کلاهبرداری تلفنی، اپیدمی جدید در فضای پساشوروی

مشکلات مداوم کلاهبرداری از طریق مراکز تماس در روسیه، دومای دولتی این کشور را بر آن داشته تا اقداماتی را برای هدف قرار دادن حساب‌های پرداخت موسوم به «دراپ» (Drop) اتخاذ کند.

دوما در ژوئن 2025 قانونی را برای افزایش مجازات‌های قانونی برای چنین فعالیت‌هایی تصویب کرد. این حساب‌ها در اشکال مختلف کلاهبرداری، از جمله کلاهبرداری از طریق مراکز تماس، برای پولشویی درآمدهای مجرمانه استفاده می‌شوند.

اسبربانک (Sberbank) تخمین زده است که تنها در سال 2024، اطلاعات کارت پرداخت نزدیک به دو میلیون شهروند روسی در چنین طرح‌هایی استفاده شده و جوانان از طریق رسانه‌های اجتماعی یا پلتفرم‌های بازی برای این کار استخدام شده و بخش بزرگی از این فعالیت‌ها را پیش می‌برند.

یک شبکه جهانی از کلاهبرداران؛ از کی‌یف تا مسکو

مجموعه‌ای از تحقیقات و بازداشت‌ها در سراسر اوراسیا ماهیت فراملی عملیات‌های مجرمانه مراکز تماس در منطقه را آشکار کرده است.

در دسامبر 2024، سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB) به یک مرکز تماس که کلاهبرداری‌های سرمایه‌گذاری را اداره می‌کرد، یورش برد.

تخمین زده می‌شود این مرکز روزانه تا یک میلیون دلار درآمد داشته و بیش از 100 هزار نفر را در بیش از 50 کشور هدف قرار داده بود.

گروه میلتون (Milton Group)، شرکتی که این مراکز تماس را اداره می‌کرد، در ابتدا در سال 2017 در سرزمین های اشغالی تأسیس شد و سپس قبل از تأسیس دفاتر در مسکو، به کی‌یف نقل مکان کرد. این شرکت دانشجویان بین‌المللی مشغول به تحصیل در مسکو را برای برقراری تماس و هدف قرار دادن شهروندان کشورهای خودشان استخدام می‌کرد.

مقامات روسی ادعا کردند که این فعالیت مجرمانه با داویت کزراشویلی، وزیر دفاع سابق گرجستان در تبعید و همچنین دیوید تودوا، تاجر اسرائیلی-گرجستانی، مرتبط بوده است؛ ادعایی که کزراشویلی آن را رد کرده است.

در ماه فوریه، مقامات ازبکستان شبکه‌ای از مراکز تماس در فرغانه و تاشکند را که عمدتاً شهروندان روسی را هدف قرار می‌دادند، متلاشی کردند. مراکز مشابهی در بلاروس که روس‌ها را هدف قرار می‌دادند نیز در اوایل سال جاری توقیف شدند.

اقدامات مشترک اخیر بین اتحادیه اروپا و نهادهای انتظامی اوکراین نیز بر مراکز تماسی متمرکز شده که از اوکراین شهروندان اروپایی را هدف قرار می‌دهند.

تحقیقات عمومی اخیر نیز نقش این منطقه در این نوع کلاهبرداری را برجسته کرده است. «پروژه گزارش‌دهی جرایم سازمان‌یافته و فساد» (OCCRP) مقادیر زیادی از داده‌های لو رفته از دو شبکه مرکز تماس مجزا را به دست آورد و تحقیقات مربوط به آن را در مارس 2025 منتشر کرد.

تحقیق اول مستند می‌کند که چگونه شبکه‌ای از مراکز تماس در گرجستان قربانیان را در سراسر جهان فریب داده و بیش از 35 میلیون دلار خسارت به بار آورده است. شبکه دوم دفاتری در اوکراین، بلغارستان، قبرس و اسرائیل داشت و در هفت کشور مختلف فعالیت می‌کرد که به آن امکان دسترسی جهانی می‌داد.

ابزارهای پیشرفته و شیوه‌های پیچیده پولشویی

کلاهبرداران خود را به عنوان اعضای سرویس امنیتی مؤسسه مالی قربانی، مشاوران سرمایه‌گذاری که طرح‌های سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال یا کالاها را تبلیغ می‌کنند، یا حتی به عنوان بستگان قربانی جا می‌زنند.

فضای زیرزمینی مجرمان سایبری روس‌زبان مملو از خدماتی است که ابزارهای لازم برای چنین فعالیت‌هایی را فراهم می‌کنند؛ از سیم‌کارت‌های کشورهای مختلف جهان گرفته تا فناوری‌هایی که شماره تلفن‌ها را جعل می‌کنند، صدای کاربر را پنهان می‌سازند و از سیستم‌های سرور تلفنی که زیربنای چنین عملیات‌هایی هستند، بهره می‌برند.

این تخصص جنایی اغلب برای کمک به هک حساب‌های بانکی یا راه‌اندازی حساب‌های مالی برای پولشویی درآمدهای سرقتی استفاده می‌شد. اما با گسترش ارزهای دیجیتال و سیستم‌های پرداخت آنلاین موبایلی، این روند فراتر رفته است.

اپراتورها اکنون می‌توانند فوراً با شبکه‌هایی از شرکت‌های صوری و خدمات پرداخت الکترونیکی از طریق پلتفرم‌های پیام‌رسان مانند تلگرام و واتس‌اپ تعامل داشته باشند که می‌تواند انتقال سریع پول بین حساب‌ها و ایجاد فاکتورهای جعلی را تسهیل کند.

دنیپرو، «پایتخت کلاهبرداری تلفنی» علیه روس‌ها

هدف قرار دادن شهروندان روسی توسط اوکراینی‌ها پس از قطع همکاری نهادهای انتظامی روسیه و اوکراین در پی الحاق کریمه به روسیه در سال 2014 گسترش یافت و پس از جنگ روسیه و اوکراین در سال 2022 به شدت تسریع شد.

پس از تشکیل کمیته تحقیق توسط پارلمان اوکراین (ورخوونا رادا) در سال 2023 برای رسیدگی به این فعالیت مجرمانه، قوانین جدیدی تصویب شد که مجازات زندان برای این نوع کلاهبرداری‌ها را افزایش داد.

شورای حقوق بشر مبارزه با فساد در اوکراین تخمین زد که در سال 2023 حدود 2000 مرکز تماس در این کشور وجود داشته است. شهر دنیپرو در اوکراین «پایتخت کلاهبرداری تلفنی» نامیده می‌شود، تا حدی به این دلیل که کلاهبرداران در آنجا می‌توانند روس‌ها را راحت‌تر هدف قرار دهند، زیرا بسیاری در این منطقه به زبان روسی مسلط هستند.

تخمین‌های اخیر مؤسسات مالی روسیه نشان می‌دهد که تعداد مراکز تماس در دنیپرو که روس‌ها را هدف قرار می‌دهند، به 350 تا 400 مرکز کاهش یافته است. این کاهش ممکن است نشانه‌ای از این باشد که سازمان‌ها تثبیت شده و امنیت عملیاتی خود را بهبود بخشیده‌اند و شناسایی آنها را دشوارتر کرده‌اند.

نسل جدید مجرمان؛ پایانی بر ترس از کرملین؟

بسیاری از مراکز تماس که عملیات کلاهبرداری را انجام می‌دهند در جمهوری‌های شوروی سابق واقع شده‌اند، اما عمدتاً روس‌ها را هدف قرار می‌دهند.

در فضای زیرزمینی مجرمان سایبری روس‌زبان، یک قانون نانوشته اما صریح وجود دارد که تبلیغ بدافزار یا خدماتی که روسیه یا اعضای کشورهای مشترک‌المنافع را هدف قرار می‌دهند، ممنوع است؛ این امر احتمالاً به دلیل ترس از شناسایی توسط سرویس‌های امنیتی روسیه است که به نظارت بر این جوامع شهرت دارند.

با این حال، این نسل جدید از کلاهبرداران دیگر از دسترسی طولانی سرویس‌های امنیتی روسیه نمی‌ترسند؛ این یک نشانه بالقوه از کاهش نفوذ روسیه بر اقمار سابق خود پس از تهاجم همه‌جانجه به اوکراین است.

چرایی تداوم اپیدمی کلاهبرداری

دلایل کمی برای این باور وجود دارد که این سطح از فعالیت مجرمانه به زودی کاهش یابد. بسیاری در منطقه وضعیت اقتصادی نابسامانی را تجربه می‌کنند و شاهد فرسایش حاکمیت قانون هستند.

تخصصی که اپراتورهای مراکز تماس اوکراینی قبل و در طول درگیری به دست آورده‌اند، احتمالاً در صورت پایان درگیری از بین نخواهد رفت، به ویژه با توجه به اینکه اهداف آنها اکنون جهانی است و اقتصاد جهانی‌شده به چنین شبکه‌هایی اجازه می‌دهد با سهولت نسبی بین کشورها جابجا شوند.