سخنران هزینه‌زا

روزنامه سازندگي

بروزرسانی 1404/03/09 - 17:45

روزنامه سازندگی/متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

در روزهایی که دیپلماسی منطقه‌ای ایران تلاش می‌کند خود را از زیر خاکستر دشمنی‌های سابق بیرون بکشد و به مسیر تعامل با کشورهای همسایه بازگردد، اظهارات تند و جنجالی یک چهره تلویزیونی در سرزمین وحی، نه تنها موجی از نگرانی و واکنش در میان مسئولان را برانگیخت بلکه باعث توقف صدور ویزا برای بخشی از زائران ایرانی حج تمتع شد. غلامرضا قاسمیان با فیلمی در مدینه که در آن حاکمان عربستان را «قاصبان و کاسبان قبله» خواند، معادلات تازه‌ساز تهران- ریاض را به لرزه انداخت. پیامدهای این ویدئو به بازداشت وی، واکنش صریح مقامات دولتی، ملاحظات امنیتی و جدال دوباره میان جریان‌های میانه‌رو و تندرو در فضای سیاسی و رسانه‌ای ختم شد.
حال در آستانه اعزام ده‌ها هزار زائر ایرانی به حج تمتع، سخنان این روحانی در مدینه، جرقه بحران تازه‌ای را زد. غلامرضا قاسمیان، رئیس سابق کتابخانه مجلس و چهره‌ای شناخته‌شده در برنامه‌های مذهبی تلویزیون در ویدیویی ضبط‌شده با زبانی تند و توهین‌آمیز به مقامات مدینه و مکه را با تعابیری تند به «قمارخانه‌های آنتالیا» تشبیه کرد. این سخنان به‌سرعت توسط رسانه‌های سعودی رصد شد و پس از دستگیری وی، واکنش بعدی عربستان به گفته علیرضا رنجبران، مشاور وزیر امور خارجه توقف صدور ویزا برای بخشی از زائران ایرانی بود.
از نظر بسیاری از ناظران، این اتفاق بیش از آنکه یک اقدام فردی تلقی شود به‌مثابه زنگ خطر برای روابط نوساز میان ایران و عربستان است. جرقه‌ای که اگر به‌موقع خاموش نمی‌شد، می‌توانست همانند ماجرای حمله به سفارت عربستان در تهران در سال ۱۳۹۴ دیپلماسی منطقه‌ای ایران را به سال‌ها عقب بازگرداند.
واکنش‌ها به سرعت و در سطوح بالا شکل گرفتند. محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور در جلسه هیات دولت تأکید کرد که نظر یک فرد، ربطی به دولت ندارد و نباید اجازه داد، اظهارات نسنجیده مسیر رو به گسترش همکاری با کشورهای اسلامی را مختل کند.
این موضع رسمی در پیامی روشن تلاش کرد، صف دولت را از اقدامات فردی جدا کند. اما مساله فقط وجه دیپلماتیک ماجرا نبود. سخنان قاسمیان یادآور نقش او در تحریک افکار عمومی در ماجرای حمله به سفارتخانه‌های انگلیس و عربستان در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۴ است؛ مسائلی که هنوز هم هزینه‌هایش را ایران می‌پردازد.

ایجاد هزینه‌ زیاد برای نظام
همانطور که حجت‌الاسلام علی سعیدی، رئیس دفتر عقیدتی سیاسی فرماندهی معظم کل قوا در یادداشتی تحلیلی با لحنی منتقدانه نوشت: اظهارات قاسمیان برای نظام، هزینه‌های زیادی ایجاد کرد. اینکه افراد در موضوعات مختلف بدون توجه به پیامدهای امنیتی، سیاسی، اجتماعی اظهار نظر می‌کنند، پدیده عجیبی است که یا ناشی از خود بزرگ‌بینی و خودشیفتگی و یا اظهار وجود و خودنمایی و یا توهم‌گرایی، جوگرایی و یا انگیزه‌های سیاسی بوده که در درجه اول چهره خود آن‌ها را مخدوش می‌کند و در مرحله بعد بدون فایده قابل توجه مشغله ذهنی برای مسئولان و مردم به وجود می‌آورند.
در سوی دیگر، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ضمن محکومیت اقدام قاسمیان، تلاش کرد با ادبیاتی دیپلماتیک، پیام صلح و عقلانیت ایران را به گوش مقامات سعودی و جامعه جهانی برساند: «جمهوری اسلامی ایران با صراحت کامل هرگونه تلاش برای ضربه زدن به وحدت مسلمانان را، به‌ویژه در فضای معنوی حج، محکوم می‌کند. ما مصمم هستیم که به هیچ‌کس اجازه ندهیم به روابط برادرانه ما با همسایگان‌مان از جمله به مسیر رو به‌جلوی روابط با عربستان سعودی آسیب بزند.» اما این موضع‌گیری‌ها، خشم جریان‌های تندرو را برانگیخت. سایت رجانیوز نزدیک به جبهه پایداری و سعید جلیلی در واکنشی تند نوشت: «اگر خونی از بینی حجاج انقلابی ما بریزد، مقصر، مقامات منفعل ما هستند.» این تهدید تلویحی در واقع نافی سیاست رسمی کشور در مسیر بازسازی روابط منطقه‌ای است و نوعی تقابل با دستگاه دیپلماسی تلقی می‌شود. محسن مقصودی، مجری برنامه ثریا نیز در انتقاد به عراقچی نوشت: «آیا عربستان بابت سخنان ترامپ علیه ایران، عذرخواهی کرد؟ آیا نباید ما هم اجازه داشته باشیم هر چه می‌خواهیم بگوییم؟» اما پاسخ این پرسش روشن است. در میدان دیپلماسی، همه چیز حساب شده است. رفتاری که از یک کشور می‌خواهد با یک فرد نمی‌توان توجیه کرد و هزینه‌های ملی، شوخی‌بردار نیست.
در این میان علیرضا رنجبران، مشاور وزیر امور خارجه با یادآوری خاطرات تلخ گذشته، هشدار داد که «همه چیز یادآور سناریوی حمله به سفارت عربستان است. مبادا طراحی جدیدی در راه باشد.» این هشدار نه توهم توطئه بلکه برآمده از واقعیت‌های منطقه و تاریخ پرتنش روابط ایران با همسایگان جنوبی‌اش است. بارها دیده‌ایم که جرقه‌ای کوچک، چگونه می‌تواند توفانی سیاسی بسازد.
علیرضا بیات، رئیس سازمان حج و زیارت ضمن ابراز تأسف از توقف موقت صدور ویزا برای حدود ۱۰ هزار زائر تصریح کرد که «اعزام‌ها ادامه دارد» و از تعامل مثبت مقامات سعودی پس از سفر وزیر دفاع عربستان به تهران سخن گفت. این امیدواری، نمودی از تلاش دولت برای حفظ ثبات در روابط دوجانبه است. سخنان بیات در حالی است که مسئولان حج و زیارت کشور پیش و حین اعزام بیش از ۸۵ هزار زائر ایرانی بارها بر ضرورت حفظ احترام و رعایت موازین کشور میزبان تاکید کرده‌اند.
در میانه این بحران، روزنامه‌ها و رسانه‌ها هر کدام از زاویه‌ای به موضوع نگریستند. روزنامه خراسان، نزدیک به جریان اصول‌گرای میانه، نوشت: «در روزهایی که دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران با عربستان وارد مرحله تازه‌ای از تعامل شده، تلاش جریان‌هایی خاص برای قهرمان‌سازی از قاسمیان، نگران‌کننده است.» سایت مشرق نیز گرچه بیشتر از منظر درونی به موضوع نگاه کرد اما تلویحاً ضعف هماهنگی بین نهادهای اعزام‌کننده زائر و دیپلماسی رسمی را هشدار داد.
واکنش‌ها به بازداشت قاسمیان ادامه‌دار است. روح‌الله جمعه‌ای، مشاور اسبق وزیر کشور صراحتاً نوشت: اظهارات تحریک‌آمیز قاسمیان تعمدی بود؛ نباید ریالی برای آزادی‌اش هزینه کرد. در میان این هجمه‌ها، حجت‌الاسلام سیدعبدالفتاح نواب، نماینده ولی فقیه در امور حج از منظری اخلاقی‌تر سخن گفت و ضمن انتقاد از قاسمیان، خواستار مدارا از سوی مقامات سعودی شد تا او بتواند اعمال حج را انجام دهد و بازگردد.
سخنگوی قوه قضاییه نیز دو روز پیش خبر داد که وزارت خارجه موضوع را پیگیری می‌کند. سخنی که نشانه‌ای از تلاش برای کاستن از هزینه‌های احتمالی در فضای متشنج موجود است.
در نهایت، این پرونده بیش از آنکه مربوط به یک فرد باشد، بازتابی است از منازعه میان دو نگاه در سیاست داخلی ایران است. نگاهی که سیاست خارجی را صحنه عقلانیت، حساب‌گری و تدبیر می‌داند و نگاهی که با ادبیات تقابل و هیجان‌زدگی هنوز در گذشته‌ای پر از دود و آتش سیر می‌کند. شاید وقت آن رسیده باشد که نسبت میان آزادی بیان و منافع ملی میان احساسات و مصالح منطقه‌ای و میان فرد و دولت با دقتی بیشتر بازتعریف شود. زیرا در روزگاری که حتی یک توئیت یا ویدئو می‌تواند چرخ روابط بین‌الملل را از حرکت بازدارد، خردمندی، نه یک انتخاب که ضرورتی ملی است.