راه دشوار جنگنده‌های آمریکایی برای رسیدن به ایران

مشرق/ متن پيش رو در مشرق منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست از زماني که برخي کشورهاي منطقه از صدام در حمله به ايران حمايت مي‌کردند تا کنون تغيير زيادي در روابط تهران با همسايگان ايجاد شده و ائتلاف امنيتي واشينگتن با آنها عليه ايران را دشوار کرده است. ايالات متحده و فرماندهي نيروهاي آن در منطقه (سنتکام) وقتي براي حمله به ايران برنامه‌ريزي مي‌کنند، قطعاً بايد به راه‌هاي ورود جنگنده‌ها و بمب‌افکن‌هاي خود به خاک ايران فکر کنند. اما پرسش جدي که مطرح مي‌شود اين است که وقتي همزمان يکي از گلايه‌هاي اصلي واشينگتن در سال‌هاي اخير، نفوذ ايران در منطقه است، پس کدام يکي از همسايگان ايران ممکن است مجوز عبور پرونده‌هاي آمريکايي را در جنگ احتمالي صادر کنند؟ زماني که ايالات متحده به عراق حمله کرد، عراق يک کشور منزوي شده بود که همسايگانش از تجاوز آن به مرزهاي خود پس از شکست در حمله به ايران و سپس کويت مي‌ترسيدند. اتحادهاي راهبردي با ساير قدرت‌هاي بزرگ مانند چين و روسيه نيز قوت نگرفته بود و ايالات متحده به نوعي تنها قدرت خارجيِ بانفوذ در غرب آسيا به شمار مي‌رفت. اما اکنون اين دو ويژگي متحول شده و جلب حمايت منطقه از حمله آمريکا به ايران را دشوار کرده است. پايگاه گلوبال ريسرچ به بررسي اين موضوع مهم در رابطه با همسايگان ايران پرداخته است. ترکيه و پاکستان متحدان سينه‌چاک آمريکا در سال‌هاي گذشته، حالا شب و روز با رقباي اصلي آن کشور يعني چين و روسيه تعامل دارند و با ايران توافقات امنيتي امضا کرده‌اند. مثلاً در مورد پاکستان، در حالي که در اوايل قرن ميلاديِ حاضر بواسطه جنگ آمريکا با القاعده و طالبان در افغانستان، اسلام‌آباد به دراختيارگذاشتن پايگاه‌هايش براي نيروهاي آمريکايي راضي شده بود و اين حضور همچنان به بهانه تداوم جنگ در افغانستان ادامه يافته بود، چند سال است که گزارشي از حضور اين نيروها در پايگاه‌هاي پاکستان گزارش نشده است. با توجه به خشم اسلام‌آباد از حملات پهپادي آمريکا که از اين پايگاه‌ها به اسم مبارزه با تروريسم صورت مي‌گرفت و بارها بيگناهان را در خاک پاکستان حتي در مراسم عروسي شکار مي‌کرد و اسلام‌ستيزي در منطقه را شعله‌ور مي‌ساخت، بعيد نيست دستور خروج اين نيروها از سوي اسلام‌آباد يا واشينگتن صادر شده باشد. از آن سو، شعبه مهمي از راه ريلي ابريشم که چيني‌ها خيلي روي آن حساب باز کرده‌اند، سر تا سر پاکستان را تا بندر گوادر در جنوب اين کشور مي‌پيمايد. همين حالا براي تکميل آن ده‌ها و بلکه صدها هزار شغل ايجاد شده و قطعاً با عملياتي‌شدن آن در صورت مديريتِ مناسب از سوي اسلام‌آباد، اوضاع اقتصادي اين کشور را دگرگون خواهد کرد. اين، تنها يک حلقه از روابط راهبردي اسلام‌آباد و پاکستان را تشکيل مي‌دهد. در مورد ترکيه نيز وضع آمريکا از اين خرابتر است! بعد از کودتاي نافرجام عليه اردوغان در نيمه 2016 ميلادي، روابط اين کشور با ايران و عربستان که سر جنگ داخلي سوريه شکل گرفته بود، دچار تحول شد و رويکرد وي به ايران، مثبت و به عربستان منفي شد تا جايي که در مواردي، نيروهاي تحت حمايت آنکارا در سوريه با نيروهاي تحت حمايت واشينگتن وارد درگيري نظامي شده‌اند. از آن سو اسقاط جنگنده روسي توسط ارتش ترکيه که در مرز اين کشور با سوريه پرواز مي‌کرد، ابتدا موجب کاهش شديد روابط اقتصادي و سياسي ميان مسکو و آنکارا شد اما پس از چندي با عقب‌نشيني اردوغان، روابط اين دو کشور را آن چنان راهبردي ساخت که ترکيه اکنون در حال دريافت سامانه پدافند هوايي اس-400 از روسيه است. دريافت اين سامانه به نقطه اختلاف جديدي ميان آمريکا با اين عضو ناتو شده است و واشينگتن پس از بي پاسخ‌ماندن تهديدهاي مکررش و فشارهاي اقتصادي‌اش بر ترکيه، در آخرين اقدام دستيابي آنکارا به اف-35‌هاي آمريکايي که پيشرفته‌ترين جنگنده حال حاضر جهان به شمار مي‌رود را ممنوع اعلام کرد. عراق همزمان با لفاظي‌هاي مقامات آمريکايي و گمانه‌زني برخي رسانله درباره جنگ ميان ايران و آمريکا، بغداد اولين پايتخت در ميان همسايگان ايران بود که اعلام کرد نه تنها عراق را وارد اين جدال نظامي نخواهد کرد، بلکه همه تلاشش را خواهد کرد اساساً چنين نزاعي آغاز نشود. کار به جايي رسيد که شخص پمپئو در سفري غيرمنتظره به بغداد رفت تا از نزديک، شرايط را بررسي کرده و مزه دهن سياستمداران عراقي را بچشد. آذربايجان اين کشور بعد از فروپاشي شوروي، ‌ اقبال خوبي به روابط سياسي با واشينگتن نشان داد و حتي در کنار مولداوي، اوکراين و گرجستان به امضاي توافق نظامي «گوام» اقدام کرد، اما اين توافق تأثير چشمگيري در عمل نداشته است. در عوض در دسامبر 2018 ميلادي با سفر سرلشگر باقري رئيس ستاد کل نيروهاي مسلح ايران به باکو، چند توافق همکاري نظامي ميان ايران و آذربايجان امضا شد. وي در اين سفر پس از ابراز مخالفت با آوارگي مردم آذربايجان در قضيه قره باغ به خبرنگاران گفت نيروهاي دريايي دو کشور رفت و آمد و تمرينات مشترک بيشتري را با هم برگزار خواهند کرد. افغانستان بعد از سال‌ها مخالفت طالبان، بالاخره مذاکرات طالبان با دولت افغانستان آغاز شده و حالا به نقطه حساسي رسيده است. اين در حالي است که طالبان به شدت خواستار خروج نيروهاي آمريکايي از افغانستان است. اگر کابل بخواهد مجوز حمله به ايران از پايگاه آمريکايي بگرام يا مانند آن را صادر کند، بايد ثمره سال‌ها تلاش سياسي براي رفع معضل ناامني در درگيري با طالبان را بر باد بدهد و پيه درگيري جديدي ميان نيروهاي آمريکايي و طالبان در خاک افغانستان را به خود بمالد. حاشيه خليج فارس و درياي عمان علي رغم تقويت رويکرد منفي امارات پس از درگذشت شيخ زايد و جانشيني پسرش، قطر به تدريج جاي آن را گرفت و در کنار کويت و عمان، خواستار رويکرد مصالحه‌آميز در شوراي همکاري خليج فارس نسبت به ايران شد. اين مسأله موجب اختلاف نظر و شکاف عميق ميان همسايگان جنوبي ايران شد که به تحريم قطر توسط عربستان و امارات از نيمه 2017 ميلادي و تهديد دوحه به خروج از شوراي همکاري منجر شد. اين اختلاف جديد، به موانع تشکيل ناتوي عربي عليه ايران افزود و طرح کاخ سفيد را ناکام گذاشت. حتي با وجود حضور نيروهاي آمريکايي در اکثر اين کشورها، هنوز آمريکاييان نتوانسته‌اند کشورهاي حاشيه خليج فارس را به يکپارچه‌سازي سامانه‌ ضدموشکي راضي کنند. در اين ميان مشکل ديگري که به چشم مي‌خورد، اين است که اساساً پايگاه اصلي سنتکام، در قطر قرار دارد. پايگاه العُديد، بزرگترين پايگاه ايالات متحده در کل خاورميانه به شمار مي‌رود که مشتمل بر مرکز عمليات مشترک هوايي آمريکا، دفتر فرماندهي مرکزي نيروهاي هوايي آمريکا، مرکز فرماندهي عمليات ويژه و دفتر اصلي سنتکام است. تجهيزات و دفاتر آمريکايي که پيشتر در پايگاه هوايي شاهزاده سلطان در عربستان قرار داشت در سال ۲۰۰۳ ميلادي به قطر در اين پايگاه منتقل شد، يعني دقيقاً همان کشوري که بيشترين درگيري را با رويکرد غرب‌محور در سرانِ عرب منطقه دارد. 11 هزار سرباز يا امکانات کافي براي اسکان در اين پايگاه قرار دارند و کمي آن طرف تر نيز بزرگترين انبار مجهز براي مهمات آمريکا در منطقه در «السَيليه» قطر واقع شده است. قطر در حوزه حمل و نقل و تجارت، همکاري گسترده‌اي با ايران و ترکيه دارد. آنکارا تأسيسات نظامي خود را در اين کشور مستقر کرده است و مهندسان چيني و روسي در صنايع قطري حضور دارند. ارمنستان روابط تهران و ايروان به قرون گذشته برمي‌گردد و حضور محترمانه ارمني‌ها در ايران، اين روابط را پس از انقلاب اسلامي به خوبي تحکيم بخشيده است. با اين حال جان بولتون اکتبر گذشته به ارمنستان سفر کرد تا نه در مورد حمله به ايران، بلکه صرفاً همراهي با تحريم‌هاي آمريکا عليه ايران با نيکول پاشينيان نخست‌وزير جديد اين کشور گفتگو کند. پس از بازگشت بولتون، پاشينيان که حرفه اصلي‌اش پيش از نخست‌وزيري روزنامه‌نگاري بوده، در پارلمان ارمنستان گفت: «به بولتون گفتم ارمنستان کشوري در محاصره است و ما روابط ديپلماتيک با دو همسايه‌مان يعني آذربايجان و ترکيه نداريم، بنابراين ما چاره‌اي جز داشتن رابطه خوب با دو همسايه ديگرمان يعني ايران و گرجستان نداريم چون اين دو کشور تنها راه ارتباط ارمنستان با دنياي خارج هستند.» ترکمنستان اين کشور اگر چه در مسائل فرهنگي روابط تنگاتنگي با ايران دارد، اما از منظر سياسي، تجاري و امنيتي روابط جديدي طي ساليان اخير با آمريکا برقرار کرده و همين، مرز ايران با ترکمنستان را به منطقه‌اي تبديل کرده که ممکن است آمريکاييان براي استفاده از آن طمع کنند. اين کشور شش دور مذاکره راهبردي با ايالات متحده برگزار کرده و به نوشته تسنيم، ميزبان صنايع آمريکايي در حوزه نفت و گاز، کشاورزي، محصولات کشاورزي، فناوري‌هاي ديجيتال و حمل و نقل است. در سال‌هاي اخير دو اتفاقِ هشدارگونه ديگر رخ داد. اگر چه عشق‌آباد سياست بيطرفي خود را پس از فروپاشي شوروي اعلام کرده، اما مشخص شد از فرودگاه‌هايي در اين کشور براي سوخت‌گيري هواپيماهاي باري ايالات متحده استفاده مي‌شود که حامل تسليحات براي جنگ در افغانستان هستند. پس از آن سخن از پايگاه هوايي ماري-2 در جنوب اين کشور و نزديک مرز ايران به ميان آمد که ظاهراً براي پشتيباني هوايي در اختيار ارتش آمريکا قرار گرفته است. نهايتاً اعزام يک نظامي بازنشسته به عنوان سفير آمريکا در ترکمنستان از سوي ترامپ خبرساز شد. «متيو کليمو» پيش‌تر معاون دبير کل ناتو نيز بوده است. با اين حال در شرايطي که اجماع خاصي در منطقه براي حمله به ايران وجود ندارد، همراهي عشق‌آباد با حمله احتمالي از سوي ايالات متحده به ايران تاوان سنگيني در روابط سياسي‌ و امنيتي‌اش خواهد داشت. جمع‌بندي با مروري بر روابط همسايگان ايران با تهران و واشينگتن، به نظر مي‌رسد جنگنده‌ها و بمب‌افکن‌هاي آمريکايي در صورت تصميم احمقانه کاخ سفيد براي حمله به ايران به دردسر خواهند افتاد. بيهوده نيست که در اولين اقدام براي تهديد تلويحي به جنگ، ناو آبراهام لينکلن را تا ورودي درياي عمان به پيش آوردند تا مگر از مرزهاي ايران با آب‌هاي آزاد بهره گيرند. نکته مهم اينجا است که محدودشدن جبهه‌هاي عملياتي براي ورود پرنده‌هاي آمريکايي به يک يا دو جبهه، قدرت ايران را در مقابله پدافندي با آن به شدت افزايش مي‌دهد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد