برگزیده

شوک حذف نفت ایران

دنياي اقتصاد

بروزرسانی 1398/02/03 - 12:05

دنياي اقتصاد/ متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست حدود ۱۰روز مانده به پايان معافيت هشت کشور از تحريم‌هاي نفتي آمريکا عليه ايران، دونالد ترامپ در اقدامي ناگهاني بازار جهاني نفت را شوکه کرد. صبح روز گذشته براي بازار نفت با تمرکز بر خبري آغاز شد که نخستين بار از سوي روزنامه واشنگتن پست و پس از ساعاتي به شکل بيانيه‌ کاخ سفيد منتشر شد. «تمديد نشدن معافيت‌ خريداران نفت ايران از تحريم‌هاي آمريکا» خبري بود که ابتدا به شکل غيررسمي و به نقل از دو منبع آگاه در وزارت خارجه آمريکا اعلام شد. اين خبر ساعت هشت و نيم صبح به وقت واشنگتن، با انتشار بيانيه کاخ سفيد به تاييد رسمي رسيد و پس از آن از سوي مايک پمپئو، وزير امور خارجه آمريکا نيز در نشستي خبري اعلام شد.

در اين بيانيه که عنوان آن «همکاري ايالات متحده آمريکا، عربستان سعودي و امارات متحده عربي درباره انرژي و سياست‌هاي ايران» است؛ تاکيد شده دونالد ترامپ به‌عنوان رئيس‌جمهوري آمريکا تصميم گرفته است معافيت‌ از تحريم‌هاي نفتي را براي مشتريان نفت خام ايران تمديد نکند. اين تصميم در جهت صفر کردن صادرات نفت خام ايران و حذف درآمدهاي نفتي اتخاذ شده است. با اين حال تبعات اقتصادي اين اقدام تنها شامل حال ايران نخواهد بود و کشورهاي مصرف‌کننده نفت خام، از جمله بزرگترين مشتريان نفت خام ايران که همزمان با آمريکا روابط تجاري و سياسي دارند نيز تحت تاثير قرار خواهند گرفت. در عين حال حذف نفت ايران از بازار مي‌تواند سمت عرضه اين کالاي استراتژيک را بيش از پيش در تنگنا قرار دهد. با وجود تبعاتي از اين دست، آن‌طور که در بيانيه کاخ سفيد تاکيد شده، آمريکا، عربستان و امارات متحده عربي با اطمينان از مناسب بودن عرضه نفت خام در بازار توافق کرده‌اند به منظور جبران خروج نفت ايران از بازار، در صورت نياز اقدامات لازم و به موقع براي پاسخ به تقاضاي بازار را انجام دهند. حرکت آمريکا به سمت افزايش فشار بر فروش نفت ايران در حالي است که پيش از اين کارشناسان با اشاره به بازگشت نفت به بيش از ۷۰ دلار بر بشکه و همچنين کسري عرضه دو ميليون بشکه‌اي در روز عرضه نفت خام نسبت به تقاضاي آن در صورت حذف ايران از بازار، پيش‌بيني مي‌کردند دولت ترامپ دست‌کم معافيت از تحريم‌هاي نفتي ايران را براي پنج کشور از هشت کشور حاضر در ليست معاف شده‌ها را تمديد کند. با اين حال به نظر مي‌رسد واشنگتن، با تکيه به لابي‌هاي ترامپ با کشورهاي توليدکننده نفت خام از جمله عربستان و متحدانش که از چند روز گذشته آغاز شد، ريسک لغو معافيت‌هاي نفتي ايران را پذيرفته است. آنطور که پمپئو روز گذشته در نشستي خبري اعلام کرد هيچ استثنايي براي خريداران نفت ايران وجود نخواهد داشت و آمريکا تلاش دارد از تاريخ دوم مه (۱۲ ارديبهشت) فروش نفت ايران به بازار جهاني را صفر کند. با اين حال به نظر مي‌رسد آمريکا براي دست يافتن به اين هدف با موانعي روبه‌رو باشد. نخستين مانع روش‌هايي است که وزارت نفت ايران با تکيه به تجربيات دور قبلي تحريم‌ها، در دور زدن تحريم‌ها به آنها اشراف دارد. مانع دوم به اعتراض مشتريان بزرگ نفت ايران به اين اقدام آمريکا بازمي‌گردد. هند و چين دو کشور بزرگ خريدار نفت ايران هستند که با وجود روابط سياسي و اقتصادي گسترده با آمريکا، با صفر کردن فروش نفت ايران مخالفت و نسبت به خريد نفت ايران ابراز اميدواري کرده‌اند. در عين حال نمي‌توان از ريسک ژئوپليتيک صفر کردن صادرات نفت ايران چشم‌پوشي کرد؛ ريسکي که مي‌تواند بازار جهاني نفت را در شرايط وخيمي قرار دهد. ايجاد محدوديت در استفاده نفتکش‌ها از تنگه هرمز که پيش از اين رئيس‌جمهوري ايران در رابطه با آن صحبت کرده بود، ريسکي است که مي‌تواند ترانزيت حدود ۱۸ميليون بشکه از عرضه نفت دنيا را با مشکل مواجه سازد. کارشناسان اين ريسک را به خصوص با توجه به قرار گرفتن نام سپاه پاسداران ايران در ليست گروه‌هاي تروريستي از سوي کاخ سفيد، بيش از پيش جدي ارزيابي مي‌کنند. معافيت‌ از تحريم‌هاي نفتي آمريکا عليه ايران در تاريخ پنج نوامبر و همزمان با آغاز فاز دوم تحريم‌هاي يکجانبه آمريکا عليه کشورمان، از سوي کاخ سفيد به هشت کشور چين، هند، کره‌جنوبي، ژاپن، ترکيه، ايتاليا، يونان و تايوان اعطا شد و تا پيش از اين پيش‌بيني‌هاي بين‌المللي با توجه به شرايط بازار نفت و نزديک بودن بيش از اندازه عرضه و تقاضا به يکديگر، انتظار داشتند معافيت‌ها دست‌کم براي پنج کشور حاضر در اين ليست تمديد شود. نقش ايران در جهش ۵/ ۲ درصدي قيمت نفت تصميم آمريکا براي تمديد نکردن معافيت‌هاي نفتي خريداران نفت ايران که «صفر کردن صادرات نفت ايران» را هدف قرار داده باعث شد روز گذشته نفت به بيشترين سطح قيمتي در سال ۲۰۱۹ برسد. بر اين اساس هر بشکه نفت خام برنت در آخرين روز کاري هفته گذشته در حالي در محدوده ۷۲ دلار بر بشکه قرار داشت که با انتشار خبر تمديد نشدن معافيت‌هاي نفتي از سوي آمريکا، در برخي ساعات روز به بيش از ۷۴ دلار بر بشکه نيز صعود کرد. با اين حال اين نفت شاخص در ادامه معاملات روز گذشته رفت و برگشت‌هايي داشت و تا لحظه تنظيم اين خبر (ساعت ۱۸:۳۰) با ۸۱/ ۱ دلار رشد قيمت روي ۸۱/ ۷۳ دلار بر بشکه ايستاد. هر بشکه نفت خام آمريکا نيز ۵۵/ ۱ دلار رشد قيمت را تجربه کرد و به ۵۵/ ۶۵ دلار بر بشکه رسيد. به گزارش رويترز، پيش‌بيني‌ها اين انتظار را مطرح مي‌کنند که با تلاش آمريکا براي صفر کردن فروش نفت ايران، قيمت نفت خام برنت به بيش از ۸۶ دلار بر بشکه، يعني بالاترين سطحي که در سال ۲۰۱۸ تجربه کرد، بازگردد. اين سطح قيمتي سال گذشته با جدي شدن احتمال خروج دونالد ترامپ از توافق بين‌المللي برجام و بازگشت تحريم‌ها عليه ايران براي نفت رقم خورد. همچنين پيش‌بيني‌ها عبور هر بشکه نفت خام آمريکا از ۷۶ دلار بر بشکه را نيز براي اين نفت شاخص بازار انتظار دارند. اثر پروانه‌اي لغو معافيت‌هاي نفتي چين، هند، کره‌جنوبي، ژاپن و ترکيه پنج کشوري هستند که برخلاف ايتاليا، يونان و تايوان طي شش ماه گذشته از فرصت معافيت از تحريم‌هاي نفتي آمريکا استفاده کرده و به واردات نفت از ايران ادامه داده‌اند.اين کشورها در حالي وابستگي زيادي به واردات نفت دارند که اگر تداوم رشد قيمت نفت در نتيجه تلاش براي حذف نفت ايران از بازار ادامه داشته باشد، با مشکلاتي مانند کسري بودجه و افزايش تورم مواجه مي‌شوند. براي ميزان اهميت قيمت نفت براي اين کشورها کافي است بدانيم که هند به‌عنوان متحد سياسي و اقتصادي آمريکا همواره به‌دنبال کسب معافيت از تحريم‌هاي آمريکا بوده و روز گذشته نيز نسبت به تداوم خريد نفت از ايران ابراز اميدواري کرد. بر اين اساس يک مقام هندي در واکنش به خبر تصميم آمريکا براي عدم‌تمديد معافيت‌ها از تحريم نفتي ايران گفت: آمريکا بايد مراقب متحدان خود و شرکاي استراتژيکش باشد. ما اميدواريم باز هم معافيت بگيريم و بتوانيم نفت ايران را بخريم. اين مقام آگاه گفت: از ابتدا صحبت از کاهش تدريجي واردات ايران تحت تحريم‌ها بود و قرار نبود يکباره واردات را صفر کرد. به اين ترتيب متحدان آمريکا بار ديگر تحت‌تاثير تصميمات ناگهاني ترامپ قرار گرفته‌اند و شايد به‌دليل همين غيرقابل‌پيش‌بيني بودن تصميمات ترامپ است که هند نسبت به تداوم خريد نفت از ايران ابراز اميدواري کرده است. چين نيز به‌عنوان بزرگ‌ترين مقصد نفت ايران در آسيا، روز گذشته از تلاش دولت آمريکا براي پايان بخشيدن به معافيت‌هاي فروش نفت ايران به شدت انتقاد کرد. چين و هند که بزرگ‌ترين مشتريان نفتي ايران هستند، در چند ماه گذشته در تلاش براي متقاعد کردن دولت آمريکا براي تمديد معافيت‌هاي فروش نفت ايران بوده‌اند. گنگ شوآن، سخنگوي وزارت امور خارجه چين از لغو معافيت و تشديد تحريم‌هاي يک جانبه نفتي عليه ايران به شدت انتقاد کرده و آن را يک اقدام غيرمنصفانه خوانده است. اعتراض و اميدواري اين کشورها در شرايطي است که نه تنها افزايش قيمت نفت مي‌تواند به اقتصاد آنها ضربه بزند، بلکه يافتن جايگزيني براي نفت ايران مي‌تواند هزينه‌هاي آنان را به شدت افزايش دهد. براي مثال پالايشگران کره‌جنوبي در حالي تاکنون ميعانات گازي ايران را در فاصله‌اي اندک و با کيفيتي قابل‌قبول دريافت کرده‌اند که تحت فشار آمريکا، بايد به سراغ تامين‌کنندگاني در آفريقا و استراليا بروند. اين تغيير براي آنان افزايش هزينه‌هاي حمل و نقل و همچنين کيفيت متفاوت نفت دريافتي را به همراه دارد. آمريکا نيز به‌عنوان کشوري که حالا توليداتش به بيش از ۱۲ ميليون بشکه در روز رسيده در حالي گزينه‌اي ديگر براي جايگزين شدن با نفت خام ايران است که هم نوع نفت توليدي اين کشور با نفت ايران متفاوت