روایت شنبۀ اول

فرهيختگان

بروزرسانی 1404/01/25 - 17:38

فرهیختگان/متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا روز شنبه (۲۳ فروردین) در مسقط، پایتخت عمان برگزار شد و با ویژگی‌هایی متفاوت از گفت‌وگو‌های پیشین، به‌ویژه مذاکرات منتهی به برجام، توجهات بسیاری را در سطح داخلی و بین‌المللی به خود جلب کرد. برخلاف ادوار گذشته مذاکرات ازجمله برجام که اغلب با واکنش‌های مخالف از سوی برخی چهره‌ها و بازیگران داخلی و کشور‌های منطقه همراه بود، این بار فضای مثبت حاکم بر گفت‌وگو‌ها و استقبال نسبی کشور‌های منطقه، ازجمله اردن، بحرین، عربستان، مصر، عراق، کویت، قطر و شورای همکاری خلیج فارس، نشانه‌ای از تغییر معنادار در رویکرد‌ها بود. این کشور‌ها در بیانیه‌هایی از مذاکرات حمایت کرده و ابراز امیدواری کردند نتایج آن به تقویت صلح، ثبات و امنیت منطقه‌ای و جهانی منجر شود. در فضای داخلی کشور نیز برخی مخالفان سفت و سخت مذاکره، از عملکرد سیدعباس عراقچی به‌عنوان نماینده ایران در رایزنی‌های غیرمستقیم تمجید و این گفت‌وگو‌ها را گامی مثبت ارزیابی کردند.

آنچه در عمان گذشت
دور نخست مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا با میانجی‌گری عمان و حضور سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در خاورمیانه به مدت دو ساعت‌ونیم در مسقط برگزار شد. عراقچی پس از پایان جلسه در گفت‌وگو با صداوسیما، فضای مذاکرات را «آرام، محترمانه و سازنده» توصیف کرد و گفت: «هیچ زبان غیرمناسبی به کار نرفت و هر دو طرف تعهد خود را برای پیشبرد گفت‌وگو‌ها با هدف رسیدن به توافقی عادلانه نشان دادند.» او افزود که جلسه بعدی احتمالاً شنبه آینده (30 فروردین) برگزار خواهد شد تا چهارچوب‌های کلی توافق بررسی شود.
مذاکرات با هماهنگی بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان پیش رفت که نقش کلیدی در انتقال دیدگاه‌ها بین دو هیئت داشت. البوسعیدی پس از مذاکرات در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «میزبانی این گفت‌وگو‌ها در مسقط افتخاری بود. تعامل دوستانه دو طرف، گامی برای نزدیک‌سازی دیدگاه‌ها و تقویت صلح و ثبات منطقه‌ای است.» او از ادامه تلاش‌های عمان برای حمایت از این روند خبر داد.
یکی از نکات جالب توجه، برخورد کوتاه و غیررسمی عراقچی و ویتکاف هنگام خروج از محل مذاکرات بود. عراقچی این دیدار را «معمولی» و در حد «سلام و احوال‌پرسی» توصیف کرد و گفت: «ما همیشه نزاکت دیپلماتیک را رعایت می‌کنیم.» عراقچی همچنین با اشاره به پیشرفت جلسه، گفت: «فکر می‌کنم به مبنای مذاکره بسیار نزدیک شده‌ایم. اگر در جلسه بعدی این مبنا قطعی شود، می‌توانیم گفت‌وگو‌های واقعی را آغاز کنیم.» او تأکید کرد هیچ‌یک از طرفین به دنبال مذاکرات فرسایشی یا اتلاف وقت نیستند و آمریکا نیز خواستار توافقی سریع و عادلانه است. به گفته عراقچی، جلسه آینده بر تعیین دستورکار و جدول زمانی مذاکرات متمرکز خواهد بود.

آمریکا: مذاکرات بی‌نهایت سازنده بود
کاخ سفید ساعاتی پس از پایان مذاکرات دور اول در بیانیه‌ای کوتاه، مذاکرات را «بی‌نهایت مثبت و سازنده» خواند و اعلام کرد ویتکاف از سوی ترامپ مأموریت دارد تا اختلافات دو کشور را از طریق دیپلماسی حل کند. در بیانیه مقر ریاست‌جمهوری آمریکا آمده است: «این گفت‌وگو‌ها گامی رو به جلو برای دستیابی به نتیجه‌ای سودمند برای هر دو طرف بود.» ویتکاف نیز در گفت‌وگو با شبکه NBC تأیید کرد مذاکرات در 19‌آوریل (30 فروردین) ادامه خواهد یافت. ترامپ هم شنبه‌شب در گفت‌وگو با خبرنگاران در هواپیمای ریاست‌جمهوری آمریکا اعلام کرد گفت‌وگو‌ها خوب پیش ‌می‌رود و با تأکید بر اهمیت اتمام مذاکرات و رسیدن به نتیجه گفت که به همین دلیل دوست ندارد اکنون درباره آن صحبت کند. پیت هگزت، وزیر دفاع آمریکا هم رایزنی‌های غیرمستقیم روز گذشته را «ثمربخش و گام خیلی خوبی» دانست.

استقبال مستقیم از رایزنی غیرمستقیم
برخلاف مذاکرات برجام که با انتقادهای گسترده داخلی و منطقه‌ای همراه بود، این دور از گفت‌وگو‌ها با استقبال نسبی مواجه شد. کشور‌های منطقه ازجمله اردن، بحرین، عربستان، مصر، عراق، کویت، قطر و عربستان از این گفت‌وگو‌ها حمایت کرده و در بیانیه‌هایی ابراز امیدواری کردند که نتایج گفت‌وگو‌های ایران و آمریکا به حمایت از اقدام مشترک برای تقویت امنیت، ثبات و صلح در منطقه و جهان منجر شود. شورای همکاری خلیج فارس هم در بیانیه‌ای اشاره کرد «امیدوار به نتایج مثبت مذاکرات و گشایش افق‌های جدید برای همکاری‌های ایران و آمریکا هستیم.»
میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در مورد نتایج مذاکره طرفین در عمان گفت هم ایرانی‌ها و هم آمریکایی‌ها مذاکرات را مثبت و سازنده توصیف کردند و این اطمینان‌بخش است. رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گفت‌وگو با گروه رسانه‌ای چین (CMG) اعلام کرد ما می‌دانیم هنوز «اختلاف‌های زیادی وجود دارد» اما یک مسئله وجود دارد که باید منبع امید باشد به این معنا که «نیاز به توافق به رسمیت شناخته می‌شود» سپس «مفاد توافق»، «محدوده توافق» و «شرایط توافق» چیزی است که باید مورد مذاکره قرار گیرد.
در داخل هم برخی از کسانی که مخالف هرگونه گفت‌وگو با آمریکا بودند، به نوعی از مذاکرات غیرمستقیم روز گذشته به رهبری سید عباس عراقچی استقبال کردند. حسین شریعتمداری، مدیرمسئول روزنامه کیهان عراقچی را «مذاکره‌کننده هوشمند» و دارای «مواضع عزتمندانه‌» دانست و به او توصیه کرد که از ویتکاف بپرسد چه تضمینی می‌دهد برای اینکه ترامپ همان برخوردی را که با برجام انجام داد، در این توافق احتمالی انجام ندهد. البته شخصیت رهبر تیم مذاکره‌کننده هم در این زمینه اثر‌گذار است. در مذاکرات برجام، محمدجواد ظریف یک تصویر جنجالی از خود ساخته و این تصویر مخالفانی برایش دست‌وپا کرد. از طرف دیگر، سید عباس عراقچی هم در سمت معاونت وزارت خارجه و هم در این مدتی که سکانداری وزارت را به عهده گرفته، خود را از حاشیه‌ها دور نگه‌داشته و سعی کرده با تکیه ‌بر کلیدواژه وحدت ملی، نگاه‌های مختلف را معطوف به امر ملی در سیاست خارجی کند و خودش را تبدیل به کانون حاشیه نکند.

محل مذاکره می‌تواند تغییر کند؛ اما واسطه همان عمان است
در‌حالی‌که زمان دور بعدی مذاکرات مشخص شده اما مکان آن اعلام عمومی نشده است. هرچند اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه هم در گفت‌وگویی تلویزیونی به نامعلوم‌بودن این امر اشاره کرد. او در این گفت‌وگو درباره مذاکرات غیرمستقیم مسقط گفت: «مبنای مکاتبات اولیه که به این گفت‌وگو‌ها منجر شد، صرفاً موضوع هسته‌ای بود و هیچ موضوع دیگری در دستور کار قرار نداشت.» بقایی همچنین تأکید کرد ایران طبق دستورالعمل‌های نظام و باور دستگاه دیپلماسی، متعهد به محدود نگه‌داشتن مذاکرات به موضوع هسته‌ای و رفع تحریم‌هاست و این چهارچوب در مسقط نیز دنبال شد. او در ادامه افزود: «طرف آمریکایی نیز بر اساس دستورالعمل‌های خود وارد این تعامل شد.» سخنگوی وزارت امور خارجه درباره مکان مذاکرات آینده گفت: «در حال بررسی هستیم که گفت‌وگو‌ها در عمان یا جای دیگری برگزار شود، اما عمان همچنان نقش میانجی را حفظ خواهد کرد.» یکی از عواملی که عمانی‌ها را در قامت واسطه معتبری برای ایران قرارداده، همکاری آنها در زمینه‌های مختلف است. مجوز ندادن به رسانه‌های فارسی‌زبان ضد ایرانی برای حضور در محل برگزاری مذاکره یکی از این اقدامات بود. بقایی توضیح داد که فرمت مذاکرات غیرمستقیم با وساطت عمان ادامه خواهد یافت و این کشور مسئولیت تنظیم ترتیبات و تبادل پیام‌ها بین هیئت‌ها را بر عهده خواهد داشت.