برگزیده

تغییر مسیر ترامپ؟

هم ميهن

بروزرسانی 1404/08/04 - 20:42

هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

محمدحسین لطف‌الهی| کیریل دیمیتریف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور سرمایه‌گذاری و همکاری‌های اقتصادی می‌گوید باور دارد که مسکو و واشنگتن فاصله زیادی تا دستیابی به راه‌حل دیپلماتیک برای پایان دادن به جنگ در اوکراین ندارند، اما تحولات اخیر جای امیدواری زیادی برای پایان زودهنگام جنگ باقی نگذاشته‌اند.

در شرایطی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا هفته گذشته پس از تماس تلفنی با ولادیمیر پوتین، همتای روس خود اعلام کرده بود رهبران دو کشور به زودی در بوداپست با یکدیگر دیدار می‌کنند، اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری آمریکا روز چهارشنبه 22 اکتبر در کاخ سفید مقابل خبرنگاران حاضر شد تا خبری غیرمنتظره را اعلام کند: «ایالات متحده برای اولین بار از زمان بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید با تحریم‌هایی جدی، صنعت نفت روسیه را هدف قرار داد.»

ساعاتی بعد، وزارت خزانه‌داری آمریکا در بیانیه‌ای رسمی از جزئیات تحریم‌های جدید پرده برداشت؛ دو شرکت بزرگ «لوک‌اویل» و «روس‌نفت» به همراه تعدادی از شرکت‌های زیرمجموعه مشمول تحریم‌ها شده و معامله با آن‌ها در چارچوب سیستم مالی بین‌المللی به طور کامل منع شده بود. در این بیانیه آمده بود که تمام اشخاص و نهادهای ثالث، واردکنندگان، صادرکنندگان، موسسات مالی و کسب‌وکارها که با شرکت‌های روسی تحت تحریم همکاری کنند، هدف تحریم‌های ایالات متحده آمریکا قرار خواهند گرفت.

این تصمیم ناگهانی کاخ سفید، دو روز بعد از گفت‌وگوی سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه و مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا اتخاذ شد. واشنگتن‌پست روز سه‌شنبه در گزارشی به نقل از یک مقام آگاه آمریکایی درباره این تماس تلفنی نوشت: «روبیو و لاوروف یک تماس تلفنی سازنده داشتند. وزرای امور خارجه آمریکا و روسیه دیدار رودررو نخواهند داشت و رئیس‌جمهور هم در آینده نزدیک برنامه‌ای برای دیدار با پوتین نخواهد داشت.»

در فاصله کوتاهی بعد از این تماس، ترامپ در اتاق بیضی در پاسخ به سوال خبرنگاران پیرامون دیدار از پیش‌برنامه‌ریزی‌شده او با پوتین در بوداپست، پایتخت مجارستان گفت که مایل نیست در یک «جلسه بیهوده» شرکت کند. او افزود: «من از همه خواستم که از خطوط مقدم جنگ عقب‌نشینی کنند و برای مدتی دست نگه دارند. بنابراین باید ببینیم چه می‌شود. ما هنوز تصمیمی نگرفته‌ایم.»

به گزارش واشنگتن‌پست، لاوروف در تماس تلفنی به روبیو گفته بود که مسکو با آتش‌بس و فریز شدن خطوط مقدم مخالف است و خواسته‌های روسیه برای پایان دادن به جنگ بدون تغییر باقی مانده است. به گفته وزیر امور خارجه روسیه، خواسته آتش‌بس با «آنچه در نشست آلاسکا مورد موافقت دو رئیس‌جمهور قرار گرفته بود» در تضاد است. لاوروف همچنین تأکید داشت توقف جنگ در شرایط فعلی به معنای آن است که «ریشه‌های درگیری به فراموشی سپرده شده» و «بیش از نیمی از خاک اوکراین هم در کنترل نازی‌ها باقی خواهد ماند.»

تحریم‌ها موثرند یا غیرموثر؟
نگاه‌های متفاوتی به تحریم‌های اخیر علیه روسیه وجود دارد. برخی کارشناسان این تحریم‌ها را نقطه عطفی در تغییر سیاست‌های ایالات متحده در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ نسبت به مسکو ارزیابی می‌کنند و معتقدند که این تحریم‌ها اثربخشی جدی بر اقتصاد و درآمدهای نفتی روسیه خواهد داشت. در مقابل، برخی دیگر این تحریم‌ها را فاقد توان لازم برای تغییر سیاست‌های مسکو و پایان دادن به جنگ می‌دانند.

نشریه تایم در تحلیلی پیرامون این تحریم‌ها نوشته است: «این یک تحول مهم است، زیرا ترامپ بالاخره دست به اقدام عملی زده است. او پس از آن این تحریم‌ها را اعمال کرد که پوتین در تماس تلفنی اخیرشان، در مورد آتش‌بس در اوکراین سرسختی به خرج داد. اگرچه گفته می‌‌شود دیدار جمعه گذشته ترامپ و ولودیمیر زلنسکی به جر و بحث شدید کشیده شد، اما این دیدار، نه تکرار درگیری لفظی ماه فوریه بود و نه عقب‌نشینی در برابر پوتین. این نشانه‌ای است که ترامپ نمی‌خواهد تا ابد بازیچه دست پوتین باقی بماند.»

به باور دنیل فراید، نویسنده تایم، «این تحریم‌ها ضربه سنگینی به روسیه است، اما شیوه و کیفیت اجرا نقشی کلیدی در اثربخشی آن‌ها خواهد داشت. روسیه تلاش خواهد کرد با بهره‌گیری از ناوگان سایه نفتکش‌های خود و واسطه‌های گوناگون، نفت را به صورت مخفیانه به فروش برساند؛ از طریق دلال‌ها، شرکت‌های صوری خارج از فهرست تحریم، اسناد جعلی و روش‌های دیگر. ایالات متحده باید عزم خود را برای ریشه‌کن کردن شبکه‌های زیرزمینی نفت روسیه جزم کند.

این امر مستلزم تحریم تمامی ناوگان سایه نفتکش‌های روسیه و همچنین هدف قرار دادن بنادر، تأمین‌کنندگان سوخت و سایر خدمات وابسته به آنهاست. کاخ سفید همچنین می‌تواند کشورهای ثالثی را که از هر طریقی نفت روسیه را خریداری می‌کنند، مشمول تحریم کند. البته این امکان وجود دارد که در صورت کاهش تدریجی خرید (مثلاً هر شش ماه یک‌بار) توسط کشورهای خریدار، این تحریم‌ها لغو شوند؛ این یک سازش منطقی برای تضمین پایبندی کشورهای ثالث به تحریم‌ها است و پیش‌تر علیه ایران نیز استفاده شده بود.» در نقطه مقابل، دنیل دی‌پتریس، تحلیلگر ام‌اس‌ان‌بی‌سی در مقاله‌ای نوشته است که «تاریخ نشان داده این تحریم‌ها کارآمد نخواهند بود.»

او نوشته است: «از منظر مالی، تردیدی نیست که تحریم‌های آمریکا تأثیرگذار خواهند بود. در حقیقت، حتی پیش از اعمال این تحریم‌های جدید، اقتصاد روسیه در سال جاری، پس از یک رشد تخمینی 4/3 درصدی در سال ۲۰۲۴ (که از بسیاری اقتصادهای غربی شتابان‌تر بود)، به شکل محسوسی کُند شده است. دوران درآمد روزانه یک میلیارد دلاری روسیه از صادرات نفت، دست‌کم فعلاً، به سر آمده است.

علت اصلی این امر، کاهش قیمت نفت (قیمت نفت خام برنت از اوج خود در ژانویه تاکنون نزدیک به ۲۰ درصد سقوط کرده) و نگرانی از پیشی گرفتن عرضه جهانی بر تقاضاست. در چنین شرایطی، روس‌ها باید بخت یارشان باشد که بتوانند در تمام طول سال جاری، مجموعاً ۱۰۰ میلیارد دلار درآمد کسب کنند. این رقم، افتی چشمگیر نسبت به درآمد ۱۳۵ میلیارد دلاری سال گذشته محسوب می‌‌شود و پایین‌ترین سطح درآمد نفتی این کشور از زمان همه‌گیری کووید ۱۹ در سال ۲۰۲۰ خواهد بود. افزون بر افت بهای نفت، سیاست جنگی پوتین نیز گریبان‌گیر اقتصاد کلان روسیه شده است.

