکت توليد کننده تلفن هاي راديويي به نام Mobira Oy را تاسيس کند. چند سال بعد نيز کمپاني فنلاندي اولين سيستم موبايل بين المللي به نام Nordic Mobile Telephone را راه اندازي کرد که سوئد، دانمارک، نروژ و فنلاند را به هم متصل مي کرد. اين اتفاق مصادف شد با معرفي نخستين تلفن-خودروي دنيا از جانب آن که Mobira Senator نام داشت و وزنش در حدود ده کيلوگرم بود. در سال 1984 ميلادي، نوکيا شرکت Salora را خريداري کرد و نام واحد مخابراتي خود را به Nokia-Mobira Oy تغيير داد. آن سال همچنين مصادف بود با راه اندازي Mobira Talkman که تحت عنوان نخستين تلفن قابل حمل دنيا نيز از آن ياد مي شد؛ بدان معنا که هم در داخل و هم خارج از خودرو مي شد آن را همراه داشت هرچند که با وزن 5 کيلوگرمي اش حمل آن با دشواري هايي همراه بود. در سال هاي بعد، اين شرکت نخستين موبايل کامپکت خود به نام Mobira Cityman 900 را معرفي کرد که عنوان اولين تلفن موبايل قابل حمل دنيا را نيز از آن خود کرد. اين تلفن همراه گرچه حدود 800 گرم وزن و قيمت گزافي معادل 5456 دلار داشت، اما با استقبال خوبي از جانب کاربران روبرو شد و فروش بسيار موفقي داشت. Cityman 900 محصولي موفق بود و بعد از آنکه ميخاييل گورباچف رئيس اتحاديه جماهير شوري در جريان کنفرانس خبري سال 1987 خود براي برقراري تماس تلفني ميان مسکو و هلسينکي از آن استفاده کرد لقب گوربا» را به آن دادند. در سال بعد، نوعي رقابت قيمتي بسيار جدي در بازار محصولات الکترونيکي مصرفي به راه افتاد و در نتيجه نوکيا به خاطر کاهش شديد سودش با مشکلات عديده اي روبرو گرديد؛ Kari Kairamo رئيس هيئت مديره اين شرکت نيز در نتيجه استرش زيادي که متحمل شده بود دست به خودکشي زد. مديريت تازه اي روي کار آمد و براي بهبود اوضاع دست به تغييرات جدي زد. شرکت به شش واحد مختلف تقسيم شد که عبارت بودند از مخابرات، محصولات الکترونيکي مصرفي، کابل، ماشين آلات، ديتا، تلفن همراه و صنايع ابتدايي.علاوه بر اين، در کنار اين تغييرات، توليد محصولات متفرقه اي نظير کاغذ، پلاستيک و سيستم هاي تهويه هم متوقف شد. در سال 1989، Nokia-Mobira Oy به Nokia Mobile Phones تغيير نام داد. تمرکز صرف روي تلفن هاي همراه در دهه 1990 ميلادي، رياست نوکيا تصميم گرفت که فعاليت هاي شرکت را صرفا روي بازار مخابرات متمرکز نمايد و در نتيجه واحدهاي ديتا، برق، تلويزيون، تاير و کابل سازي آن واگذار شدند. در سال 1991 ميلادي، اولين تماس GSM دنيا توسط Harri Holkeri نخست وزير فنلاند آن هم از طريق يکي از تجهيزات توليدي نوکيا انجام شد. سال بعد نيز اولين تلفن همراه قابل حمل اين شرکت با پشتيباني از شبکه GSM به نام Nokia 1011 وارد بازار شد. کاربران آن دستگاه با هر بار شارژ مي توانستند تا 90 دقيقه با آن مکالمه داشته باشند و امکان ذخيره سازي تا 99 شماره تماس نيز در آن ميسر بود. اضافه نماييم که آن دستگاه Mobira Cityman 2000 هم خوانده مي شد. دو سال بعد، نوکيا سري 2100 موبايل هاي خود را معرفي کرد که براي نخستين بار کاربران را با رينگتون خاطره انگيز نوکيا آشنا ساختند. جالب است بدانيد که شرکت سازنده هدف فروش 400 هزار عددي را براي آن موبايل ها تعيين کرده بود اما استقبال از آنها آنقدر بالا بود که بالغ بر 20 ميليون عدد از آنها در سرتاسر دنيا فروخته شد. در سال 1996 ميلادي، نوکيا محصول ديگري به نام Communicator 9000 را معرفي کرد؛ موبايلي همه کاره با برچسب قيمتي 800 دلار که امکان ارسال ايميل، فکس و مرور وب را براي کاربران فراهم مي کرد و در کنار آن قابليت کار با متون و صفحات گسترده را هم داشت، با اين حال نتوانست به لحاظ تجاري به موفقيت قابل توجهي دست پيدا کند. در همان سال شرکت فنلاندي يک تلفن همراه کشويي به نام نوکيا 8110 را معرفي کرد که با نام موبايل موزي (banana phone) هم شناخته مي شد و در فيلم علمي و تخيلي ماتريکس نيز از آن استفاده شد. پيشرو در دنيا سري موبايل هاي 6100 نوکيا توانستند به رقم فروش 41 ميليون عددي در سال 1998 دست پيدا کنند و به خاطر همين موفقيت شرکت سازنده توانست موتورولا را پشت سر گذاشته و نامش را به عنوان اصلي ترين فروشنده موبايل در دنيا به ثبت برساند. لازم به يادآوري است که نوکيا 6110 نخستين موبايلي است که بازي کلاسيک Snake يا مار رويش نصب شد. به لطف همين دستاورد، فروش سال به سال نوکيا افزايشي 50 درصدي را تجربه کرد و سود عملياتي اش هم به رقم حدودي 75 درصد رسيد. در ادامه ارزش سهام آن افزايش بي سابقه 220 درصدي را شاهد بود و به اين ترتيب ارزش بازار آن از رقم 21 ميليارد دلار به حدود 70 ميليارد دلار رسيد. در سال 1998، نوکيا محصول ديگري به نام 8810 را وارد بازار کرد که اولين تلفن همراه فاقد آنتن آن نيز محسوب مي شد. 8810 همچنين اولين موبايل بهره مند از پوسته کشويي کرومي بود. در سال بعد، نوکيا 3210 عرضه شد؛ محصولي به شدت محکم که در قالب 6 رنگ مختلف عرضه گرديد و عمر مکالمه آن بعد از هر بار شارژ به رقم قابل توجه 4 تا 5 ساعت رسيده بود. آن موبايل ضمن ارائه رينگتون ها و بازي هاي جديد به کاربرانش، امکان ارسال پيام هاي تصويري از پيش آماده (نظير تبريک تولد) را از طريق پيامک فراهم مي کرد. در ادامه حدود 160 ميليون عدد از نوکيا 3210 به فروش رفت که آن را به يکي از محبوب ترين و موفق ترين موبايل هاي تاريخ بدل نمود. دهه 2000 و آغاز عصري تازه نوکيا گرچه پرچمدار بازار تلفن همراه دنيا بود، با اين حال، همزمان با آغاز دهه 2000، با چالش هاي جديدي روبرو شد. در آن برهه، تکنولوژي هاي بيسيم و اينترنت همگرايي پيدا کرده بودند و نسل سوم تکنولوژي وايرلس در حال شکوفايي بود. کمپاني فنلاندي نيز در پاسخ به اين روند، عرضه موبايل هاي پيشرفته چند رسانه اي را در کنار دستگاه هاي اقتصادي در دستور کار خود قرار داد. در سال 2001 ميلادي، نوکيا 7650 از راه رسيد؛ اولين موبايل مجهز به دوربين داخلي که به نمايشگري رنگي مجهز شده بود. کمي بعد يعني در سال 2002 اولين موبايل 3G دنيا به نام نوکيا 6650 از سوي شرکت مورد بحث معرفي شد. نوکيا 3650 که اولين موبايل پشتيباني کننده از سکوي 60 سيمبين به شمار مي رفت همان سال به بازار آمريکا عرضه شد که اولين موبايل شرکت فنلاندي با قابليت ضبط ويديو نيز به شمار مي رفت. در سال 2003 اين شرکت، نوکيا 1100 خاطره انگيز را به کاربرانش عرضه کرد؛ محصولي مقرون به صرفه که بالغ بر 250 ميليون دستگاه از آن در سرتاسر دنيا به فروش رفت و در نتيجه عنوان پرفروش ترين موبايل و کالاي الکترونيکي مصرفي دنيا را به خود اختصاص داد. البته اضافه کنيم که نوکيا 1100 برحسب تصادف در سال 2005 رکود جديدي را به نام خود ثبت کرد و يک ميلياردمين دستگاه فروخته شده از سوي نوکيا لقب گرفت. سال 2003 همچنين شاهد ارائه دستگاهي با ظاهر عجيب و متمايز به نام N-Gage از سوي نوکيا بوديم که Symbian OS 6.1 را اجرا مي کرد و همزمان نقش موبايل و سيستم گيمينگ همراه را براي کاربرانش ايفا مي نمود. البته N-Gage محصول تجاري موفقي نبود و تنها سه ميليون دستگاه از آن به فروش رفت. سال بعد موبايل «ماتيکي» نوکيا 7280 به بازار عرضه گرديد که در اصل بخشي از سري موسوم به «فشن فون» اين شرکت با تمرکز روي مد بود و در فهرست برترين محصولات مجله فورچون جاي گرفت. اواسط دهه 2000 ميلادي بود که نوکيا موبايل هاي سري N خود شامل N70، N90 و N91 را معرفي کرد. پرچمدار اين سري البته N8 بود که در سال 2010 از راه رسيد. در سال 2008 ميلادي و بعد از آنکه اپل اولين نسل از آيفون را معرفي کرد (در سال 2007) و آغازگر گرايش فزاينده کاربران به موبايل هاي بهره مند از نمايشگرهاي تاچ شد، نوکيا نخستين سري از اسمارت فون هاي تماما تاچ خود را معرفي نمود. آن موبايل که 5800 اکسپرس موزيک نام گرفتT نخستين تلفن همراهي به شمار مي رفت که نسخه تاچ سيستم عامل سيمبين (نسخه پنجم از سکوي 60) را اجرا مي کرد. اکسپرس موزيک تقريبا موفق ظاهر شد چراکه نوکيا توانست حدودا 8 ميليون عدد از آن را به فروش برساند اما چون تجربه تاچي که در اختيار کاربر قرار مي داد با آيفون برابري نمي کرد نتوانست حرف اول را در بازار بزند. نخستين سکته ها و سقوطي دردناک سال 2001 ميلادي بود که سود نوکيا بعد از آنکه عنوان پرفروش ترين توليد کننده موبايل در دنيا را به خود اختصاص داد، افتي قابل توجه پيدا کرد. البته اين مساله در وهله نخست به رکود کلي بازار موبايل باز مي گشت و اين بدبياري ظاهرا عمر کوتاهي داشت اما سه سال بعد يعني در سال 2004، با وجود آنکه نوکيا 35 درصد از سهم بازار جهاني موبايل را در اختيار داشت و همچنان پيشتاز بود، مديران آن از کاهش تدريجي سهم بازارشان خبر دادند. سکته دوم در سال 2007 رخ داد، يعني زماني که اين شرکت مجبور شد 46 ميليون باتري موبايل معيوب را از سطح بازار جمع آوري کند. بدتر از همه اينکه باتري هاي ياد شده در سال هاي 2005 تا پايان 2006 در طيف وسيعي از محصولات نوکيا مورد استفاده قرار گرفته بودند و اين يعني بخش انبوهي از محصولات اين شرکت تحت تاثير اين اتفاق قرار مي گرفتند. در سال 2008 ميلادي، يعني همان سالي که نسخه 1.0 اندرويد معرفي شد، سود سه ماهه سوم نوکيا نيز افتي سي درصدي پيدا کرد و 3.1 درصد از فروشش هم کم شد. در مقابل اما، آيفون فروش بسيار خوبي را تجربه مي کرد که در همان بازه برابر با 330 درصد عنوان شد. در سال 2009 ميلادي، نوکيا 1700 نفر از نيروهاي خود در سرتاسر دنيا را اخراج کرد و چندي بعد، مديران آن تاييد کردند که اندکي دير به تغييرات بازار واکنش نشان داده اند و به همين خاطر بوده که نام هايي نظير اپل و بلک بري آنها را جا گذاشته اند و تازه واردهايي مانند سامسونگ، اچ تي سي و ال جي توانسته اند بر کسب و کار آنها اثر بگذارند. يک سال بعد استيون ايلوپ که پيشتر مديريت واحد نرم افزارهاي کاري مايکروسافت را بر عهده داشت به عنوان مديرعامل تازه نوکيا منصوب شد. او همچنين نخستين مدير غيرفنلاندي نوکيا به شمار مي رفت. با وجود آنکه سود اين کمپاني در سال 2010 روندي اندک صعودي به خود گرفته بود، حذف موقعيت هاي شغلي و اخراج ها در آن همچنان ادامه داشت. ايلوپ اما به خاطر سخنراني تندي که سال 2011 براي کارکنان نوکيا انجام داد به شهرت رسيد. او در صحبت هايش جايگاه شرکت در بازار را با مردي مقايسه کرد که روي يک سکوي در حال سوختن ايستاده است. در واقع منظورش اين بود که اوضاع شرکت مرتب در حال بدتر شدن است. نوکيا که خروج از بحران برايش به آرزويي بدل شده بود و توان رقابت با حريفان قدرش را نداشت چندي بعد از همکاري استراتژيکش با غول نرم افزاري دنيا يعني مايکروسافت خبر داد که به موجب آن توافق بنا شد نوکيا ويندوز فون را به عنوان سيستم عامل اصلي در تلفن هاي همراه توليدي اش مورد استفاده قرار دهد. به دنبال انتشار اين خبر، شايعه شد که مايکروسافت در حال مذاکره براي خريد کمپاني فنلاندي است. با اين همه، در آن برهه، ايلوپ آن شايعات را «بي پايه و اساس» خواند. در عين حال در سه ماهه دوم سال 2011، اپل جايگاه نخست از نظر ميزان فروش اسمارت فون را به خود اختصاص داد و نوکيا را به کناري راند. اولين ميوه هاي همکاري مايکروسافت و نوکيا لوميا 800 و لوميا 710 بودند که در سال 2010 ميلادي از راه رسيدند و به ترتيب به بازار محصولات پرچمدار و اقتصادي عرضه شدند. نوکيا ظرف تنها چند هفته توانست بيش از يک ميليون از موبايل هاي مذکور را به فروش برساند و مي توان گفت که موفق عمل کرد با اين همه اخراج نيروهايش همچنان ادامه داشت. علاوه بر اين، شرکت مورد بحث براي پايين آوردن هزينه هايش، در اقدامي ديگر اعلام کرد قديمي ترين کارخانه توليدي اش در فنلاند را تعطيل مي کند و فرايندهاي توليدي را به آسيا انتقال مي دهد که در آن زمان بزرگ ترين بازارش به شمار مي رفت و همه اينها در اوايل سال 2012 رخ دادند. موبايل هاي ويندوز فوني جديد، عليرغم فروش اندک موفقي که داشتند نتوانستند اوضاع نوکيا در سه ماهه نخست سال 2012 را چندان تغيير دهند و آنطور که در گزارش مالي اين شرکت آمده بود، زيان عملياتي آن برابر با 1.3 ميليارد دلار اعلام شد. در ادامه دور تازه اخراج ها در نوکيا آغاز شد و حدودا ده هزار نفر از کارکنان آن از کار بيکار شدند. اواخر همان سال لوميا 920 با پشتيباني از ويندوز فون 8 از راه رسيد که با نقدهاي متفاوتي روبرو شد. بسياري آن را به خاطر ابعاد بزرگ و حجيمش مورد انتقاد قرار مي دادند. در نوامبر سال 2012، اين اسمارت فون عنوان پرفروش ترين هاي هفته آمازون را به خود اختصاص داد اما نتوانست اوضاع نوکيا را دگرگون کند. در نهايت سال 2013 از راه رسيد که حاوي خبرهاي خوبي براي نوکيا بود چراکه شرکت فنلاندي بار ديگر به سوددهي رسيد. با اين همه درآمدهاي آن به خاطر عدم حضور موفقش در بازار اسمارت فون افت قابل توجهي پيدا کرد. در ماه سپتامبر همان سال نوکيا اعلام کرد که در نظر دارد بخش ديوايس ها و سرويس هاي خود را به مايکروسافت بفروشد که به موجب اين قرارداد استيون ايلوپ بار ديگر به مايکروسافت باز گشت و همچنين پتنت ها و سرويس هاي نقشه نوکيا نيز واگذار شد اما کارخانه هاي توليدي اش در هند و کره جنوبي همچنان تحت اختيار آن باقي ماندند. با روندي که اعلام شد نوکيا کسب و کار توليد موبايل را به صورت موقتي رها کرد و عمده تمرکزش را روي زيرساخت هاي مخابراتي قرار داد. ورود اين شرکت به حوزه واقعيت مجازي، خريد شرکت مخابراتي آلکاتل-لوسنت و همچنين توليد کننده تجهيزات سلامت به نام Withings از ديگر اقدامات صورت گرفته نوکيا به شمار مي روند. در ادامه شرکت HMD که در ماه مي 2016 به همت جمعي از کارکنان سابق نوکيا شکل گرفته بود اعلام کرد کسب و کار توليد موبايل هاي غيرهوشمند مايکروسافت را که در واقع جايگزيني براي واحد موبايل نوکيا محسوب مي شد، خريداري مي کند. قرارداد مذکور در دسامبر همان سال نهايي شد. HMD در زمينه توليد موبايل هاي اقتصادي، اسمارت فون و انواع تبلت هاي اندرويدي با برند نوکيا فعاليت دارد. گفتني است که نوکيا مستقيما در HMD سرمايه گذاري نداشته اما در هيئت مديره اين شرکت نماينده دارد و حق امتياز پتنت هايش را هم از آن دريافت مي کند. به هر روي، شواهد حکايت از عزم جدي نوکيا براي ورود دوباره اما با شکوه به بازار موبايل دنيا را دارد. اين کمپاني چندي قبل يک دستيار صوتي متفاوت به نام ميکا را معرفي کرد و اخيرا نيز اعلام نموده که با دستي پر به MWC مي آيد که طي روزهاي آتي در بارسلون اسپانيا برگزار مي شود. اينکه گفته هاي شرکت فنلاندي تا چه اندازه با واقعيت همخواني دارد، مساله ايست که صرفا گذر زمان آن را مشخص خواهد کرد. مطالب جذاب، داغ و آموزشي فناوري اطلاعات در کانال تلگرامي «آي تي»