جدال فراستی و آشنا؛ آیا "چرنوبیل" سریال مهمی است؟

سازندگي/ متن پيش رو در سازندگي منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست هيچ کس فکر نمي کرد سريال پنج قسمتي «چرنوبيل» اين قدر حاشيه ساز و جنجالي شود؛ «چرنوبيل» سريالي بود درباره ي انفجار در نيروگاهي اتمي به همين نام در شوروي سابق، انفجاري که به گمان برخي چند برابر انفجار بمب اتم در هيروشيما بود و مي توانست کل اروپا را نابود کند.  مسئولين شوروي که اول گمان مي کردند اين اتفاق با دخالت آمريکايي ها رخ داده تلاش کردند ابعاد حادثه را کوچک نشان دهند ولي کمي بعد با بررسي مشکل متوجه خطاي انساني مديران نيروگاه شدند. ماجرا اين بود که حکومت شوروي هرگز اجازه نداد ابعاد اين فاجعه مشخص شود؛ بعد از فروپاشي شوروي مشخص شد که هيچ گزارش رسمي و دقيقي درباره ي آن وجود ندارد. همين کمبود اجازه مي داد تا سازندگان سريال با دست بردن در واقعيت سراغ ماجرا بروند. سازندگان آمريکايي سريال «چرنوبيل» مدعي اند که بيشتر از هر چيز دنبال نشان دادن مسئوليت پذيري دولت و حکومت نسبت به جان شهروندان شان بوده اند، اين که آن ها چطور واقعيت را مخفي مي کنند تا آسيبي به عملکردشان وارد نشود. اما فارغ از نظر سازندگان، واکنش مخاطبان غربي نسبت به «چرنوبيل» با ترسي همگاني نسبت به امنيت نيروگاه هاي اتمي همراه بود. انگار در ناخودآگاهِ اين سريال آمريکايي نوعي مخالفت با اين فن آوري موج مي زد و از آن مهم تر داشتن آن را براي کشوري غيرغربي نکوهش مي کرد؛ همان قدر که سريال ايدئولوژي شوروي را زير سوال مي برد خودش هم با نگاهي ايدئولوژيک و ستيزه جويانه با روس ها، ترس ها و دلهره هايي را به جان مخاطبان غيرغربي آن مي انداخت؛ انگار اين سريال هم در دايره ي ايدئولوژيک غالب آمريکايي براي شناسايي روس ها به عنوان دشمن عمل مي کرد و بازنمايي از جنگ سرد در دوره ي ما بود. اين همان چيزي بود که انتقاد روس ها را برانگيخت؛ آن ها اعلام کرده اند که به زودي روايت خودشان را از حادثه ي چرنوبيل مي سازند تا ابعاد واقعي ماجرا روشن شود. اما درست در روزهايي که بحث و درگيري سر محتواي سريال و موضع ايدئولوژيک آن بالا گرفته بود، ماجرا در ايران ابعاد ديگري گرفت. همه چيز از توئيت هاي حسام الدين آشنا، مشاور رئيس جمهور و رئيس مرکز بررسي هاي استراتژيک، شروع شد که به سريال «چرنوبيل» اشاره مي کرد؛ او اول، پوستر سريال را منتشر کرد و بعد نوشت: «تماشا و عبرت گرفتن از ميني سريال چرنوبيل براي اهالي سياست و دولت و حکومت بسيار مناسب است. عصاره اش اين سوال تکان دهنده است: تاوان دروغ ها چيست؟» آن چه باعث جنجال شد واکنش مسعود فراستي بود؛ جمعه شب گذشته فراستي در برنامه ي «هفت» به متن آشنا اشاره کرد و گفت: «جناب آشنا معاون رياست جمهوري راجع به سريالي که آمريکايي است نظر دادند. چون اين حيطه ماست نه حيطه ايشان پس لطفا در حوزه ما دخالت نکنند همانطور که ما وارد سياست نمي شويم، چون اين سريال بسيار بد است و موضوع بسيار التهاب دارد که بسيار تيپيکال است و قادر نيست مسئله به اين مهمي را منتقل کند.» ماجرا اين بود که آشنا اصلاً بحث فرمي نکرده بود اما جملات ضدآمريکايي فراستي آشنا را در موقعيت تازه اي قرار مي داد. به همين دليل بود که آشنا در توئيتر جواب فراستي را داد و نوشت: «توصيه به ديدن سريال چرنوبيل نه از باب کيفيت هنري يا حتي سياسي آن بلکه توجه دادن به پيام سياسي آن بود يعني لزوم مشورت تخصصي، صداقت و صراحت براي پيش گيري و مديريت بحران. از سال ۱۳۶۸ با برنامه سينما ماوراء نقد سينمايي و تلويزيوني را آغاز کردم ولي نمي دانستم آن حيطه هم انحصاري است.» اين جملات با متن ديگري کامل تر شد؛ وقتي آشنا شرحي مبني بر مشورت پذيري ارائه داد: «اکنون لازم مي دانم بگويم پيام محوري اين مجموعه کوچک تلويزيوني همان است که در کليپ سقوط مورد تأکيد قرار گرفت و برخي با تأويلي نابجا و ناروا از آن فرار و هشداردهندگان را ناجوانمردانه متهم به عدم وفاداري کردند. حرف اين است که براي پيش گيري از بحران و در حين مديريت بحران بيش از هر چيز با مشکلات ارتباطي مواجه خواهيم شد و تنها تدبير کارگشا مشورت، صراحت، دقت و خوب گوش دادن به کساني است که از دانش و تجربه کافي برخوردارند. در حوادث ريز و درشتي چون زلزله ها، آتش سوزي پلاسکو، سيلاب اخير و در جريان تصميمات بزرگ دوران جنگ يا مذاکرات هسته اي، سياست هاي ارزي و اختلافات انتخاباتي همواره مواجه با کساني هستيم که تلاش مي کنند با چاپلوسي، تأمين رضايت يا آرامش مقامات بالاتر، جايگاه يا قدرت خود را تضمين کنند و در اين مسير حاضر مي شوند راست و دروغ را به هم ببافند و البته ديگراني را هم مي بينيم که بدون توجه به منافع کوتاه مدت و با التزام به مصالح بلند مدت حرف حق مي زنند ولو آنکه ناديده و ناشنيده گرفته شده و متهم يا حتي طرد شوند. در چنين موقعيت هايي به توصيه امام سجاد عليه السلام مشاوران صالح و صادق وظيفه دارند: «اما حق المستشير، فان حضرک له وجه رأي جهدت له في النصيحة و اشرت عليه بما تعلم انک لو کنت مکانه عملت به. و ذلک ليکن منک في رحمة و لين فان اللين يونس الوحشة و ان الغلظ يوحش موضع الانس . و ان لم يحضرک له رأي و عرفت له من تثق برأيه و ترضي به لنفسک ، دللته عليه و ارشدته اليه فکنت لم تاله خيرا و لم تدخره نصحاً و لاقوة الا بالله.» اما حق کسي که در امري با تو مشورت مي کند اين است که: اگر نظر مفيد و صحيحي داري به منظور خيرخواهي او بايد اظهار کني و بايد رأي تو چنان باشد که اگر خودت به جاي او مي بودي همان کار را مي کردي و نظر مشورتي خود را با نرمي و مدارا بيان کن، زيرا نرمي، ترس را از ميان برمي دارد و خشونت کردن، انس را به وحشت تبديل مي کند . اگر براي خودت صلاحيت اظهار نظر قائل نيستي، او را به کسي که مورد اعتماد و اطمينان است و در اين جهت به او شناخت داري، راهنمايي کن. اگر چنين کاري بکني در نيکخواهي او کوتاهي نکرده اي و تکليف خود را نيک انجام داده اي . و نيرو و پشتيباني جز خدا نيست . موفقيت مشاور در ارائه خدمات خود تابعي از درک مستشير از ماهيت و کارکرد مشورت است. او نيز بايد اين توصيه هاي امام سجاد عليه السلام را همواره آويزه گوش کند که: «و اما حق المشير عليک، فلا تتهمه فيما يوافقک عليه من رأيه اذا اشار عليک . فانما هي الآراء و تصرف الناس فيها و اختلافهم . فکن عليه في رأيه بالخيار اذا اتهمت رأيه فاما تهمته فلا تجوزلک اذا کان عندک ممن يستحق المشاورة و لاتدع شکره علي ما بدا لک من اشخاص رأيه و حسن وجه مشورته . فاذا و افقک حمدت الله و قبلت ذلک من اخيک ، بالشکر و الارصاد بالمکافاة في مثلها ان فزع اليک . ولا قوء الا بالله.» حق کسي که با او مشورت مي کني اين است که : بداني، آرا گوناگون است و هر کس نظري دارد و اگر نظرش مطابق ميل تو نبود، در صورتي که او را شايسته مشورت مي داني روا نيست او را به بدخواهي متهم سازي. و تو مي تواني باز هم با کس ديگر که نظرش مورد اعتماد است مشورت کني. هرگز سپاسگزاري از چنان کسي را که نظر خود را بي دريغ با تو در ميان گذاشته است، ترک مکن. در صورتي که بعدها نظر او را مطابق واقع يافتي خداي را سپاس کن و از او سپاسگزار باش و در صدد خدمت متقابل به او باش که هنگام احتياج در چنين مواردي تو نيز به کمک او بروي . ولا قوه الا بالله.» اين اظهارنظرها ماجراي سريال «چرنوبيل» را در سطحي ديگر و با خوانش و قرائتي متفاوت تر از آن چه در جهان مي گذشت، مطرح کرد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد