فصل سرد روابط ایران و اروپا

فرارو/ متن پيش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست اگر چه اروپايي‌ها از لزوم امضاي توافق جديد به جاي برجام سخن مي‌گويند، اما هنوز هم نسبت به اهداف نهايي استراتژي آمريکا در برابر ايران ترديد دارند. ظاهرا آن‌ها نگران هستند که آمريکا دنبال تغيير رفتار ايران نيست بلکه دنبال تغيير رژيم است. هايکو ماس، وزير خارجه آلمان، اخيرا در گفتگويي تصريح کرد: «نبايد تصور کرد که تغيير رژيم در ايران با فشار خارجي به صورت خودکار به بهبود وضعيت منجر مي‌شود.» در پي فعال سازي مکانيسم حل اختلاف در توافق هسته‌اي، روابط ايران و اروپا به سردي گراييد و رفت و آمد‌هاي ديپلماتيک ميان ايران و قاره سبز کمتر شد. اروپايي‌ها در اقدامي که ممکن است نشان دهنده نگراني آن‌ها از احتمال تشديد تنش در خاروميانه باشد، به اين منطقه نيروي نظامي اعزام کردند. به گزارش فرارو، کمتر از يک هفته پس از فعال سازي مکانيسم حل اختلاف مندرج در توافق هسته‌اي سال ۲۰۱۵، فرانسه با ادعاي اطمينان بخشي به متحدانش، تجهيزات و نيرو‌هاي نظامي جديدي به منطقه خليج فارس و خاورميانه اعزام کرد. ايمانوئل ماکرون، رئيس جمهور فرانسه، که کشورش ماه‌ها مشغول وساطت ميان ايران و آمريکا بود، روز پنج شنبه گذشته با اشاره به تجهيزات اعزامي فرانسه به منطقه، اعلام کرد تنش‌ها در خاورميانه رو به افزايش است. ماکرون طي يک سخنراني براي ارتش فرانسه گفت: «در شبه جزيره عربي و خليج فارس...، جايي که تنش‌ها رو به افزايش است، ما در يک دوره رکورد دار، کارگروه جاگوار را مستقر کرديم که به اطمينان‌بخشي به پادشاهي سعودي کمک مي‌کند.» يک روز بعد از سخنراني ماکرون، مقامات فرانسوي اعلام کردند که فرانسه در سواحل شرقي عربستان، سامانه‌هاي راداري نصب کرده تا پدافند عربستان را تقويت کند. اين سامانه‌ها، بخشي از ماموريت کارگروه جاگوار است. فرانسوي‌ها جزئيات بيشتري درباره اين تجهيزات که براي اولين بار اعلام مي‌شود، ارائه نکردند. گفتني است که در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۹، بزرگترين تاسيسات نفتي جهان در شرق عربستان، مورد حمله موشکي و پهپادي قرار گرفت. در جريان اين حمله، نصف توليد روزانه نفت عربستان (حدود پنج ميليون بشکه در روز) مختل شد. حوثي‌هاي يمن، مسئوليت اين حمله را به عهده گرفتند، اما آمريکا و کشور‌هاي اروپايي، از جمله فرانسه، مدعي شدند که ايران مسئول اين حمله بود. ايران قويا اين ادعا را رد کرد. حالا تجهيزات راداري جديد فرانسه براي پيشگيري از چنين حملاتي در شرق عربستان مستقر شده اند. فرانسه؛ از وساطت تا قدرت‌نمايي نظامي همچنين روز پنج شنبه گذشته ماکرون از اعزام ناو هواپيمابر شارل دوگل فرانسه به خاورميانه خبر داد. به گفته ماکرون، اين ناو از ژانويه تا آوريل ۲۰۲۰ از عمليات فرانسه در خاورميانه پيشتيباني خواهد کرد. ماکرون تصريح کرد: «ابتکار‌هايي که ما با شرکاي اروپايي‌مان انجام مي‌دهيم، به تقويت امنيت دريايي در اين منطقه استراتژيک کمک مي‌کند.» از سوي ديگر، ايران حضور نظامي فرانسه در منطقه را اشتباه دانست. سيد عباس موسوي، سخنگوي وزارت خارجه ايران، در واکنش به اظهارات رئيس جمهور فرانسه توئيت کرد: «به جناب ماکرون يادآور مي‌شوم خليجي که در جنوب ايران واقع است تنها يک نام دارد و آن خليج فارس است. حضور نظامي شما در خليج فارس به اندازه اشتباه شما در ناميدن آن، اشتباه است. هر دو اشتباه بزرگ، اما قابل جبران است.» علاوه بر فرانسه، بريتانيا نيز سياست‌هاي سختگيرانه‌اي در مقابل ايران در پيش گرفته است. بريتانيا در کنار آلمان و فرانسه، مکانسيم حل اختلاف را فعال کرد و حزب الله لبنان را در فهرست گروه‌هاي تروريستي قرار داد. همچنين خواستار امضاي توافق جديدي تحت عنوان «توافق ترامپ» شد که البته ايران اين پيشنهاد را قويا رد کرد. اروپايي‌ها از ماه مه (ارديبهشت) تماس‌ها و رفت و آمد‌هاي ديپلماتيک به ايران را بيشتر کردند. ايده اصلي اروپايي‌ها اين بود که ايران و آمريکا با امتيازدهي متقابل، وارد مذاکرات جديدي شوند. رکن اصلي طرح اروپا به رهبري فرانسه، اين بود که آمريکا به ايران معافيت‌هاي نفتي بدهد و ايران نيز ضمن عقب راندن گام‌هاي کاهش تعهدات هسته‌اي، مذاکرات جديدي با آمريکا شروع کند. با خودداري روساي جمهور ايران و آمريکا از ديدار در مجمع عمومي اخير سازمان ملل در نيويورک، وساطت و طرح اروپايي‌ها عملا شکست خورد. اروپايي‌ها هنوز هم همان هدف را دنبال مي‌کنند، اما اين بار به شکلي متفاوت. آن‌ها با فعال سازي مکانيسم حل اختلاف، عملا در حال عبور از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به سمت توافق جديد هستند و اين را به صراحت اعلام مي‌کنند. از نظر اروپايي‌‎ها، ايران بايد با پذيرش مذاکره بر سر برنامه موشکي، آينده برجام و نفوذ منطقه‌اي، مقدمات امضاي يک توافق «گسترده‌تر» با آمريکا را فراهم کند. ظاهرا اروپايي‌ها، مي‌دانند که دستيابي به چنين توافقي آسان نيست، اما اميدوارند که با کمک آمريکا حصول توافق را تسهيل کنند. برنامه زماني اعزام ناو هواپيمابر فرانسوي به خاورميانه، اين را نشان مي‌دهد. اين ناو تا آوريل ۲۰۲۰ (اوايل ارديبهشت) در خاورميانه خواهد بود. اين مدت ممکن است با مهلت دو ماهه مکانيسم حل اختلاف ارتباط دارد. طبق اين مکانيسم، اگر تا ۶۵ روز اختلافات ايران و اروپا حل نشود، تحريم‌هاي شوراي امنيت مجددا عليه ايران اعمال خواهند شد. احتمالا اروپايي‌ها اميدوارند که با قدرت‌نمايي نظامي و سياسي و نيز دعوت همزمان ايران به مذاکره، اين کشور را به از سرگيري گفتگو‌ها با غرب متقاعد کند. ايران، تاکنون اظهارات اروپا درباره امضاي توافق جديد را رد کرده است. در جديدترين موضع ايران، علي لاريجاني، رئيس مجلس شوراي اسلامي، به اروپايي‌ها در خصوص استفاده از مکانيسم ماشه هشدار داد و گفت: «هم‌اکنون با صراحت اعلام مي‌کنيم که اگر اروپا به هر دليلي رفتار غيرعادلانه در استفاده از ماده ۳۷ توافق‌نامه هسته‌اي داشته باشد آنگاه جمهوري اسلامي ايران تصميم جديدي در همکاري با آژانس خواهد گرفت و طرح آن در مجلس آماده است. ما شروع کننده اين امر نخواهيم بود، ولي متناسب با اقدام شما بهتر است عادلانه رفتار کنيم.» اروپا در کشاکش ايران و آمريکا اينکه چرا اروپايي‌ها پس از مدت‌ها تاکيد ويژه بر لزوم حفظ برجام، مواضع خود را تغيير دادند، پرسشي است که حداقل بر اساس اظهارات رسمي اروپا نمي‌توان به آن پاسخ دقيقي داد. با اين حال، بعد از ترور سردار قاسم سليماني، ظاهرا برخي محافل انديشکده‌اي اروپايي به اين جمع بندي رسيده‌اند که سياست دونالد ترامپ در مقابل ايران موثر بوده است. تحليلگران انديشکده «انستيتوي سلطنتي خدمات متحد» (انديشکده برجسته نظامي بريتانيا)، بر اين باور هستند که پاسخ نامتناسب ترامپ به آنچه غربي‌ها «تجاوز» ايران مي‌خوانند، تهران را شوکه و سردرگم کرده است. براساس همين ارزيابي، کارمندان انديشکده مزبور، به خبرنگار نشريه آتلانتيک آمريکا گفته اند ترور سردار سليماني، يک پيروزي براي ترامپ بود. مايکل استفنز، ديپلمات سابق بريتانيايي و پژوهشگر فعلي انستيتوي فوق، گفت: «اين (ترور) به طور اساسي، بازي را عوض کرد و فضايي براي تنش‌زدايي ايجاد کرد. اين يک ضربه غافلگيرانه بود که درک آن‌ها درباره چگونگي پاسخ آمريکا در آينده را به هم ريخت. به طور خلاصه، اين يک پيروزي براي ترامپ بود.» بعد از خروج يکجانبه ترامپ از برجام، اروپايي‌ها به طور ويژه از احتمال بروز جنگ (يا حمله آمريکا به ايران) نگران بودند و با وجود اينکه در برخي نگراني‌ها مانند برنامه موشکي، نفوذ منطقه‌اي ايران و آينده برجام با آمريکا اشتراک نظر داشتند، اما توافق هسته‌اي را مهمترين ابزار براي جلوگيري از جنگ مي‌دانستند و مي‌خواستند از اين توافق به عنوان پايه و اساسي براي حل و فصل اختلافات ميان ايران و غرب استفاده کنند. همچنين اروپايي‌ها از احتمال خروج ايران از برجام و از سرگيري برنامه هسته‌اي نگران بودند. اما در يک سال گذشته، ظاهرا اروپايي‌ها به تدريج به اين جمع بندي رسيدند نه جنگ محتمل است و نه از سرگيري جدي برنامه هسته‌اي ايران. به نظر مي‌رسد موارد متعددي مانند سرنگوني پهپاد آمريکايي گلوبال هاوک توسط سپاه، حمله موشکي به تاسيسات نفتي عربستان، ترور سردار سليماني و سپس پاسخ مستقيم نظامي ايران به آمريکا، موجب شد که اروپايي‌ها گزينه جنگ نظامي تمام عيار ميان ايران و آمريکا در خليج فارس را بعيد ارزيابي کنند. اما منتفي شدن گزينه جنگ به اين معنا نيست که اروپايي‌ها کاملا با آمريکا همراهي خواهند کرد. اگر چه اروپايي‌ها از لزوم امضاي توافق جديد به جاي برجام سخن مي‌گويند، اما هنوز هم نسبت به اهداف نهايي استراتژي آمريکا در برابر ايران ترديد دارند. ظاهرا آن‌ها نگران هستند که آمريکا دنبال تغيير رفتار ايران نيست بلکه دنبال تغيير رژيم است. هايکو ماس، وزير خارجه آلمان، اخيرا در گفتگويي تصريح کرد: «نبايد تصور کرد که تغيير رژيم در ايران با فشار خارجي به صورت خودکار به بهبود وضعيت منجر مي‌شود.» ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد