بغداد آماده جنگ می‌شود؟

اکو ايران

بروزرسانی 1404/06/29 - 14:25

اکو ایران/متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

نیروهای آمریکایی خروج خود از پایگاه عین‌الاسد در استان الانبار و پایگاه ویکتوریا در بغداد را آغاز کرده‌اند؛ اقدامی که نگرانی‌ها درباره ثبات آینده عراق، روابط بلندمدت بغداد و واشنگتن و راهبرد منطقه‌ای آمریکا را افزایش داده است. به گفته مقام‌ها و منابع خبری، بخشی از این نیروها به پایگاه حریر در اربیل منتقل شده‌اند و بخشی دیگر به پایگاه التنف در سوریه اعزام شده‌اند. سفارت آمریکا در بغداد هرگونه خروج کامل از پایتخت را رد کرده، اما این جابه‌جایی‌ها نخستین نشانه‌های آشکار اجرای توافق خروج تدریجی است که سال گذشته میان دولت عراق و واشنگتن به دست آمد و مرحله‌ای مهم در گذار عراق محسوب می‌شود.

پایگاه عین‌الاسد؛ محور مقابله با داعش
پایگاه عین‌الاسد در غرب الانبار نقشی حیاتی در مقابله با گروه داعش و نیز ایجاد توازن در برابر نیروهای مورد حمایت ایران داشته است. کاهش حضور نظامی آمریکا می‌تواند بغداد را با چالش‌های امنیتی تازه‌ای در سطح داخلی و منطقه‌ای روبه‌رو کند.

غنی الغضبان، تحلیلگر عراقی، در گفت‌وگو با العربی الجدید تأکید کرده: «خروج نیروهای آمریکا، هرچند قابل پیش‌بینی بود، اما در مقطع حساسی رخ می‌دهد. با برداشته‌شدن چتر امنیتی، ممکن است حمایت اقتصادی و سیاسی نیز کاهش یابد و عراق در معرض تحریم‌ها و محدودیت‌هایی مشابه دهه ۱۹۹۰ قرار گیرد.»

تقویت نیروهای شیعه و پیامدهای سیاسی
یکی از نخستین پیامدهای احتمالی خروج آمریکا، افزایش قدرت گروه‌های نزدیک به ایران است. حشدالشعبی که در سال ۲۰۱۴ برای مقابله با داعش تشکیل شد، اکنون به شبکه‌ای گسترده با نفوذ سیاسی عمیق بدل شده است. هرچند این نیروها به‌طور رسمی بخشی از ساختار امنیتی عراق هستند، اما همچنان پیوند نزدیکی با تهران دارند و گاه برخلاف سیاست‌های دولت مرکزی عمل می‌کنند.

در حال حاضر حدود ۲۵۰۰ نظامی آمریکایی در چارچوب ائتلاف بین‌المللی ضد داعش در عراق حضور دارند؛ ائتلافی که به دعوت بغداد و پس از سیطره داعش بر بخش‌های وسیعی از عراق و سوریه تشکیل شد.

از زمان آغاز جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳، گروه‌های مورد حمایت ایران در عراق با عنوان «مقاومت اسلامی عراق» حملات علیه نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه را افزایش داده و حتی اهدافی در داخل اسرائیل را با پهپاد و موشک هدف قرار داده‌اند. ارتش اسرائیل نیز اعلام کرد که در ۴ اکتبر ۲۰۲۴، دو سرباز این کشور در حمله پهپادی از خاک عراق به جولان اشغالی کشته و ۲۴ نفر دیگر زخمی شدند.

چارچوب هماهنگی، ائتلافی از احزاب شیعه نزدیک به ایران، خروج آمریکا را یک «پیروزی راهبردی» توصیف می‌کند. کاهش حضور نظامی واشنگتن می‌تواند دست این گروه‌ها را برای افزایش نفوذ سیاسی، فشار بر رقبا و به چالش کشیدن دولت مرکزی بازتر کند. الغضبان هشدار داد: «احتمالاً آمریکا و اسرائیل پس از خروج، حملات هوایی علیه گروه‌های شیعه در عراق را تشدید خواهند کرد.»

تهدیدهای امنیتی و بازگشت احتمالی داعش
با وجود افزایش نفوذ نیروهای شیعه، روند مقابله با داعش دشوارتر خواهد شد. هرچند این گروه سرزمین‌های تحت کنترل خود را از دست داده، اما همچنان در مناطق روستایی و مرزی فعال است و حملات پراکنده انجام می‌دهد. نیروهای آمریکایی تاکنون با اطلاعات، آموزش و پشتیبانی هوایی از ارتش عراق حمایت کرده‌اند.

بغداد تأکید دارد داعش دیگر توان اجرای عملیات گسترده را ندارد و توان نیروهای امنیتی در جلوگیری از نفوذ مرزی تقویت شده است. با این حال، مقام‌های آمریکایی نسبت به فعالیت سلول‌های خفته داعش و تهدیدهای مرزی از سمت سوریه هشدار می‌دهند. نبود پشتیبانی به‌موقع آمریکا می‌تواند توان ارتش عراق در کنترل مناطق دورافتاده را تضعیف کند؛ عاملی که زمینه سازماندهی مجدد داعش و تهدید دوباره جوامع آسیب‌پذیر را فراهم می‌سازد.

پیامدهای اقتصادی خروج آمریکا
ابعاد خروج آمریکا صرفاً امنیتی نیست. حضور نظامی واشنگتن همواره با حمایت‌های سیاسی و مالی همراه بوده است؛ از جمله تضمین دسترسی عراق به ذخایر ارزی در فدرال رزرو، کمک به بازپرداخت بدهی‌ها و جلوگیری از تحریم‌های سنگین.

با کاهش این پشتوانه، عراق در معرض محدودیت‌های مالی و نفتی قرار می‌گیرد. از آنجا که بیش از ۹۰ درصد درآمد دولت از نفت تأمین می‌شود، هرگونه اختلال در صادرات نفت می‌تواند اقتصاد کشور را فلج کرده، پرداخت حقوق کارمندان را به تأخیر بیندازد و موجب نارضایتی اجتماعی شود. خاطره تحریم‌های سخت دهه ۹۰ میلادی همچنان بر نگرانی‌ها سایه افکنده است.

جدول زمان‌بندی خروج
به گفته حسین علاوی، مشاور نخست‌وزیر عراق، مأموریت ائتلاف بین‌المللی تا سال ۲۰۲۶ پایان خواهد یافت. طبق برنامه، خروج نیروها از بغداد و الانبار در سپتامبر ۲۰۲۵ و از اقلیم کردستان در سپتامبر ۲۰۲۶ انجام خواهد شد.

او تأکید کرد که مأموریت ائتلاف در سال‌های اخیر بیشتر جنبه مشورتی داشته و ارتش عراق رهبری عملیات ضدتروریسم را برعهده گرفته است. علاوی همچنین به طرح پنج‌ساله‌ برای تقویت پدافند هوایی عراق با ایجاد مراکز فرماندهی جدید، آموزش نیروها و همکاری‌های بین‌المللی اشاره کرد.

آینده روابط بغداد-واشنگتن
سردار عزیز، پژوهشگر کرد در حوزه روابط نظامی-غیرنظامی و سیاست خاورمیانه، خروج آمریکا را ناشی از خطر حملات علیه نیروهای این کشور دانست و افزود: «این تحولات نشان می‌دهد عراق برای واشنگتن اهمیت اندکی دارد. آمریکا نمی‌خواهد مستقیم درگیر شود و قصد دارد پرونده عراق را از راه دور مدیریت کند. این امر می‌تواند روابط دو کشور را به سطحی معمولی کاهش دهد و سطح همکاری‌های دیپلماتیک با بغداد را پایین بیاورد.»

به گفته او، هرچند این خروج در نگاه برخی یک «پیروزی» به شمار می‌رود، اما ممکن است به بی‌ثباتی بینجامد. او هشدار داد کاهش حضور آمریکا می‌تواند به اسرائیل چراغ سبز دهد تا حملات هوایی علیه عراق را از سر بگیرد. همچنین دولت عراق همچنان برای مقابله با داعش به اطلاعات و آموزش‌های نظامی واشنگتن نیازمند است.

با وجود این گمانه‌زنی‌ها، مقام‌های آمریکایی تأکید دارند که خروج فعلی به معنای رها کردن عراق نیست. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا به العربی الجدید گفت: «این پایان ائتلاف جهانی برای شکست داعش نیست. این ائتلاف همچنان به تلاش‌های غیرنظامی خود در سطح جهانی ادامه خواهد داد. آنچه در عراق رخ می‌دهد، صرفاً انتقال از مأموریت نظامی ائتلاف به یک همکاری امنیتی دوجانبه سنتی‌تر است.»

چالش‌های پیش‌روی دولت سودانی
محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، اکنون باید میان فشارهای داخلی و نیاز به همکاری با آمریکا تعادل برقرار کند. بخشی از قدرت‌گیری سیاسی او مرهون حمایت چارچوب هماهنگی است که همواره خواستار خروج نیروهای آمریکا بوده است. با این حال، او به‌خوبی می‌داند که پشتیبانی آمریکا در زمینه‌هایی همچون امنیت مرزها، ثبات اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی حیاتی است.

سودانی تلاش دارد عراق را به میانجی منطقه‌ای تبدیل کند و پروژه‌هایی نظیر «جاده توسعه» از بصره تا ترکیه را به پیش ببرد. اما تحقق این اهداف به ثبات سیاسی و اقتصادی وابسته است. خروج آمریکا می‌تواند موازنه قوا را به سود جریان‌های نزدیک به ایران تغییر دهد، بی‌طرفی بغداد را تضعیف کند و سرمایه‌گذاران خارجی را دلسرد سازد.

چشم‌انداز
ماه‌های آینده برای آینده عراق تعیین‌کننده خواهد بود. تقویت نیروهای شیعه، بازگشت احتمالی داعش و بحران‌های اقتصادی، سه خطر اصلی به شمار می‌روند. چنین شرایطی می‌تواند به حملات هوایی تازه آمریکا یا فشارهای اقتصادی شدیدتر منجر شود و بغداد را بیش از پیش به تهران نزدیک کند.

سؤال کلیدی این است که آیا خروج آمریکا به یک شراکت امنیتی پایدار منجر خواهد شد یا خلأ قدرت تازه‌ای ایجاد می‌کند؟ تجربه خروج ۲۰۱۱ و ظهور داعش، هشداری جدی برای بغداد است. بیشتر عراقی‌ها امیدوارند این بار تاریخ تکرار نشود. خروج تدریجی نیروهای آمریکا نقطه عطفی در روابط بغداد و واشنگتن است؛ مسیری که نتیجه نهایی آن - چه ثبات و چه بی‌ثباتی - به توان دو طرف در مدیریت چالش‌های امنیتی، سیاسی و اقتصادی بستگی خواهد داشت.