واکاوی ابعاد ناگفته از شکست اطلاعاتی اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳

در جمع بندی کمیته مزبور، علت اصلی شکست اطلاعاتی روز 7 اکتبر این بود که سران سیاسی و نظامی چشم خود را به روی واقعیات بسته بودند. براین اساس کابینه و نهادهای امنیتی-ارتش اسرائیل، شین بت و سایر آژانس‌ها در انجام مأموریت خود یعنی حفاظت از شهروندان به طور کامل شکست خوردند.

در همین راستا نخست وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو مسئول اصلی این وضعیت معرفی شد که دلایل آن شامل این موارد بود: عدم حمله پیشگیرانه به حماس، بی‌توجهی به هشدارها، ایجاد دودستگی در اسرائیل در نتیجه ارائه لایحه اصلاحات قضائی، انتقال قدرت بین وزارتخانه‌های مختلف و عدم امکان پاسخگویی به نیازهای مختلف در جبهه داخلی.

علاوه بر نخست وزیر، نهادهای اطلاعاتی یعنی شین بت و آمان نیز هشدارها را کاملاً نادیده گرفتند و نمی‌دانستند چگونه اخطار بدهند. کاهش حضور نظامی ارتش در اطراف مرز نوار غزه، عدم آمادگی سربازان در فرماندهی جنوب، رها کردن ناظران زن به سرنوشت خود از دیگر قصورهای فرماندهان و روسای این نهادها هستند.

همچنین رده فرماندهی در ارتش هم مسئول عدم ارسال فوری هشدار به فرماندهان و سربازان میدانی بود تا آنها بتوانند آماده حضور در صحنه نبرد شوند. در نتیجه، فرماندهی جنوب و لشکر غزه در 7 اکتبر شکست خوردند تا جایی که همه سیستم‌های دفاعی از بین رفتند و نیروهای میدانی به حال خود رها شدند و ساعت‌های طولانی هیچ نیروی کمکی نرسید. بخشی از فرماندهی ارتش اسرائیل نیز به دلیل تأکید بر ایده «ارتش کوچک و هوشمند» و تکیه بیش از حد بر فناوری، مسئول این شکست معرفی شدند.

علاوه بر این نفتالی بنت و یائیر لاپید، نخست وزیران سابق، نیز مسئول تصمیم‌گیری بابت عدم انجام حمله پیشگیرانه به حماس و حفظ مفهوم «ارائه پول برای حماس در ازای عدم واکنش نظامی‌اش علیه اسرائیل» مقصر اعلام شدند.

افزون براین نهادها، این گزارش تأکید کرد وزرای کابینه در اکثر وزارتخانه‌های مختلف به دلیل ناتوانی در پاسخگویی به خانواده‌های مفقودین و ربوده شدگان، عدم پاسخگویی به نیاز نظامیان برای رسیدن به جبهه‌های جنوب و شمال، عدم پاسخگویی و رسیدگی نکردن به خانواده‌های تخلیه شدگان و فرزندانشان در شمال و جنوب هم مسئول فروپاشی سیستم امنیتی رژیم در هفتم اکتبر بودند.[1]

در همین رابطه «هاآرتص» در مطلبی به گزارش دیگری استناد کرده است که نشان می‌دهد شب قبل از حمله 7 اکتبر، شین‌بت هشداری به چندین آژانس امنیتی از جمله شورای امنیت ملی (NSC) و پلیس درباره فعالیت غیرعادی حماس در غزه صادر کرد. سند هشدار شامل اطلاعاتی در مورد فعالیت غیرعادی در شبکه سیم کارت چندین عامل حماس بود. شین بت تأکید کرده بود این فعالیت غیرمعمول، ممکن است نشان دهنده احتمال فعالیت تهاجمی حماس باشد. اما ستاد امنیت ملی (MLA) هیچ اقدامی در پی دریافت این اطلاعات انجام نداد. از طرفی، پلیس آمادگی خود را در جنوب تغییر نداد و حتی اجازه داد که جشنواره سوپر «نوا» برگزار شود. در آن زمان ارزیابی غالب این بود که این یک مانور تمرینی حماس است.[2]

یک گزارش ویژه دیگر که در دسامبر 2024 منتشر شد، مشخص می‌کند حرکت نیروهای حماس در نوار غزه برای آماده‌سازی جهت حمله 7 اکتبر حدود نیم ساعت قبل از نفوذ به سرزمین‌های اشغالی، موجب ثبت لرزه‌هایی در مراکز زلزله‌نگاری شده است. در ساعات اولیه صبح روز 7 اکتبر، این ایستگاه‌ها صدای بسیار غیرمعمولی را دریافت کردند که می‌توان آن را با اهمیت بالایی به حرکت خودروهای سنگین به سمت نقاط تجمع این تجهیزات نسبت داد.

سه مورد از این ایستگاه‌های زمین‌شناسی، در فاصله 30 تا 50 کیلومتر مرز نوار غزه قرار دارند. داده‌های این سه ایستگاه نشان می‌دهد صدای لرزه‌ای که از ساعت 06:00 شروع شد، با نزدیک‌تر شدن زمان حمله، قوی‌تر شد. طبق این داده‌ها می‌توان گفت نیروها با سرعت بین 25 تا 50 کیلومتر در ساعت در محور صلاح‌الدین پیشروی می‌کردند.[3]

در اوائل ماه مارس 2025 نیز ارتش رژیم صهیونیستی و شین بت، نخستین گزارش تحقیقاتی خود در مورد 7 اکتبر را با تمرکز بر پایگاه نظامی «ناحال عوز» و کیبوتص «کفر غزه» منتشر کردند. در این گزارش آمده است یک کتابچه پیدا شده که نشان می‌دهد حماس از تمام جزئیات پایگاه ناحال عوز اطلاع داشت که در نتیجه آن باعث شد 250 نیروی نخبه حماس بتوانند این پایگاه را به راحتی در اختیار بگیرند. در این پایگاه 53 نظامی صهیونیست کشته و 10 نظامی دیگر نیز به اسارت گرفته شدند. همچنین آنچه منجر به ربوده شدن ناظران زن از پایگاه ناحال عوز شد این بود که چندین واحد مختلف بدون هماهنگی با هم، در آنجا فعالیت می‌کردند. در این مرحله گردان 414 که مسئولیت سیستم جمع‌آوری اطلاعات را بر عهده دارد، پنج ساعت و نیم بعد از موج اول حمله وارد عمل شد.[4]

گزارش مذکور نشان می‌دهد دروازه‌های کیبوتص کفر غزه، دوربین‌های امنیتی و برنامه غیرنظامی اختصاصی برای انتقال هشدارهای اضطراری کار نمی‌کرد. به دلیل نقص در سیستم اطلاع رسانی، ساکنان مجبور به استفاده از گروه‌های واتس‌آپ برای انتقال اطلاعات شدند. در این بررسی‌ها مشخص گردید لشکر شمال برای یک سناریوی حمله غافلگیرانه گسترده آماده نبود و بنابراین هیچ نیرویی آماده پاسخگویی سریعی نداشت.[5]

افزون براین، تحقیقات ارتش اسرائیل نشان می‌دهد تا ظهر روز 7 اکتبر، صدها نظامی در کنار فرماندهان گردان، فرماندهان تیپ و دو فرمانده لشکر در این شهرک حضور داشتند ولی هیچ‌کس کنترل وضعیت را به دست نیاورد.[6] پس از انتشار این گزارش، وبسایت معاریو نظرسنجی‌ای انجام داد تا مشخص کند گزارش تحقیقاتی ارتش چه تأثیری بر میزان اعتماد ساکنان سرزمین‌های اشغالی به این نهاد گذاشته است. در این بررسی مشخص شد 48 درصد از میزان اعتمادشان به ارتش کاهش یافته است.[7]

بنابراین واقعیت این است که سیستم‌های اطلاعاتی و امنیتی اسرائیل در ارزیابی‌های امنیتی‌ با خطاهای زیادی روبرو هستند. چنین سیستم‌هایی که نتوانستند علائم هشدار را درک و تحولات نزدیک به مرز خود را به درستی تحلیل کند، بی‌تردید در ارزیابی‌های دیگر خود هم همین اندازه خطا خواهند داشت. اما فرماندهان ارتش و مقامات سیاسی از روز 7 اکتبر 2023 تا امروز تلاش کردند با استفاده از ابزار نظامی و قدرت آتش این ناکارآمدی را پنهان سازند.

در گزارش‌های تحقیقاتی که در یکسال گذشته در خصوص بررسی عوامل غافلگیری در 7 اکتبر منتشر شده، آمده است که پس از ورود حدود سه هزار نیروی حماس به داخل خاک اسرائیل، همچنان سیستم دفاعی و امنیتی اسرائیل تا ساعتها ناتوان از آن بود که از شوک خارج شود. نتیجه آن هم نبرد سه روزه بین نیروهای حماس و ارتش در خاک اسرائیل بود. در واکنش به چنین غافلگیری و شکست در تأمین امنیت، اسرائیل بر آن شده است تا با سیطره بر خاک کشورها و سرزمین‌های فلسطینی‌ها در سوریه، لبنان، نوار غزه و کرانه باختری مناطق حائلی را ایجاد کند تا به نوعی ناتوانی و کم کاری در ارزیابی‌های امنیتی آینده را برطرف سازد.

بنابراین همچنان ساکنین مناطق مرزی نگرانی‌های امنیتی جدی دارند. به همین دلیل با وجود گذشت بیش از 18 ماه از شروع جنگ غزه، شهرک‌های واقع شده در مناطق صفر تا دو کیلومتری مرز باریکه غزه، تخلیه شده باقی مانده‌اند. علت این مسئله از یکسو به عدم بازسازی تخریب‌ها برمی‌گردد و از سوی دیگر بحث اطمینان از تأمین امنیت ساکنین آن شهرک‌ها مطرح است.