بلاک‌چین؛ ابزار مبارزه با جرائم و فسادهای دولتی

ايسنا/ فناوري بلاک‌چين طيف وسيعي از خصوصيات ارزشمند را ارائه مي‌دهد که مهم‌ترين آن‌ها به ذخيره و ايجاد پايگاه داده‌هاي آشکار و دائمي و نگهداري سوابق مربوط مي‌شود و وجود چنين قابليتي مي‌تواند به مقابله با جرائم سازمان‌يافته و فساد دولتي کمک شايان توجهي کند.

بلاک‌چين مي‌تواند نقش منحصربه‌فردي در جلوگيري از فساد دولتي داشته باشد. هرچند اين فناوري نمي‌تواند به‌تنهايي از وقوع جرم جلوگيري کند و  بايد با چارچوب‌ها و ساختارهاي مناسب و موثر قانوني همراه شود. بلاک‌چين ترکيبي واحد از ويژگي‌ها، نظير نگهداري سوابق، جمع‌آوري اطلاعات دائمي و آشکار، شفافيت و ارزيابي معاملات در زمان واقعي و عملکرد خودکار قراردادهاي هوشمند را ارائه مي‌دهد.

بلاک‌چين مي‌تواند چارچوب‌هاي قانوني و ساختارهاي اجتماعي موجود را تکميل کرده و ارتقا دهد. با اين وجود، کارايي فناوري يادشده در عمل با محدوديت‌هايي نيز همراه است. به عبارت ديگر، در غياب اجراي قوانين پيوسته و موثر، ورودي‌هاي اطلاعاتي دقيق، دانش کافي فناورانه و مشارکت نخبگان سياسي و اجتماعي، ممکن است حاکميت مبتني‌بر بلاک‌چين هيچ نقشي به‌عنوان عامل بازدارندگي در زمينه فساد و اصلاح وضع موجود نداشته باشد.

---

بازار

---

با وجود اين سياست‌گذاران مي‌توانند با تلفيق و همراه‌سازي پنج مولفه کليدي و کارآمد، با کاربرد بلاک‌چين، از اين فناوري براي رفع نقاط ضعف در سيستم‌هاي فعلي استفاده کنند. پژوهشگاه فضاي مجازي به ذکر اين موارد پرداخته است. اين موارد استفاده همچنين اهميت يک رويکرد جامع و چند وجهي را براي حاکميت مبتني‌بر بلاک‌چين نشان مي‌دهند. در بسياري موارد آن‌ها همچنين محدوديت‌ها و معايب اساسي را در استفاده از اين فناوري جديد دارند. در حالي‌که اين محدوديت‌ها ممکن است با پيشرفت‌هاي تکنولوژيک روبه‌رو شود، ضروري است که دولت‌ها هم هزينه‌ها و هم مزاياي حاکميت مبتني بر بلاک‌چين را به خوبي ارزيابي کنند.

تدارکات عمومي

تدارکات عمومي (يا پيمانکاري دولتي) بزرگ‌ترين بازار براي مخارج دولت و همچنين بزرگ‌ترين منبع فساد اداري در سراسر جهان است. عوامل گوناگون، اين پروسه‌هاي دولتي را هم در کشورهاي با درآمد بالا و هم در کشورهاي فقير به يک بستر مناسب براي فساد بدل مي‌سازد. فرآيندهاي انتخاب پيمانکاران و منابع در چنين شرايطي بسيار پيچيده، غيرشفاف و همچنين شامل درجه بالايي از اختيار انسان هستند. اين آسيب‌پذيري‌ها نه‌تنها منجربه ضايعات گسترده مالي مي‌شوند، بلکه تحريف قيمت هاي بازار، کاهش رقابت سالم و غالبا توليد کالاهاي غيراستاندارد و خدمات ناکارآمد را سبب مي‌شوند. حال اين سوال مطرح مي‌شود که فناوري بلاک‌چين چگونه مي‌تواند به اين موضوع کمک کند؟

يک فرآيند مبتني‌بر بلاک‌چين مي‌تواند با تسهيل نظارت شخص ثالث بر معاملات آشکار و ايجاد عينيت و يک‌نواختي بيشتر از طريق معاملات هوشمند خودکار، مستقيما فاکتورهاي زمينه‌ساز فساد پيمانکاري‌ يا تدارکات را از بين ببرد و به دنبال آن شفافيت معاملات و پاسخگويي بازيگران را افزايش و ارتقا دهد.

شماري از موانع مي‌تواند استقرار موثر اين سيستم را پيچيده کند. به عنوان مثال هرچه دسترسي و استفاده از سکوي بلاک‌چين راحت‌تر باشد در زمينه سوء‌استفاده آسيب‌پذيرتر است. حملات اسپمينگ يا تخليه ممکن است پتانسيل‌هاي ضدفساد سيستم را با بارگذاري بيش از حد اطلاعات بي‌فايده و مخرب يا از طريق سرقت، از بين ببرند. علاوه بر اين سکوي بلاک‌چين ممکن است نتواند تعاملات انسان‌ها در کل جهان را ضبط کند. اگر تباني، رشوه يا حتي انتخاب پيمانکار به صورت آفلاين ادامه يابد، پتانسيل ضد فساد سيستم‌هاي مبتني بر بلاک‌چين به شدت مبهم خواهد شد.

ثبت املاک

دولت‌هاي مختلف در اقصي‌نقاط جهان، اجراي آزمايشي طرح ثبت زمين‌ها مبتني‌بر فناوري بلاک‌چين را آغاز کرده‌اند. بعضي ابتکارات به‌ويژه ابتکاراتي که در کشور سوئد شکل گرفته، سبب افزايش کارايي در صنعت انبوه‌سازي مسکن و املاک شده ‌است. برخي ابتکارات ديگر در هندوراس و هند با هدف الهام بخشيدن و گسترش حقوق مالکيت و تقويت شفافيت در پروسه‌هاي آسيب‌پذير نسبت به فساد به وجود آمده‌اند. تاثير فناوري بلاک‌چين بر اين حوزه، پرسش بزرگي است که در اين مقطع، مطرح مي‌شود.

ثبت اراضي مبتني‌بر فناوري بلاک‌چين به‌طور بالقوه مي‌تواند يک سيستم ثبت ايمن، غيرمتمرکز، قابل تاييد عموم و غيرقابل‌تغيير و دستکاري را ارائه دهد که افراد از طريق آن قادر خواهند بود به‌طور قطع مالکيت زمين خود را اثبات کنند. اين خصوصيات زمينه ايجاد فرصت براي جرائمي چون جعل سند و کلاهبرداري در مورد حقوق و مالکيت زمين را کاهش مي‌دهد و به طور کلي يک سيستم مالکيت مقاوم در برابر فساد را به وجود مي‌آورد.

با وجود اين، محدوديت‌هاي کليدي در زمينه ثبت زمين‌ها با استفاده از فناوري بلاک‌چين نيز وجود دارد. فناوري بلاک‌چين به خودي خود نمي‌تواند مالکيت دارايي‌ها را رسميت دهد يا مسئله مربوط به حاکميت ناکارآمد را حل کند. کشورهايي که سيستم ثبت زمين ناقص و ناکارآمد دارند بايد قبل از اقدام به استفاده از فناوري بلاک‌چين در سيستم ثبت، روند دشوار جمع‌آوري، مرتب کردن و ديجيتال‌سازي اطلاعات را طي کنند. علاوه بر اين امکان استفاده از بلاک‌چين در ثبت اراضي تا حدود زيادي به ميزان اتصال کاربران و توسعه فناوري‌هاي ديجيتال در يک کشور، بستگي دارد.

راي‌گيري الکترونيکي

نگراني روزافزون در مورد امنيت انتخابات، صداقت و درستي در ثبت‌نام راي‌دهندگان، دسترسي به نظرسنجي‌ها و ميزان مشارکت راي‌دهندگان باعث شده است که دولت‌ها بستر راي‌گيري مبتني‌بر بلاک‌چين را به عنوان ابزاري براي افزايش اعتماد و مشارکت مردم در فرايندهاي اساسي دموکراتيک در نظر بگيرند. خصوصيات بارز بلاک‌چين مانند غيرمتمرکز، شفاف، تغييرناپذير و رمزنگاري‌شده بودن مي‌تواند در به حداقل رساندن دستکاري انتخاباتي و به حداکثر رساندن دسترسي به نظرسنجي کمک شاياني کند. اين در حالي است که محدوديت‌هايي نيز در اين زمينه وجود دارد.

با توجه به مشروعيت انتخابات، راي‌گيري مبتني‌بر بلاک‌چين الکترونيکي خطرات قابل توجهي را به همراه دارد. فناوري بلاک‌چين مانند هر سيستم فناوري جديدي در برابر حمله‌هاي سايبري و ديگر آسيب‌هاي امنيتي آسيب‌پذير است. اين موضوع مي‌تواند منجر به دستکاري در آراء، پاک شدن سوابق راي يا هرج و مرج انتخاباتي شود.

سيستم تاييد راي‌دهنده که از ابزار احراز هويت بيومتريک، مانند تشخيص چهره استفاده مي‌کند، مي‌تواند با خطا، منجر به وقوع اشتباه در فرايند شناسايي راي‌دهنده شود، در نتيجه تقلب يا محروميت بعضي شهروندان در انتخابات را تسهيل مي‌کند. سيستم‌هاي راي‌گيري مبتني‌بر فناوري بلاک‌چين ممکن است خطرات و نگراني‌هاي مربوط به حريم خصوصي را نيز در پي داشته باشد. بنابراين ضروري است که چنين خدماتي توسط يک سيستم و ارائه دهنده فناوري بسيار معتبر تهيه شود.

ثبت مالکيت شرکت‌هاي عام‌المنفعه و خيريه

رسوايي‌هاي اخير در مورد فساد سازمان‌هاي عام‌المنفعه و خيريه، نگراني‌هايي را در سرتاسر جهان در مورد مالکيت اين قبيل شرکت‌هاي ناشناخته ايجاد کرده است. شرکت‌هايي که عموما در سکوت تاسيس شده و مي‌توانند به راحتي براي مقاصد پولشويي، پرداخت رشوه يا استفاده از سرمايه‌گذاري‌هاي دولتي براي مقاصد شخصي مورد استفاده قرار بگيرند. فناوري بلاک‌چين مي‌تواند در اين زمينه کمک شايان توجهي به دولت‌ها ارائه دهد.

بسياري از کشورها به‌منظور رديابي بهتر تناقضات در منافع و فعاليت‌هاي مجرمانه چنين نهادهايي، اقدام به ايجاد ثبت‌هاي مرکزي براي مالکيت شرکت‌هاي عام‌المنفعه و موسسات خيريه مي‌کنند. ثبت اين اطلاعات مبتني‌بر فناوري بلاک‌چين، به‌صورت گسترده براي کاربران قابل دسترس و تا حدود زيادي، ضد دستکاري است. بي‌شک چنين امکاني، مي‌تواند شفافيت مورد نياز را فراهم و همچنين هرگونه فسادي را آشکار کند.

عدم رسيدن کشورها به قطعيت در مورد لزوم و اهميت پرداختن به اين قبيل شرکت‌ها و موسسات و حضور فعال برخي نهادهاي مالي مانند بانک‌هاي بزرگ جهان در تاسيس و رشد اين قبيل موسسات، از موانع بزرگ موجود بر سر راه به کارگيري فناوري بلاک‌چين در اين زمينه است.

اعطاي کمک‌هزينه

بسياري از دولت‌ها ساليانه ميليون‌ها دلار کمک هزينه در زمينه‌هاي مختلف مانند آموزش، هنر، کمک‌هاي بشردوستانه، کمک‌هاي اجتماعي و ديگر زمينه‌ها پرداخت مي‌کنند. اين روند اغلب پيچيده، غيرشفاف و ناکارآمد است و باعث گم شدن پول در جريان هزينه‌هاي بانکي و واسطه‌ها شده و به عبارتي پتانسيل ايجاد انحراف و فساد مالي را ايجاد مي‌کند. بلاک‌چين مي‌تواند به‌طور بالقوه جهت ايجاد اعتماد عمومي در اين سيستم مورد استفاده قرار گيرد. امکان حذف واسطه‌ها و کاهش تعداد بازيگران درگير در اعطاي کمک هزينه‌ها و همچنين در روند پرداخت و مديريت، مي‌تواند روند کار را ساده‌تر ساخته، هزينه‌ها را کاهش داده و مهم‌تر از آن، فرصت فساد مالي و کارهاي غيرقانوني را به حداقل برساند.

در اينجا بخش نيز محدوديت‌هايي وجود دارد. توانايي دريافت‌کنندگان براي مديريت موثر اعطاي کمک‌هاي مالي مبتني بر فناوري بلاک‌چين ممکن است چالش برانگيز باشد يا عمق و ميزان شفافيت را کاهش دهد. افراد و سازمان‌هايي که دانش فناوري يا منابع کمتري دارند، قادر به استفاده از اين سيستم نيستند و ممکن است با تبعيض يا محروميت از فرايندهاي اعطاي کمک هزينه مواجه شوند. علاوه بر اين يک سيستم پرداخت مبتني بر بلاک‌چين به اندازه کافي مشکلات و چالش‌هاي ناشي از فساد در استفاده از کمک هزينه را حل نمي‌کند.

متعادل کردن مزايا و چالش‌ها

علاوه بر نگراني‌هاي ياد شده، برخي موانع مهم فني نيز مي‌توانند مانع بهره‌گيري موثر از بلاک‌چين شود. اين موانع مي‌تواند از هزينه پياده‌سازي و مقياس‌پذيري تا موارد منفي ناشناخته و اقدامات اشتباه سياست‌گذاران در زيرساخت‌ها متغير باشد. بلاک‌چين، با داده‌هاي آشکار و دائمي و ثبت اطلاعاتي که مي‌توانند شفافيت، پاسخگويي و تعامل شهروندان را افزايش دهد، خصوصيات ارزشمندي را ارائه مي‌دهد.

مجمع جهاني اقتصاد اخيرا گزارشي را براي ارزيابي بيشتر توانايي بلاک‌چين در کاهش موثر فساد عمومي منتشر کرده است. عنوان اين گزارش «کاوش در فناوري بلاک‌چين براي شفافيت دولت» نام دارد. در اين گزارش، يک سيستم تدارکات عمومي مبتني بر بلاک‌چين در يکي از پروژه‌هاي مشترک در حال انجام ميان بانک توسعه داخلي قاره آمريکا و دفتر بازرسي کل کلمبيا، مورد بررسي، طراحي و آزمايش قرار گرفته است.

بلاک‌چين نقش بسيار موثري در مقابله با فساد دارد اما جديد بودن و دارا بودن پتانسيل ضدفساد اين فناوري و نقش آن در ارائه راه‌حل‌ها نبايد سياست‌گذاران را از معايب و خطرات تجارت ناشي از استفاده اين فناوري در حوزه عمومي منحرف کند. با وجود تمام چالش‌ها، بلاک‌چين خصوصيات ارزشمندي را ارائه مي‌دهد، خصوصا ويژگي‌هاي مربوط به داده‌هاي آشکار و دائمي و نگهداري سوابق که مي‌تواند شفافيت، پاسخگويي و تعامل شهروندان را در بسياري از حوزه‌هاي حياتي جهان، فراهم سازد.

در کانال آي‌تي و ™CanaleIT هم کلي عکس و ويدئوي دسته اول و جذاب داريم