برگزیده

"کشمیر" عامل سردی روابط عربستان و پاکستان شد

ديپلماسي ايراني

بروزرسانی 1399/06/10 - 14:35

"کشمیر" عامل سردی روابط عربستان و پاکستان شد

ديپلماسي ايراني/متن پيش رو در ديپلماسي ايراني منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

مديحه افضل/ روابط «برادرانه» بين پاکستان و عربستان سعودي در هفته‌هاي اخير پس از چند دهه نزديکي اقتصادي، سياسي و نظامي، در مسير خود به مانع برخورده است. دليلي ناگهاني اين وقفه در روابط اين بود که شاه محمود قريشي، وزير خارجه پاکستان، 5 اوت در سالگرد انحلال خودمختاري کشمير توسط دولت هند از عربستان خواست در خصوص اين مساله «رهبري» خود را نشان دهد. او از رياض تشکيل يک جلسه ويژه سازمان همکاري اسلامي در اين خصوص را خواستار شد و گفت اگر رياض جلسه وزراي خارجه تشکيل ندهد، اسلام آباد مجبور خواهد شد به کشورهاي مسلمان، يعني مالزي، ترکيه و ايران که پيشتر درباره کشمير ابراز نگراني کرده و طرف پاکستان را گرفته اند، روي آورد.

عربستان به اين فشار چندان خوشايند پاسخ نداد و بلافاصله بازپرداخت وام يک ميليارد دلاري که به عنوان بخشي از وام 3 ميليارد دلاري در نوامبر 2018 به پاکستان داده بود را خواستار شد. چين براي پرداخت يک وام جايگزين به پاکستان وارد ميدان شد. لازم به ذکر است که عربستان وعده تسهيلات اعتباري نفتي 3.2 ميليارد دلاري به پاکستان را پس از انقضاي آن در ماه مه تمديد نکرده بود.

اگرچه بن بست جديد در مناسبات سعودي و پاکستان قابل توجه است، اما هنوز نمي توان از آن نتيجه اي گرفت. پاکستان و عربستان از ديرباز روابط نزديکي داشته اند. عربستان چندين مرتبه به خروج اقتصاد پاکستان از بحران کمک کرده است. نفوذ عربستان در پاکستان در چند دهه گذشته افزايش يافته و کمک هاي مالي عربستان به مدرسه هاي پاکستاني ورود اسلام وهابي به اين کشور را در پي داشته است. در همين حال، پاکستان همواره روابط خوبي با ايران داشته که بعضا به دليل اقليت شيعه پاکستاني بوده است. تمايل پاکستان به حفط تعادل در روابط با ايران يکي از دلايلي بود که اين کشور در سال 2015 از اعزام نيرو به يمن به درخواست عربستان خودداري کرد. پاکستان حتي در پاييز گذشته در راستاي اين توازن در روابط، پيشنهاد ميانجيگري بين تهران و رياض را داد.

عمران خان، نخست وزير پاکستان، عمدتا از سياست خارجي مبتني بر روابط مستحکم با همه کشورهاي مسلمان سخن مي گويد. تصميم سال گذشته عمران خان به شرکت در اجلاس کشورهاي اسلامي در مالزي که ايران، ترکيه و قطر (رقباي عربستان) نيز در آن شرکت مي کردند، سعودي ها را خشمگين کرد و نهايتا عمران خان محبور به لغو برنامه خود شد؛ به گفته وزير خارجه پاکستان، عمران خان اکنون به تلافي لغو آن برنامه از عربستان انتظار دارد که يک جلسه سازمان همکاري اسلامي تشکيل دهد. عربستان هيچ تمايلي به برگزاري چنين جلسه اي با موضوع کشمير نشان نداده و دليلش هم روابط فزاينده اقتصادي پادشاهي با هند بوده است: حجم تجارت دو جانبه بين هند و عربستان سالانه 27 ميليارد دلار، و تجارت پاکستان و عربستان فقط 3.6 ميليارد دلار است. تحليلگران معتقدند که عربستان نمي خواهد بر سر کشمير به روابط خود با هند آسيب برساند.

در همين حال، پاکستان سعي دارد واکنش سعودي ها و درخواست آنها براي بازپرداخت وام را بي اهميت جلوه دهد. اما بلافاصله پس از آنکه پاکستان بدهي خود را پرداخت کرد، ژنرال قمر جاويد باجوا، فرمانده ارتش پاکستان، راهي عربستان شد. در توضيح اين سفر، گفتند که برنامه آن از قبل چيده شده و اهداف آن همکاري ارتش با ارتش بوده است. در هر حال، اگر هدف ضمني از اين سفر تلاش پاکستان براي کنترل آسيب و بازگرداندن روابط حسنه با عربستان بوده، معلوم نيست که محقق شده يا خير. جزئيات سفر افشا و هيچ بيانيه رسمي درباره آن منتشر نشده است. ظاهرا باجوا موفق نشده با محمد بن سلمان، وليعهد سعودي، ديدار کند که اين خود مساله مهمي است و نشان مي دهد بهبود روابط در اين سفر چندان مطلوب نبوده.

اما اگر پاکستان از نتيجه سفر فرمانده ارتش خشنود نبوده، آن را نشان نداده است. عمران خان اخيرا در مصاحبه اي سعي کرده اين احساس که شکافي در روابط با عربستان پيش آمده را برطرف کند؛ با اين حال، معلوم بود که او از نحوه برخورد سعودي ها با مساله کشمير چندان راضي نيست. او گفت: «سعودي ها سياست خارجي خود را دارند. نبايد فکر کنيم چون مي خواهيم کاري انجام شود، سعودي ها بايد آن را انجام دهند.»

آنچه که مشهود است اين است که حرکت جسورانه پاکستان جواب نداده و پاسخ عربستان هم نشان داد که روابط دست کم وقتي موضوع کشمير باشد، «برادرانه» نيست. کل اين ماجرا تنها سبب شد که موقعيت چين به عنوان نزديک ترين شريک پاکستان تثبيت شود. همچنين آشکار شد که پاکستان اگر به دنبال جلب پشتيباني خارجي در رابطه با کشمير است، بايد به ساير کشورهاي مسلمان رجوع کند. به نظر مي رسد ترکيه، مالزي، ايران و قطر با پا پيش گذاشتن در اين مسير تمايل دارند. اما سوال اينجاست که آيا عربستان اجازه خواهد داد که پاکستان به اين کشورها نزديک شود؟ پادشاهي سعودي پاکستان را در يک جعبه قرار داده و بر اقتصاد آن نفوذ قابل توجهي دارد. پاکستان به طور بالقوه مي تواند براي تسويه برخي از وام هاي سعودي به چين تکيه کند، اما شايد نه براي تسويه همه آنها. به علاوه، عايدي پاکستان از درآمد 2 ميليون تبعه اين کشور که براي کار به عربستان سعودي سفر کرده اند نيز مطرح است. براي پاکستان قطع روابط با عربستان ساده نخواهد بود. به نظر مي رسد در شرايط کنوني تنها چاره پاکستان تسهيل واکنش به انحلال خودمختاري کشمير باشد. اگرچه ترک هايي در دوستي پاکستان و عربستان پيش آمده، اما هنوز براي نتيجه گيري درباره فاصله اي که بين اين دو دوست قديمي پيش آمده زود است.