به عنوان نمونه، کرملین مبالغ هنگفتی را صرف تشویق مردان روس برای پیوستن به ماشین جنگی این کشور در اوکراین می‌کند. این راهبرد، به عنوان یک سیاست جذب نیرو، موفق بوده است. ماهانه حدود ۳۰ هزار نیروی تازه‌نفس به ارتش می‌پیوندند و به پوتین امکان می‌دهند تا ضمن جبران تلفات بسیار سنگین در میدان نبرد، از اعلام بسیج عمومی (که اقدامی بسیار نامحبوب در میان مردم روسیه است) خودداری کند.

با این حال، چنین وضعیتی در بلندمدت از نظر مالی پایدار نخواهد بود؛ به‌خصوص اگر قیمت جهانی نفت در سطح کنونی باقی بماند (که البته هیچ قطعیتی ندارد) یا حتی از این هم پایین‌تر برود. از سوی دیگر، این تزریق افسارگسیخته پول نقد برای جذب نیرو، تورم را به آستانه ۱۰ درصد رسانده و قدرت خرید مصرف‌کنندگان را به‌شدت تحلیل برده است.»

او در ادامه استدلال کرده است که «معیار سنجش موفقیت یا شکست تحریم‌ها، صرفاً ترازنامه‌های مالی نیست»: «زمانی که سیاست مورد هدف (که تحریم‌ها برای تغییر آن وضع شده‌اند) پابرجا بماند، از دست رفتن کسب‌وکارها، تورم بالاتر یا بازدهی پایین‌تر، اهمیت درجه دومی پیدا می‌کنند. در نهایت، تحریم‌ها ابزاری برای دستیابی به اهداف سیاسی هستند. در اینجا نیز، هدف کاخ سفید واداشتن پوتین به تجدیدنظر در مواضع جنگی خود و کشاندن او پای میز امضای آتش‌بس فوری مورد نظر دولت ترامپ است. البته هنوز برای قضاوت نهایی درباره نتیجه این تحریم‌ها، چه مثبت و چه منفی، بسیار زود است. اما کارنامه رفتاری پوتین از زمان آغاز جنگ، چندان امیدبخش نیست.»

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در سخنرانی روز پنجشنبه 23 اکتبر خود اعلام کرد که این تحریم‌ها «جدی» هستند اما به اندازه‌ای قوی نیستند که به طور قابل توجهی اقتصاد روسیه را تحت تأثیر قرار دهند. پیشتر وزارت امور خارجه روسیه نیز با صدور بیانیه‌ای تأکید کرده بود که روسیه اقتصاد خود را در برابر تحریم‌ها «ایمن» کرده است.

پایان دوران وقت‌کشی؟
رئیس‌جمهور آمریکا پیش از بازگشت به کاخ سفید وعده داده بود که در کمتر از 24 ساعت پس از بازگشت به قدرت می‌تواند به جنگ در اوکراین پایان دهد. او کار خود را با اعمال فشار بر اوکراین برای عقب‌نشینی از مواضع اولیه خود آغاز کرد و موفقیت‌هایی نیز داشت اما اصرار روسیه بر خواسته‌های حداکثری باعث شد تا تلاش‌ها برای آتش‌بس یا پایان دائمی جنگ بی‌نتیجه باقی بماند.

با این حال، در این مدت، درحالی‌که ترامپ بارها روسیه را به اعمال فشار و تنبیه تهدید کرده بود، هربار با وعده‌های دیپلماتیک یا تهدیدهای روسیه عقب‌ می‌نشست. در آخرین نمونه، رئیس‌جمهور آمریکا که تهدید کرده بود در صورت عدم همکاری روسیه با ایالات متحده موشک‌های کروز دوربرد تاماهاک را در اختیار اوکراین قرار خواهد داد اما پس از یک گفت‌وگوی تلفنی با پوتین از تصمیم خود عقب نشست.

این نخستین بار نبود که ترامپ موضع خود را در قبال موضوع اوکراین پس از گفت‌وگو با پوتین تغییر می‌داد. در ماه مارس، ترامپ در کاخ سفید اعلام کرد که از پوتین «بسیار عصبانی» است و وعده داد که روسیه را با تعرفه‌های ثانویه تنبیه کند. در ماه مه، او حملات شدید روسیه برای پیشروی در خاک اوکراین را «دیوانگی محض» توصیف کرد. در ماه جولای رئیس‌جمهور آمریکا به خبرنگاران گفت که رئیس‌جمهور روسیه هر بار وعده آغاز مذاکرات صلح را مطرح می‌کند اما مذاکرات واقعی هیچ‌گاه آغاز نمی‌شود.

او گفت: «ما مزخرفات زیادی را از پوتین می‌شنویم. او هر بار بسیار خوب با ما برخورد می‌کند اما در پایان اتفاقی نمی‌افتد و این برخوردهای خوب عملاً بی‌معنی است.» با این حال هربار پس از این تهدیدها ترامپ تصمیم می‌گرفت که بار دیگر با رئیس‌جمهور روسیه مذاکره کند تا بتواند با او درباره پایان جنگ به توافق برسد، اجرای تهدیدها و اعمال فشار بیشتر بر روسیه را به تعویق می‌انداخت و اما در نهایت پیشرفت خاصی در پروسه صلح اتفاق نمی‌افتاد.

این بار اما ترامپ با یک اقدام عملی که اجرای آن می‌تواند ضربه مهمی به درآمدهای نفتی روسیه وارد کند، مسکو را غافلگیر کرده است. متیو چنس، تحلیلگر سی‌ان‌ان در این باره می‌نویسد: «شاید کرملین به این باور رسیده بود که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، جسارت لازم برای اعمال فشاری جدی بر مسکو جهت پایان دادن به جنگ بی‌رحمانه در اوکراین را ندارد.

ارزیابی آن‌ها بی‌دلیل هم نبود؛ همین هفته گذشته، تنها یک تماس تلفنی به‌موقع از سوی کرملین به کاخ سفید کافی بود تا رئیس‌جمهور آمریکا را از تهدید خود مبنی بر ارائه موشک‌های دوربرد تاماهاک به کی‌یف منصرف کند؛ موشک‌هایی که می‌توانستند سرنوشت میدان نبرد را تغییر دهند. اما تحریم‌های جدید وزارت خزانه‌داری آمریکا علیه دو غول نفتی روسیه، شاید سرانجام ولادیمیر پوتین را وادار کند که در ارزیابی خود از همتای آمریکایی‌اش، اگر نه درباره کلیت جنگ اوکراین، تجدیدنظر کند.»

به نوشته سی‌ان‌ان، بلافاصله پس از این تحریم‌ها، دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهور سابق روسیه و معاون کنونی شورای امنیت این کشور، به‌تندی از ترامپ انتقاد کرد و او را «فرد پرحرفی خواند که اکنون کاملاً در مسیر جنگ علیه روسیه گام برداشته است.» مدودف در پستی در شبکه‌های اجتماعی، با کنایه‌ای تحریک‌آمیز به رئیس‌جمهور آمریکا افزود: «این دیگر جنگ اوست، نه جنگ آن بایدن سالخورده.» البته این به آن معنا نیست که خود تحریم‌ها به تنهایی بسیار شدید هستند.

هرچند نفت برای اقتصاد روسیه حیاتی است و بودجه ماشین جنگی پرهزینه کرملین در اوکراین را تأمین می‌کند، و گرچه روس‌نفت و لوک‌اویل (که به همراه ده‌ها شرکت تابعه‌شان تحریم شده‌اند) مهم‌ترین تولیدکنندگان نفت این کشور به شمار می‌روند، اما نباید فراموش کرد که روسیه، که اکنون یکی از پرتعدادترین تحریم‌ها در جهان را تجربه می‌کند، پیش از این ثابت کرده که در یافتن راه‌هایی برای دور زدن چنین مجازات‌هایی تبحر دارد. مقامات ارشد روس نیز می‌گویند که این بار هم دقیقاً همین کار را خواهند کرد.

ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، در یک نشست خبری تلویزیونی گفت: «این تصمیم مشکل خاصی برای ما ایجاد نمی‌کند. کشور ما در برابر محدودیت‌های غربی به مصونیت بالایی دست یافته است و با اطمینان به توسعه پتانسیل اقتصادی و انرژی خود ادامه خواهد داد.» اما مشکل بزرگ‌تر برای کرملین اینجاست که به نظر می‌رسد راهبرد محبوب و آزموده‌اش برای مدیریت کاخ سفید ترامپ؛ یعنی حفظ ظاهری تمایل به تعامل بر سر صلح اوکراین و دادن وعده معاملات اقتصادی پرسود، همزمان با پیشبرد تهاجم نظامی بی‌امان خود، دیگر کارساز نیست. سرانجام، رئیس‌جمهور آمریکا که ماه‌ها گمان می‌برد کرملین در مورد اوکراین صرفاً او را «بازی می‌دهد»، تصمیم به اقدام گرفته است.

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، اقدامات آمریکا را «بسیار مهم» و برای «کشاندن روسیه به پای میز مذاکره» حیاتی توصیف کرده است. در همین حال، مقامات اروپایی نیز از موضع ظاهراً سخت‌گیرانه‌تر واشنگتن ابراز خرسندی کرده‌اند.

اما با توجه به فرازونشیب‌های دوران ریاست‌جمهوری ترامپ، این نگرانی‌همچنان وجود دارد که رئیس‌جمهور آمریکا موضع خود را تغییر دهد، چراکه در طرف مقابل کرملین همچنان امیدوار است به روش پیشین خود و خرید زمان برای پیشروی بیشتر در میدان جنگ ادامه دهد.

در همین راستا، روز شنبه 25 اکتبر کیریل دیمیتریف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور سرمایه‌گذاری و همکاری‌های اقتصادی عازم ایالات متحده شد تا با استیو ویتکاف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا دیدار کند. دیمیتر‌یف پس از ورود به خاک آمریکا در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «این سفر از مدت‌ها قبل و به دعوت طرف آمریکایی برنامه‌ریزی شده بود. تداوم این گونه گفت‌وگوها برای جهان حیاتی است و باید ادامه یابد تا موضع روسیه و منافع ملی روسیه به طور کامل توسط طرف مقابل درک شود.»

دیمیتریف همچنین در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان اظهار کرد که آمریکا و روسیه به دستیابی به راه‌حل دیپلماتیک برای پایان جنگ در اوکراین نزدیک هستند. او گفت که دیدار پوتین و ترامپ لغو نشده بلکه به زمانی دیگر موکول شده است.

استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا در موضوع اوکراین بوده و بارها برای دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به مسکو سفر کرده بود. در هفته‌های اخیر نقش او در این زمینه کمرنگ‌تر و نقش مارکو روبیو، وزیر امور خارجه پررنگ‌تر شده بود.

تحولات اخیر چه معنایی برای میدان جنگ دارند؟
مهم‌ترین پیام تحولات اخیر، عدم قطعیت بیشتر است. نبود چشم‌اندازی برای برگزاری نشست‌های رودررو و جدی به این معناست که دست‌کم فعلاً چشم‌اندازی برای پایان جنگ در آینده نزدیک وجود ندارد. با توجه به این که در زمینه حمایت‌های نظامی هم تحولی که «تغییردهنده بازی» باشد رخ نداده، احتمالاً وضعیت میدان نبرد بدون تغییر خاصی ادامه خواهد یافت.