است و هم فاصله جغرافيايي آن براي خريداران آسيايي نفت ايران منطقي نيست. بازي عربستان در زمين آمريکا در کنار تاکيد بيانيه کاخ سفيد بر همکاري آمريکا با عربستان سعودي و امارات‌متحده عربي، روز گذشته وزير نفت عربستان اعلام کرد براي ايجاد توازن در بازار نفت با ساير توليدکنندگان همکاري خواهد کرد. اين اظهارنظر به فاصله کوتاهي پس از اعلام رسمي لغو معافيت‌هاي نفتي براي مشتريان نفت خام ايران اعلام شد. به گزارش خبرگزاري رويترز، خالد الفالح در بيانيه‌اي اعلام کرد: عربستان سعودي تحولات بازار نفت را پس از بيانيه کاخ سفيد در مورد تحريم‌هاي نفتي ايران با دقت رصد مي‌کند. در اين راستا عربستان با ديگر توليدکنندگان نفت خام همراهي خواهد کرد تا اين اطمينان حاصل شود که عرضه کافي براي مصرف‌کنندگان وجود دارد و بازار نفت از تعادل خارج نخواهد شد.» اين بيانيه در حالي از سوي وزير نفت عربستان منتشر شده است که پيش از اين سعودي‌ها يک بار از ترامپ بازي خورده بودند. سعود‌ي‌ها پيش از بازگشت فاز دوم تحريم‌هاي آمريکا عليه ايران در تاريخ ۵ نوامبر، در پي درخواست ترامپ براي جبران حذف نفت ايران از بازار جهاني، توليداتشان را به بيش از ۱۱ ميليون بشکه در روز افزايش دادند. با اين حال همزمان با شروع فاز دوم تحريم‌ها، آمريکا هشت خريدار نفت ايران را از تحريم‌هاي نفتي معاف کرد. عربستان در پي اين اقدام بار ديگر توافق کاهش توليد را ميان کشورهاي عضو و غيرعضو اوپک شکل داد. با اين حال با اعلام رسمي عربستان براي افزايش توليد و جبران خلأ ايران در بازار نفت، اين توافق که طبق آن توليدات اوپک پلاس بايد در شش ماه نخست ۲۰۱۹ با کاهش ۲/ ۱ ميليون بشکه‌اي همراه شود، از حالا ازبين رفته تصور مي‌شود. دونالد ترامپ که پيش از اين نيز اثبات کرده براي دخالت در امور اوپک تمايل زيادي دارد، روز گذشته اعلام کرد عربستان سعودي و ديگر کشورهاي عضو اوپک مي‌توانند در جريان تحريم کامل فروش نفت ايران، هر ميزان افت عرضه‌اي از سمت ايران را جبران کنند. اين اظهارنظر در حالي از سوي رئيس‌جمهوري آمريکا بيان شده است که ايران عضوي از اوپک است که در بنيان‌گذاري اين سازمان نقش سازنده‌اي داشته است. اختلاف در اوپک در پي اعلام آمادگي عربستان براي جبران افت عرضه نفت ايران، سخنگوي وزارت نفت عراق روز گذشته اعلام کرد هر تصميمي براي افزايش يا کاهش توليد نفت بايد با توافق اوپک گرفته شود. سخنگوي وزارت نفت عراق همچنين اعلام کرد عراق به توافق کاهش اوپک و متحدانش پايبند است و هر تصميمي براي افزايش يا کاهش توليد نفت بايد با توافق اوپک گرفته شود. عاصم جهاد در پاسخ به اين سوال که آيا عراق حاضر است براي جبران نبود احتمالي عرضه نفت ايران توليدش را افزايش دهد، گفت: عراق هيچ تصميم يک‌جانبه‌اي براي جبران کاهش نفت در بازار به هر دليلي نمي‌گيرد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد