روند میانجیگری بین ایران و عربستان

دنياي اقتصاد/متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
نخست‌وزير پاکستان، در تازه‌ترين موضع‌گيري گفته است ميانجي‌گري اسلام‌آباد ميان ايران و عربستان ادامه دارد و تلاش‌هاي پاکستان براي جلوگيري از رويارويي نظامي ايران و عربستان «نتيجه‌بخش» بوده است. عمران‌خان همچنين گفته است که پيشرفت‌ها به‌صورت کند و آرام ادامه دارد. خان سال ۲۰۱۹ دو بار به ايران سفر کرده و در ديدار با مقامات ارشد تهران گفته بود ما ديگر در منطقه جنگ نمي‌خواهيم.

پيش از اظهارات نخست‌وزير پاکستان، مصطفي الکاظمي نخست‌وزير عراق نيز از ديگر مقاماتي بود که با قصد ميانجي‌گري ميان ايران و عربستان راهي تهران شد که با توجه به لغو سفر او به رياض، عملا اين اقدام راه به‌جايي نبرد. مقامات سعودي بارها مدعي شده‌اند که نيازي به ميانجي‌گري طرف‌هاي ثالث نمي‌بينند تا زماني که به گفته آن‌ها تهران رفتار خود را در منطقه اصلاح کند.

در همين ارتباط نخست‌وزير پاکستان در مصاحبه‌اي اختصاصي با شبکه خبري الجزيره گفته است که «ميانجي‌گري ما ميان ايران و عربستان متوقف نشده،‌ پيشرفت‌ها به‌صورت کند و آرام ادامه دارد.» اولين سفر نخست‌وزير پاکستان به ايران در آوريل ۲۰۱۹ (اول ارديبهشت ۱۳۹۸) انجام شد. عمران‌خان مجددا اکتبر (مهر) همان سال، پس از سفر به آمريکا و ديدار با دونالد ترامپ به ايران آمد. خان در زمان برگزاري مجمع عمومي سازمان ملل متحد با دونالد ترامپ، رئيس‌جمهور آمريکا و همچنين حسن روحاني، رئيس‌جمهور ايران ديدار کرده بود. پيش از آن نيز نخست‌وزير پاکستان در سفري به رياض، با محمد بن‌سلمان، وليعهد عربستان ديدار کرده بود.

---

بازار

---

به‌طور سنتي نخست‌وزيران پاکستان پس از رسيدن به اين پست ابتدا به رياض مي‌روند و سپس سفرهاي منطقه‌اي به‌ويژه به ايران را شروع مي‌کنند. در آن زمان، عمران‌خان تاييد کرده بود ترامپ از او خواسته بود تا براي باز شدن راه گفت‌وگو با تهران ميانجي‌گري کند. پيش‌تر نواز شريف، نخست‌وزير سابق پاکستان نيز دي ماه ۹۴ با سفر به تهران و رياض بعد از قطع روابط ايران و عربستان، پيشنهاد وساطت ميان دو کشور را مطرح کرده بود که عملا اين ميانجي‌گري با شکست روبه‌رو شد. در فضاي جديد، عمران‌خان تاکيد کرده بود که پاکستان با ابتکار خودش مي‌خواهد براي حل اختلافات ايران و عربستان دست به کار شود. او گفته بود که پاکستان ميانجي ايران و عربستان نيست و مي‌خواهد نقش «تسهيل‌کننده روابط دو کشور» را بازي کند. خان روز ۲۱ مهر ۹۸ پس از ديدار و مذاکره‌ با حسن روحاني، رئيس‌جمهور ايران، در کنفرانس مطبوعاتي مشترک با همتاي ايراني‌اش گفت که دليل اصلي سفرش به ايران اين است که پاکستان به هيچ‌وجه خواستار وقوع يک جنگ ديگر در اين منطقه نيست.

رابطه بين ايران و عربستان در سال‌هاي اخير تيره بوده و رابطه ديپلماتيک دو کشور پس از حمله به سفارت عربستان در تهران در ابتداي سال ۲۰۱۶ ميلادي قطع شد. تنش ايران و عربستان در سال‌هاي اخير روندي فزاينده داشته است، هر چند پس از حملات گسترده موشکي و پهپادي سال گذشته به تاسيسات نفتي آرامکو در شمال عربستان، تا حدي شاهد فروکش کردن تنش لفظي بين دو کشور بوده‌ايم. در اين ميان اما تغيير لحن مقامات ابوظبي ملموس‌تر بوده تا جايي که شاهد سه ديدار ويدئوکنفرانسي بين محمدجواد ظريف وزيرخارجه ايران و عبدالله بن‌زايد وزيرخارجه امارات‌عربي‌متحده از اسفند ۹۸ تاکنون بوده‌ايم. ابوظبي همچنين چهار مرحله کمک‌هاي دارويي و پزشکي را براي کمک به ايران در شرايط مقابله با کرونا فرستاده است. به‌نظر مي‌رسد با نزديک شدن به انتخابات ماه نوامبر آمريکا و ترديدها درخصوص پيروزي

دونالد ترامپ جمهوري‌خواه، مقامات عربي در تلاش هستند تا زمينه را براي تلطيف تدريجي فضا با تهران فراهم کنند. در اين ميان به‌نظر مي‌رسد که اظهارات عمران‌خان نخست‌وزير پاکستان در چنين فضايي قابل ارزيابي باشد. به‌خصوص که او در تلاش است تا از اين وضعيت نه جنگ، نه صلح براي خود و پاکستان اعتبار کسب کند. در اين ميان موفقيت اين ميانجي‌گري‌ها که پيش‌تر نيز از سوي نواز شريف همتاي عمران‌خان و نيز نخست‌وزيران سابق و کنوني عراق دنبال شده، با ترديد مواجه است. اين ترديد در واقع ناشي از دو متغير بسيار مهم است.

رياض راه گفت‌وگو را بسته است
يکي از مهم‌ترين موانعي که باعث شده تا ميانجي‌گري طرف‌هاي ثالث مانند پاکستان و عراق راه به جايي نبرد و صرفا در حد اظهارنظر باقي بماند، عدم تمايل عربستان به گفت‌وگو و سد کردن راه ميانجي‌گري است. از زمان قطع روابط عربستان با ايران در دي ماه ۹۴ که با حمله گروه‌هاي خودسر به سفارت عربستان در تهران و کنسولگري اين کشور در مشهد انجام شد، تاکنون نواز شريف و عمران‌خان از پاکستان و حيدرالعبادي، عادل عبدالمهدي و مصطفي الکاظمي از عراق با هدف ميانجي‌گري راهي رياض و تهران شده‌اند که عملا هيچ‌کدام به سرانجام مشخصي نرسيده‌اند. عدم تمايل رياض به گفت‌وگو با تهران به‌عنوان يک متغير مهم موضوعي است که بارها مقامات سعودي به آن اشاره کرده و حتي از بيهوده بودن اين گفت‌وگو سخن به ميان آورده‌اند. از طرف ديگر، اظهارات مقامات آل‌سعود درباره عدم نياز عربستان به ميانجي و واسطه در تنظيم روابط با ديگر بازيگران نيز نقش مهمي در تن ندادن عربستان به گفت‌وگو با تهران داشته است. در واقع رياض با توجه به نقشي که براي خود در منطقه و در جهان عرب قائل است، تلاش برخي کشورها براي وساطت را در جايگاهي نمي‌بيند که به آن پاسخ مثبت دهد، چون عربستان مدعي است که منافع و ملاحظات خود را بهتر و عيني‌تر از ديگران تشخيص مي‌دهد. نکته سوم هم اين است که مقامات سعودي مدعي هستند که در عمل تحولي در ديدگاه‌ها و رفتار منطقه‌اي ايران به‌وجود نيامده که بتواند موضوع مذاکره باشد، چون تهران همچنان به گفته اين مقامات، به مداخلات خود در عراق، سوريه، لبنان و يمن ادامه مي‌دهد. در واقع فارغ از ديدگاه‌هاي مغرضانه عربستان در ارتباط با ايران، اما بايد توجه داشت که اساسا عربستان با توجه به وضعيت شکننده‌اي که در يمن دارد، معادله قدرت در سطح منطقه‌اي را به سود ايران و به ضرر خود ارزيابي مي‌کند و تا زماني که تحولي در اين معادله ايجاد نشود، دشوار است که عربستان تن به مذاکره با تهران بدهد.

انتخابات آمريکا
متغير بسيار مهم ديگر، انتخابات آمريکاست که از ديد عربستان انتخاب ترامپ از حزب جمهوري‌خواه يا پيروزي بايدن از حزب دموکرات هرکدام موجد آثار متفاوتي است. در واقع روي کار آمدن ترامپ يا بايدن هر کدام نقش بسيار مهمي در راهبرد عربستان در منطقه و در ارتباط با تهران دارد. با توجه به نقشي که رياض در پروژه فشار حداکثري ترامپ عليه ايران ايفا مي‌کند، طبيعي است که پيروزي ترامپ مي‌تواند موجب تشديد اين روند به شکل فشار گسترده‌تر و حتي برخورد احتمالي شود که سياست مطلوب عربستان در طول سال‌هاي اخير بوده و به‌رغم متحمل شدن هزينه‌هاي نظامي و همراهي با ترامپ در طول ۴ سال گذشته، نتوانست آن‌را تبديل به يک دستاورد کند. در نقطه مقابل پيروزي بايدن و زمزمه‌هاي بازگشت به برجام و شکل‌گيري مذاکرات جديد نيز حاوي آثار متفاوتي است که مي‌تواند مجددا منجر به رفع تحريم‌ها شود. از اين منظر موعد انتخابات آمريکا اهميت بسيار زيادي در تداوم يا تعديل اين روند دارد. به‌نظر مي‌رسد که سعودي‌ها تا آن زمان، استراتژي صبر و انتظار را در پيش بگيرند و هرگونه تلاش براي ميانجي‌گري را به حالت تعليق درآورند.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar