امکان کم‌رنگ تکرار برجام!

اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

اوراسیا ریویو بررسی کرد: موانع ازسرگیری رایزنی‌های هسته‌ای میان تهران و واشنگتن؟

---

بازار

---

احسان پناه‌بر| این روزها و به بهانه نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین، بازار طرح اتهامات و ادعاها درباره برنامه هسته‌ای ایران دوباره داغ شده است. در همین رابطه، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در جلسه شورای حکام آژانس در مورد برنامه هسته‌ای ایران مدعی شد که این نهاد اطلاعات کافی درباره تولید سانتریفیوژها و موجودی آنها در ایران را دراختیار ندارد. گروسی همچنین نسبت به «صلح‌آمیز» بودن برنامه هسته‌ای ایران ادعاهای پیشین خود را مطرح کرد. به گزارش رویترز، گروسی با اشاره به گزارش فصلی خود درباره برنامه هسته‌ای ایران، درباره میزان تولیدات اورانیوم غنی‌شده ایران مدعی شد ذخایر اورانیوم ایران با خلوص ۲۰ و ۶۰درصد همچنان رو به فزونی است. او همچنین مدعی شد ایران تعداد آبشارهای تولید گاز UF6 برای تزریق به سانتریفیوژهای پیشرفته‌اش را افزایش داده است. مدیرکل آژانس درباره تعامل با مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور ایران نیز گفت پس از انتخاب پزشکیان به مقام ریاست‌جمهوری ایران، با او در تماس بوده و پیام‌هایی را رد و بدل کرده و آمادگی‌ خود را برای دیدار با رییس‌جمهوری در تهران به منظور ازسرگیری گفت‌وگوها و همکاری میان آژانس و ایران اعلام کرده است. تروییکای اروپایی به همراه ایالات‌متحده نیز در بیانیه‌ای از ایران خواستند تعهدات پادمانی خود را به ‌طور کامل و بدون تاخیر اجرا کند. تهران همواره ادعاهای آژانس را رد می‌کند و اظهار داشته است در چارچوب پادمان و ان‌تی‌پی با آژانس همکاری‌های لازم و کافی را داشته است. 

در راستای همین ادعاها و اتهامات علیه برنامه هسته‌ای ایران، موسسه علم و امنیت بین‌المللی، مستقر در واشنگتن، روز جمعه 23 شهریور، مصادف با پایان نشست فصلی شورای حکام، به نقل از منابع غربی ناشناس مدعی شد، طی یک سال و نیم گذشته، ایران فعالیت‌های دو سایت سابق طرح آماد را که کلید توسعه برنامه هسته‌ای ایران برای گذر از آستانه گریز هسته‌ای در اوایل دهه 2000 بودند، دوباره فعال کرده و تسریع بخشیده است. گزارش این موسسه مدعی شد این دو سایت، سنجریان و گلاب‌دره، در توسعه سامانه پیچیده راه‌اندازی چند نقطه‌ای (MPI) از سوی «طرح آماد» در جریان است. در روز پیش از انتشار این گزارش ادعایی نیز، همین موسسه مدعی شد ایران احتمالا در بخش T، یعنی بخش مدل‌سازی رایانه‌ای مرتبط با توسعه برنامه هسته‌ای تخلفاتی را مرتکب شده است. همه این ادعاها درحالی مطرح می‌شود که دولت جدید مسعود پزشکیان در ایران بارها از تمایل خود برای تعامل بر سر برنامه هسته‌ای و حل و فصل آن با غرب گفته است و آن را در صدر فهرست برنامه سیاست خارجی خود قرار داده است. 

در همین رابطه، وبگاه خبری و تحلیلی اوراسیا نیوز در تحلیلی به قلم عمران خالد، تحلیلگر ژئواستراتژیک و مقاله‌نویس در امور بین‌الملل، به موضع دولت پزشکیان در قبال پرونده هسته‌ای ایران پرداخته است. خالد بر آن است توانایی پزشکیان برای مدیریت این وضعیت حساس نامشخص است، به‌ویژه در شرایطی که خاورمیانه با تنش‌های شدید ناشی از مناقشه اسراییل و حماس دست و پنجه نرم می‌کند. انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات‌متحده در ماه نوامبر، لایه دیگری از پیچیدگی را اضافه کرده است، اما همچنان این پرسش باقی است که آیا می‌توان به تفاهمی جدید دست یافت و نگرانی‌های غرب به رهبری ایالات‌متحده و همین‌طور ایران را برطرف کرد؟

به‌زعم این تحلیلگر امور بین‌الملل، شباهت‌های پزشکیان و سلف او، حسن روحانی، چشمگیر است: هر دو رییس‌جمهوری کنونی و پیشین ایران به نوعی پژواک صداهای میانه‌رو در داخل ایران تلقی می‌شوند که مایل بوده و هستند، در چارچوب خط قرمز‌های نظام، با غرب به تعامل بپردازند. در دوران تصدی روحانی با توافق هسته‌ای 2015 که باعث تقویت گفت‌وگو و بهبود روابط با واشنگتن و اتحادیه اروپا شد، پیشرفتی تاریخی در حل و فصل تخاصم تهران با واشنگتن حاصل شد. با در دست گرفتن قدرت از سوی پزشکیان، گمانه‌زنی‌های فزاینده‌ای مبنی بر اینکه ایران ممکن است برای دور دیگری از تلاش‌های جدی دیپلماتیک در راستای تامین منافع خود آماده شود، مطرح است.

به زعم عمران خالد، سه عامل می‌توانند این تغییر و تحول در سیاست تهران را توضیح دهند: نخست اینکه، این تحول می‌تواند ترفندی راهبردی برای خرید زمان ازسوی تهران باشد. به باور این تحلیلگر امور بین‌الملل، مشارکت در مذاکرات ممکن است به تهران این امکان را بدهد که مداخله بین‌المللی را به اندازه کافی به تعویق بیندازد تا برنامه هسته‌ای خود را تا نقطه‌ای بدون بازگشت پیش ببرد. خالد معتقد است اگر ایران بخواهد برنامه هسته‌ای خود را توسعه دهد، گزینه‌های غرب برای پاسخ به‌شدت محدود خواهند شد. بنابراین، تمایل ایران به مذاکره ممکن است کمتر در مورد دیپلماسی واقعی باشد و بیشتر در مورد تضمین موقعیت خود در صحنه جهانی تعریف شود.

دوم اینکه، ایران تحت تحریم‌های اقتصادی است. همین عوامل باعث ایجاد تورم و بخشی از مشکلات داخلی اقتصادی در ایران شده است. همان‌طور که پزشکیان، رییس‌جمهور ایران بارها اعلام کرده است، به واسطه تعامل با غرب باید تحریم‌ها را برداشت و رونق اقتصادی را به کشور بازگرداند. به‌زعم خالد، چشم‌انداز گفت‌وگوهای مجدد با ایالات‌متحده می‌تواند راه نجاتی برای برون‌رفت از مشکلات اقتصادی در ایران باشد و به‌طور بالقوه از آشفتگی اقتصادی که می‌تواند در ایران بیشتر شود، بکاهد. با باز کردن درهای دیپلماسی، لغو بالقوه تحریم‌های بین‌المللی ممکن است مفری برای ایران ایجاد و اقتصاد این کشور را تثبیت کند. از نظر ایران، تعامل با غرب تلاشی عمل‌گرایانه برای بهبود وضعیت اقتصادی و توسعه و پیشرفت باشد. 
در ادامه خالد می‌نویسد که عامل سوم می‌تواند تشدید تنش‌ها و رویارویی ایران با اسراییل را شامل شود. وخامت اخیر و رو به فزونی در روابط ایران و اسراییل در پی ترور اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی فقید حماس، نگرانی‌ها از یک درگیری منطقه‌ای وسیع‌تر را افزایش داده است. همین امر برخی ناظران را بر آن داشته از خود بپرسند در چنین شرایطی اصولا راهی برای حل و فصل پرونده هسته‌ای ایران وجود دارد یا خیر، به ویژه اینکه اسراییل بارها مدعی شده است می‌خواهد به تاسیسات هسته‌ای ایران حمله کند و ایران نیز آن را «خط قرمز خلل‌ناپذیر» خود برای تجدیدنظر در دکترین صلح‌آمیز هسته‌ای خوُد قلمداد می‌کند. به‌زعم تحلیلگر اوراسیا نیوز، همین تهدیدات غرب را باید به عملگرایی برای حل و فصل برنامه هسته‌ای ایران و تعامل بیشتر با دولت جدید پزشکیان وادارد. از طرف ایران نیز می‌توان گفت روی کار آمدن دولتی میانه‌رو که وعده تعامل با غرب را برای حل بن‌بست هسته‌ای و رفع تحریم‌ها داده است، به معنای تجدید‌نظر و باز کردن راه‌های دیپلماتیک، به‌رغم بی‌اعتمادی عمیق نسبت به غرب است. تهران ممکن است مذاکرات را ضرورتی راهبردی و نه ژست دیپلماتیک صرف، در این شرایط ناپایدار منطقه و جهان، بنگرد. به باور خالد، تعامل ایران با غرب می‌تواند راهی برای جلوگیری از اقدامات نظامی و تضمین‌کننده رفع تحریم‌ها و کمک‌های اقتصادی، حتی در شرایط حساس کنونی منطقه و جهان، در دو جنگ غزه و اوکراین، باشد. 

در پایان، خالد می‌نویسد حتی اگر دکترین ایران برای احیای مذاکرات هسته‌ای در دولت جدید پزشکیان را مثبت ارزیابی کنیم، چشم‌انداز ژئوپلیتیک کنونی در منطقه و جهان، چنین نتیجه‌ای را بسیار نامحتمل می‌سازد. وضعیت از زمان توافق هسته‌ای 2015 به‌شدت تغییر کرده است. ایران اکنون عمیقا درگیر مسائل منطقه‌ای فزاینده شده و دست‌کم یک‌بار رویاروی اسراییل قرار گرفته است. ایران بارها اعلام کرده است نسبت به خونخواهی اسماعیل هنیه جدی است و هیچ امری نمی‌تواند مانع از این وعده شود. ناظران همچنین اقدامات اسراییل در مرز لبنان علیه حزب‌الله را هشدار شروع جنگی تمام‌عیار می‌دانند که می‌تواند پای بازیگران دیگری را به منطقه باز کند و شرایط منطقه را بغرنج‌تر کند. برای واشنگتن، هرگونه تلاش برای مذاکره در این شرایط می‌تواند خیانت به متحدان منطقه‌ای خود، به ویژه اسراییل تلقی شود. ایالات‌متحده مدت‌هاست که خود را به عنوان مدافع سرسخت امنیت اسراییل معرفی کرده است و با ارسال ناوهای هواپیمابر و اسکادران هوایی نشان داده است در عزم خود برای دفاع از تل‌آویو جدی است. از سوی دیگر، طرح اتهامات غرب علیه ایران مبنی بر اینکه تهران موشک‌های بالستیک به روسیه فرستاده است، تنش میان تهران و غرب را بیشتر کرده است. در این شرایط، مذاکراه با ایران که از اقدامات اسراییل در منطقه بسیار خشمگین است، ممکن است پیام‌های متناقضی برای تل‌آویو ارسال‌‌کند. به‌زعم عمران خالد، این مسائل به‌ طور بالقوه می‌تواند دیگر متحدان واشنگتن را نسبت به نیات کاخ سفید بی‌اعتماد کند، به ویژه عربستان‌سعودی که معتقد است ایالات‌متحده در شرایط کنونی شریک قابل اعتمادی نیست و رو به سوی شرق کرده است. حتی ریاض مدعی است قصد دارد برنامه هسته‌ای خود را توسعه دهد. علاوه بر این، دولت بایدن با فشار داخلی شدیدی علیه تعامل با ایران مواجه است. با بدبینی دو حزبی نسبت به مقاصد ایران و لابی محکم طرفداران رژیم اسراییل، هرگونه پیشروی نسبت به تهران می‌تواند ریسک سیاسی بالا برای هر دولتی در ایالات متحده باشد. 

نویسنده مقاله در پایگاه خبری و تحلیلی اوراسیا نیوز در آخر نتیجه می‌گیرد پویایی سیاسی در تهران و واشنگتن از دوران دولت روحانی دستخوش تغییرات عمیقی شده است. در آن زمان، هر دو طرف تمایل محسوسی برای دستیابی به یک توافق داشتند. دولت اوباما به تعامل با تهران نیازمند بود و این درحالی بود که روحانی و جناح میانه‌روتر او توافق را با قدرت دنبال کردند. اگرچه اظهارات اخیر مقامات تهران درباره مذاکرات احتمالی منعکس‌کننده بیانیه‌های دولت روحانی است، زمینه برای شروع مذاکرات در شرایط کنوی کاملا متفاوت است. به عقیده خالد، تشدید تنش‌ و رویارویی ایران با اسراییل، همراه با مقاومت سیاسی عمیق در تهران و واشنگتن در قبال وضعیت برنامه هسته‌ای ایران، چشم‌انداز توافقی جدید را به‌طور فزاینده‌ای بعید جلوه می‌دهد. در این محیط پرتنش، بخت برای تکرار توافق سال 2015 اندک به نظر می‌رسد، زیرا شرایط اساسی و البته استوار و قابل اعتماد میان طرفین که آن توافق را ممکن می‌کرد، دیگر وجود ندارد.

به پیج اینستاگرامی «آخرین خبر» بپیوندید
instagram.com/akharinkhabar