گزارش‌ها از خطوط مقدم حاکی از تداوم درگیری‌های شدید و پیشروی‌های متقابل در محورهای مختلف است. عمده درگیری‌ها در جبهه شرق اوکراین است. بر اساس گزارش موسسه مطالعات جنگ مستقر در واشنگتن، نیروهای روسی توانسته‌اند در چندین جبهه، از جمله در نزدیکی ولیلی بورلوک، سیورسک، نوپاولیوکا و ولیکومخایلیوکا به پیشرفت‌هایی دست یابند. تمرکز اصلی تهاجم روسیه در حال حاضر بر محور پوکروفسک است؛ جایی که نیروهای روسی در بخش‌های مرکزی و غربی شهر در حال پیشروی گزارش شده‌اند. در مقابل، نیروهای اوکراینی نیز در جبهه‌های کوپیانسک و لیمان موفق به پیشروی‌هایی شده‌اند و بخش کوچکی از مناطق اشغالی روسیه را بازپس گرفته‌اند.

ارزیابی‌های بلندمدت بیانگر آن است که مسکو توانسته در سال 2025 روند آرام اما پیوسته پیشروی خود را حفظ کند و ضمن تثبیت دستاوردهای قبلی حدود یک درصد از خاک اوکراین را اشغال کند.

اوکراین تلاش دارد با خریدهای نظامی جدید از اروپا شرایط را تا حدی تغییر دهد. به گزارش یورونیوز، سوئد و اوکراین روز چهارشنبه ۲۲ اکتبر با امضای یک تفاهم‌نامه همکاری، زمینه احتمالی برای انتقال ۱۵۰ فروند جنگنده گریپن مدل E به نیروی هوایی اوکراین در سال‌های آینده را فراهم کردند. این توافق در شهر لین‌شوپینگ، محل استقرار شرکت دفاعی ساب (Saab) – تولیدکننده جنگنده‌های گریپن و دیگر تسلیحات نظامی – میان اولف کریسترسون، نخست‌وزیر سوئد، و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، به امضا رسید.

کریسترسون با تأکید بر این‌که این تفاهم‌نامه به معنای ارسال فوری جنگنده‌ها نیست، گفت: «این آغاز مسیری طولانی است که ۱۰ تا ۱۵ سال به طول خواهد انجامید. این توافق مربوط به پیشرفته‌ترین نسخه از جنگنده‌های گریپن است و در حال حاضر ظرفیت تولید آن محدود است.» او در پیامی در شبکه اجتماعی X نوشت: «اوکراینی نیرومند و توانمند برای سوئد یک اولویت کلیدی است و ما به حمایت از توان دفاعی اوکراین در برابر تجاوز روسیه ادامه خواهیم داد.» گفت‌وگوها درباره‌ی انتقال جنگنده‌های JAS 39 Gripen میان کی‌یف و استکهلم از مدت‌ها پیش در جریان بود.

نیروی هوایی اوکراین پیش‌تر نیز جنگنده‌های غربی از جمله میراژ ۲۰۰۰ و اف-۱۶ را وارد ناوگان خود کرده است. زلنسکی در این دیدار گفت: «جنگنده‌های گریپن یکی از مؤثرترین عناصر در تقویت توان دفاعی اوکراین هستند.» به گزارش رسانه‌های سوئد، مدل جدید گریپن E برای نخستین بار در سال جاری میلادی در درگیری‌های واقعی مورد استفاده قرار گرفت، زمانی که تایلند از این جنگنده‌ها در درگیری با کامبوج بهره برد.

پیش از آن، گریپن‌ها عمدتاً برای گشت‌زنی هوایی به کار می‌رفتند و در سال ۲۰۲۵ نیز به عنوان بخشی از مأموریت ناتو در لهستان برای حفاظت از حریم هوایی کشورهای متحد مستقر شده بودند. این جنگنده‌ها همچنین در سال ۲۰۱۴ برای اجرای منطقه پرواز ممنوع ناتو بر فراز لیبی مورد استفاده قرار گرفتند. موتور جنگنده گریپن E از نوع F414-GE-39E ساخت شرکت آمریکایی جنرال الکتریک است.