رتبه ایران در هوش مصنوعی چند است؟

اين فناوري داراي زيرمجموعه‌هايي مانند يادگيري ماشين، فناوري‌هاي مرتبط با زبان انسان و رباتيک است و پيشرفت سريع آن طي ۱۰ سال اخير به دليل انقلاب در الگوريتم‌هاي محاسباتي، توسعه روش‌هاي يادگيري ماشين و نيز به کارگيري شبکه عصبي در فرآيندهاي يادگيري، صورت گرفته است.

به همين دليل اکثر کشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه در حال برنامه‌ريزي براي حرکت به سمت استفاده از مزيت‌هاي ناشي از به کارگيري فناوري هوش مصنوعي هستند.

کشورهاي برتر در حوزه هوش مصنوعي کدامند

در اين گزارش دانشگاه‌ها، مراکز تحقيقاتي و مؤسسات برتر در حوزه هوش مصنوعي نيز مورد بررسي قرار گرفته اند که طبق آن آکادمي علوم چين، دانشگاه کارنگي ملون، مرکز ملي پژوهش‌هاي علمي فرانسه، دانشگاه چينهوا، دانشگاه استنفورد و مؤسسه فناوري ماساچوست در رده‌هاي نخست قرار دارند.

در ايران، دانشگاه تهران با رتبه جهاني ۱۵۳ و ۵۵۲ مدرک، اولين دانشگاه برتر در حوزه توليد علم هوش مصنوعي است. دانشگاه صنعتي اميرکبير، دانشگاه آزاد اسلامي، دانشگاه صنعتي شريف و علم و صنعت در رده‌هاي بعدي قرار دارند.

روند مدارک منتشر شده در جهان در حوزه هوش مصنوعي با توجه به کاربردهاي اين فناوري رو به افزايش است و بررسي اين مدارک نشان مي‌دهد که علم کامپيوتر با ۴۲ درصد فراواني بيشترين سهم را از مدارک منتشر شده از حوزه‌هاي موضوعي هوش مصنوعي به خود اختصاص داده است و کمترين آن مربوط به فيزيک و نجوم است.

در همين حال رياضيات، مهندسي، بيوشيمي و ژنتيک، پزشکي، علوم اجتماعي و علوم تصميم گيري در رده‌هاي بعدي مدارک منتشر شده در حوزه‌هاي موضوعي مختلف در جهان در زمينه هوش مصنوعي قرار دارند.

در ايران نيز بيشترين درصد به علوم‌کامپيوتر اختصاص دارد و پس از آن بيشترين مدرک منتشر شده در حوزه‌هاي موضوعي هوش مصنوعي به علوم اجتماعي، فيزيک و نجوم، علوم کشاورزي و مهندسي اختصاص دارد.

۴۵ کشور از استراتژي خود در حوزه هوش مصنوعي رونمايي کردند

الگوريتم‌هاي هوش مصنوعي با سرعت زيادي در حال تغيير و تحول هستند و به همين دليل دولت‌هاي مختلف به تدوين برنامه‌هاي جامع هوش مصنوعي روي آوردند؛ هم اکنون ۴۵ کشور استراتژي خود را در اين زمينه رونمايي کردند و برخي از مجامع و اتحاديه‌هاي بين‌المللي و منطقه‌اي از جمله اتحاديه اروپا نيز به تدوين استراتژي پرداختند.

بر اساس گزارشي که از سوي ستاد توسعه اقتصاد ديجيتال و هوشمند سازي معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري تهيه شده است، دولت‌هاي سراسر جهان درصدد استفاده از هوش مصنوعي براي بهبود خدمات عمومي، کارآيي در اقتصاد و بهبود شرايط کار براي نيروي کار هستند.

پتانسيل‌هاي اين فناوري باعث شده تا دولت‌هاي آينده نگر در سراسر دنيا به فکر تدوين استراتژي‌هاي ملي هوش مصنوعي بيافتند.

از سال ۲۰۱۶ حدود ۴۵ کشور اقدام به تدوين استراتژي‌ها و اقدامات ملي براي تقويت تحقيقات هوش مصنوعي و به کارگيري و بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي آن کرده اند و رويکرد هر دولت در پيگيري اجرايي سياست‌هاي تدويني خود تا حدودي متفاوت است. اما در مجموع، کشورها رويکردهايي چون «تقويت عملکرد نهادها و سيستم‌هاي دولتي»، «تقويت اکوسيستم‌هاي نوآوري»، «تقويت شرکت‌هاي بزرگ صاحب فناوري» و «تقويت شرکت‌هاي کوچک و متوسط متأثر از هوش مصنوعي» را در اهداف خود پيش‌بيني کرده‌اند.

اما آنچه که واضح است اين است که محورهاي مشترک سياستگذاري اين کشورها در حوزه هوش مصنوعي شامل مواردي چون تحقيق و توسعه، آموزش و تقويت نيروي انساني، انتقال فناوري، نوآوري، زيرساخت‌هاي ديجيتال، اخلاقيات، حاکميت، رگولاتوري و سرويس‌هاي عمومي و اکوسيستم داده، مي‌شود.

به طور کل نگاهي به استراتژي و برنامه کشورهاي مختلف در حوزه هوش مصنوعي نشان مي‌دهد که کشورها بر تقويت هرچه بيشتر پژوهش در دانشگاه و ساير بخش‌هاي تحقيقاتي و تخصيص بودجه به منظور تقويت تحقيق و توسعه در شرکت‌ها، تاکيد دارند.

نگاهي به استراتژي و برنامه کشورهاي مختلف در حوزه هوش مصنوعي نشان مي‌دهد که کشورها بر تقويت هرچه بيشتر پژوهش در دانشگاه و ساير بخش‌هاي تحقيقاتي و تخصيص بودجه به منظور تقويت تحقيق و توسعه در شرکت‌ها، تاکيد دارندبه عنوان مثال کشورهايي مانند هند و چين در صدر جدول سريع‌ترين رشدهاي تحقيقاتي قرار دارند. در همين حال معيار عملکرد استنادي حوزه تحقيقات ( FWCI ) نشان مي‌دهد که آمريکا و فرانسه، کشورهاي پيشرو از نظر تعداد استناد به مقالات هستند. نيوزلند نيز به عنوان کشوري که در حال فاصله گرفتن از اقتصاد کشاورزي و حرکت به سمت اقتصاد ديجيتال است، در وضعيت خوبي به لحاظ کيفيت مقالات قرار دارد.

از اين حيث نرخ رشد ايران در استناد به مقالات علمي در حال فاصله گرفتن از کشورهاي هم رده از جمله ترکيه و نزديک شدن به کشورهاي پيش‌رو است.

در زمينه افزايش سهم هوش مصنوعي از کل مقالات کشورها، آسيا در وضعيت بهتري قرار دارد. هند، چين، کره جنوبي و ژاپن در صدر رده بندي بالاترين سهم تعلق گرفته به هوش مصنوعي از ميان کل انتشارات علمي قرار دارند در ميان کشورهاي هم رده نيز، کشورهاي خاورميانه مثل ايران، ترکيه، امارات و نيز روسيه و مالزي، سهم هوش مصنوعي از کل مقالات علمي خود را به بيش از ۳ درصد رسانده اند.

تحليل اکوسيستم‌هاي استارت‌آپي هوش مصنوعي در دنيا نيز نشان مي‌دهد که حوزه حمل و نقل هوشمند کاربردي‌ترين حوزه مربوط به هوش مصنوعي است و بيشترين استارت‌آپ‌هاي دنيا در اين حوزه فعاليت مي‌کنند. پس از کاربردهاي هوش مصنوعي در حوزه حمل و نقل هوشمند، کاربردهاي اين فناوري را مي‌توان در حوزه‌هاي رسانه و سرگرمي، خدمات و کسب و کار، خدمات مالي و پرداخت و سلامت ديجيتال هوشمند جستجو کرد. به نحوي که اکوسيستم‌هاي استارت‌آپي در دنيا در حوزه هوش مصنوعي، به سمت اين کاربردها روي آورده اند.

نقشه راه توسعه و بکارگيري فناوري هوش مصنوعي در کشور تدوين مي‌شود

با اين وجود سوال اين است که وضعيت ايران از لحاظ کاربردي سازي فناوري هوش مصنوعي و استراتژي کشور براي توسعه اين فناوري در سال ۱۴۰۰ چيست؟

در اين زمينه علي اصغر انصاري رئيس مرکز نوآوري و توسعه هوش مصنوعي پژوهشگاه ارتباطات و فناوري اطلاعات، در گفتگو با ما مي‌گويد که با همکاري سازمان برنامه و بودجه، نقشه راه توسعه و به کارگيري فناوري هوش مصنوعي در کشور در حال تدوين است.

وي با تاکيد بر اينکه هم اکنون در دنيا کشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه به موضوع هوش مصنوعي به صورت جدي ورود کرده اند و برنامه‌هاي راهبردي بين سالهاي ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۵ و ۲۰۳۰ در کشورهاي مختلف تدوين شده است، گفت: به بيان ديگر موضوعات مربوط به هوش مصنوعي در برنامه‌هاي ملي اغلب کشورها قرار دارد. چرا که اين فناوري و مجموعه فناوري‌هاي متأثر از آن در زندگي مردم، صنعت و خدمات جريان پيدا کرده است.

انصاري با اشاره به اينکه کشورهاي مختلف براي حل مساله، راهبردهاي متفاوتي را در حوزه هوش مصنوعي در پيش گرفته اند، ادامه داد: براي مثال در حوزه سلامت مي‌توان از هوش مصنوعي براي ارائه خدمات پزشکي با کيفيت استفاده کرد. کاربردهاي هوش مصنوعي در حوزه حمل و نقل، شهر هوشمند، اقتصاد، کسب و کار و تجارت نيز مورد توجه قرار گرفته و کشورهاي مختلف بنا بر موقعيت سياسي، اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي خود، هر يک از اين کاربردها را به عنوان راهبرد تعيين کرده اند.

وي گفت: طي دو سال موضوع هوش مصنوعي در کشور ما نيز مطرح شده و ما مانند ساير کشورها سعي کرده ايم پيشتاز باشيم و در مسائل اصلي کشور، راهبردهاي هوش مصنوعي را در نظر بگيريم. از اين رو ايجاد مرکز نوآوري و توسعه هوش مصنوعي مي‌تواند آغازگر بسياري از برنامه‌هاي مدنظر و پژوهش‌هاي اوليه در اين زمينه باشد.

رئيس مرکز نوآوري و توسعه هوش مصنوعي با اشاره به مجموعه‌اي از تفاهم‌نامه ها و قراردادهايي که با وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و دانشگاه‌هاي کشور در حوزه‌هاي مرتبط با هوش مصنوعي منعقد شده است، گفت: با معاونت فناوري وزارت ارتباطات، شرکت ارتباطات زيرساخت، سازمان فضايي ايران، پژوهشگاه فضايي، اپراتورهاي تلفن همراه و سازمان تنظيم مقررات و ارتباطات جلساتي در قالب انعقاد تفاهم نامه و قرارداد برگزار کرده ايم تا بنا به سفارش اين سازمان‌ها، تحقيقات در حوزه هوش مصنوعي با توجه به کاربردهاي مدنظر هر يک از اين سازمان‌ها انجام شود. پيش بيني مي‌شود که برخي از اين تحقيقات، منجر به پياده سازي و مدل سازي و توسعه سيستم‌ها و ابزارها در اين بخش شود.

وي با اشاره به همکاري مشترک با دانشگاه‌هاي علوم پزشکي، شرکت‌هاي هواپيمايي، وزارت اقتصاد و وزارت کشاورزي براي توسعه کاربردهاي هوش مصنوعي در کشور، تاکيد کرد: در همين حال يک سري کارهاي مطالعاتي براي تدوين نقشه راه و اسناد ملي در توسعه هوش مصنوعي در حال انجام است که در اين زمينه با مجموعه‌هاي مختلفي از جمله سازمان برنامه و بودجه، معاونت علمي و فناوري رئيس جمهور و مرکز پژوهش‌هاي مجلس، همکاري خود را آغاز کرده ايم.

به گفته انصاري، در سطح عالي کشور اين هدف مدنظر است که برنامه‌هاي يکپارچه و نقشه راه در حد احکام برنامه‌هاي توسعه‌اي کشور در حوزه هوش مصنوعي تدوين شود.

در سطح عالي کشور اين هدف مدنظر است که برنامه‌هاي يکپارچه و نقشه راه در حد احکام برنامه‌هاي توسعه‌اي کشور در حوزه هوش مصنوعي تدوين شود رئيس مرکز نوآوري و توسعه هوش مصنوعي پژوهشگاه ICT خاطرنشان کرد: در بخش اجرايي و راهبردي نيز به دنبال اين هستيم که مساله محور کار کنيم و بر اين اساس با مهمترين دانشگاه‌هاي کشور که در حوزه هوش مصنوعي در سطح عالي قرار دارند تفاهمنامه همکاري منعقد کرده ايم. به اين ترتيب مسائل مرتبط با حوزه صنعت و خدمات را تعريف کرده و از بدنه علمي پژوهشي دانشگاه‌ها و نيز شرکت‌هاي دانش بنيان و نوآور استفاده مي‌کنيم.

وي با اشاره به اينکه تدوين نقشه راه جامع توسعه هوش مصنوعي در کشور را با هماهنگي سازمان برنامه و بودجه دنبال مي‌کنيم، اضافه کرد: با توجه به اينکه تدوين اين سند راهبردي ممکن است زمان بر باشد، ما معطل سند نقشه راه مدون نمي‌مانيم و کار ترويجي و حل مساله در اين حوزه را با صنايع و مجموعه‌هاي مختلف جلو مي بريم. در همين حال در حال تهيه گزارش وضعيت موجود کشور از نظر وضعيت آموزش نيروي انساني در حوزه هوش مصنوعي، وضعيت نيروي کار، وضعيت زيرساخت و وضعيت پروژه‌ها هستيم تا از اين گزارش براي تهيه نقشه راه و احکام برنامه در توسعه هوش مصنوعي استفاده کنيم.

کدام خدمات با هوش مصنوعي کاربردي تر مي‌شود

انصاري با اشاره به وضعيت علمي کشور در حوزه هوش مصنوعي گفت: ايران بر اساس توليد مقاله و علم سنجي در منطقه اول و در دنيا رتبه ۱۴ را دارد اما از نظر کاربرد خيلي حرفي براي گفتن نداريم و رتبه‌اي در حدود ۷۵ در ميان کشورهاي دنيا به ما تعلق دارد. چرا که در اين حوزه ما فعلاً در حال مطالعه هستيم و راهبردهاي ما هنوز کاملاً مشخص نيست.

وي در پاسخ به اينکه با اين وجود کدام خدمات در سال جاري با هوش مصنوعي کاربردي تر مي‌شود، گفت: به کارگيري هوش مصنوعي در حوزه سلامت و شهر هوشمند و حمل و نقل در اولويت قرار دارد. پس از آن نيز کاربردهاي اين فناوري در سنجش از دور، بانک و اقتصاد مورد توجه است. براي مثال اين فناوري در حوزه سلامت براي پيش بيني شيوع ويروس کرونا به کار گرفته شد. اين پروژه به سفارش ستاد کرونا و با همکاري دانشگاه علوم پزشکي ايران و نيز دانشگاه تهران و شهيد بهشتي در تهران در حال انجام است.