تیکا و بوسنی: عشقی از عثمانی یا تله‌ای برای آینده؟

آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه «تیکا» (TİKA)، که به عنوان یکی از ابزارهای نفوذ نرم ترکیه شناخته می‌شود، طی حدود 30 سال گذشته با اجرای نزدیک به 1100 پروژه در بوسنی فعالیت کرده است. تمرکز اصلی این پروژه‌ها بر حوزه‌های آموزش، بهداشت و توسعه اجتماعی بوده است.

این فعالیت‌ها بازتاب‌دهنده‌ علاقه‌ استراتژیک ترکیه به منطقه بالکان است. علاقه‌ای که ریشه در پیوندهای تاریخی و ملاحظات سیاسی دارد. با این حال، بررسی پیامدهای بلندمدت این اقدامات بر روند توسعه بوسنی و تحولات منطقه‌ای همچنان جای بحث و تحلیل دارد.

اهمیت بوسنی برای ترکیه

روابط تاریخی و سیاسی، جایگاه ویژه‌ای به بوسنی در سیاست خارجی ترکیه داده است. این ارتباط به دوران امپراتوری عثمانی بازمی‌گردد که طی قرون پانزدهم تا نوزدهم، کنترل بخش‌هایی از منطقه بالکان از جمله بوسنی را در اختیار داشت. 

آثار فرهنگی این دوره همچنان در بوسنی محسوس است و برخی پیوندهای مذهبی و فرهنگی میان دو جامعه پابرجا مانده‌اند. 

در حوزه سیاسی، ترکیه تلاش کرده با حمایت از بوسنی در مسیر پیوستن به ناتو و نهادهای بین‌المللی، نفوذ خود را در بالکان تقویت کند و در برابر حضور بازیگران رقیب مانند صربستان و روسیه، موقعیت خود را حفظ کند.

تعدادی از پروژه‌های تیکا در بوسنی و هرزگوین

در جریان سفر رسمی رئیس تیکا به سارایوو، چند پروژه در زمینه‌های مختلف افتتاح شد. از جمله می‌توان به اهدای یک واحد سیار پخش تلویزیونی به شبکه «بیر تی‌وی» (متمرکز بر جامعه مسلمانان بوسنی) و تجهیز آزمایشگاه بیوشیمی دانشکده علوم بهداشت سارایوو اشاره کرد.

در همین راستا، توزیع بسته‌های مواد غذایی و برگزاری افطاری برای 250 نفر از سیل‌زدگان بوسنیایی در ماه رمضان سال 2025 از دیگر فعالیت‌های این نهاد بود.

علاوه بر این، تیکا با همکاری نهادهای دولتی ترکیه، نمایشگاه «استعداد برای تجارت» را در بوسنی برگزار کرد که هدف آن ارائه فرصت‌های شغلی به جوانان ترک و بوسنیایی بود. 

شرکت‌هایی چون «هالک بانک»، صنایع هوافضای ترکیه (TAI)، «ترکیش ایرلاینز»، «ترک تلکام»، مؤسسه «یونس امره» و «بنیاد معارف ترکیه» در این رویداد حضور داشتند. این اقدام بخشی از سیاست ترکیه برای معرفی خود به عنوان قطب جذب استعداد در سطح جهانی ارزیابی می‌شود.

در بخش اقتصادی، تیکا پروژه‌هایی نظیر احداث واحد تولید و بسته‌بندی عسل در نزدیکی سارایوو را نیز اجرا کرد. این مرکز که در سال 2024 افتتاح شد، با ظرفیت فرآوری روزانه 2.5 تن، بخش قابل توجهی از تولید عسل بوسنی و هرزگوین را پوشش می‌دهد.

در حوزه بهداشت، تأسیس مرکز فیزیوتراپی و توانبخشی در سال 2025 و راه‌اندازی دو کلینیک دندانپزشکی در سال 2024 از جمله پروژه‌های شاخص تیکا در این کشور بوده‌اند.

تحلیل پروژه های انجام شده تیکا در بوسنی و هرزگوین

ترکیه بدون تردید علاقه فراوانی به حفظ و تقویت نفوذ خود در منطقه بالکان، به ویژه در کشور بوسنی و هرزگوین، دارد و آژانس تیکا به عنوان ابزاری مؤثر در این مسیر نقش‌آفرینی می‌کند. اقدامات فرهنگی و اجتماعی مختلفی نظیر خواندن سرود ترکی توسط دانش‌آموزان بوسنیایی، احیای آثار تاریخی دوران عثمانی و تبلیغ آن‌ها به شیوه‌های گوناگون، و حضور مقامات بوسنیایی یا اعضای خانواده‌های آن‌ها در مراسم‌های برگزار شده توسط تیکا همگی در راستای این سیاست اجرا می‌شوند.

این پروژه‌ها علاوه بر برآوردن نیازهای محلی، با اهداف ژئوپولیتیکی ترکیه نیز همخوانی دارند؛ از جمله تقویت پیوند با جوامع مسلمان در بوسنی و مقابله با نفوذ سایر بازیگران منطقه‌ای مانند صربستان و روسیه. با توجه به روابط نزدیک میان مقامات سیاسی دو کشور، به نظر می‌رسد ترکیه در دستیابی به اهداف خود در این زمینه موفق عمل کرده است.

این پروژه‌ها همچنین ابزاری برای تقویت قدرت نرم ترکیه در بالکان محسوب می‌شوند. اثرات بلندمدت این پروژه‌ها بر توسعه بوسنی و روابط آن با سایر بازیگران منطقه‌ای همچنان موضوعی برای مشاهده بیشتر خواهد بود، چرا که ترکیه به تلاش خود برای نقش‌آفرینی در یک چشم‌انداز ژئوپولیتیکی پیچیده ادامه می‌دهد.