برگزیده

چهار پرسش کلیدی درباره جنگ قره باغ

دنياي اقتصاد

بروزرسانی 1399/07/14 - 22:04

دنياي اقتصاد/ متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

لورنس برورس-بي‌بي‌سي/ درگيري‌هاي جديد بين ارمنستان و آذربايجان بر سر منطقه مورد مناقشه ناگورنو قره‌باغ، با درگيري‌هايي که قبلا بين اين دو جمهوري سابق اتحاد شوروي مشاهده مي‌شد تفاوت دارد. هم از لحاظ گستردگي و هم شدت، اين درگيري ريسک گسترش پيدا کردن را دارد. در اين دوره، از توپخانه سنگين، تانک و پهپاد استفاده شده است. تاکنون حداقل ۱۰۰ نفر از غيرنظاميان و نيروهاي ارمنستان در اين درگيري‌ها کشته‌شده‌اند. آذربايجان گزارشي از تلفات نيروهاي خود منتشر نمي‌کند، اما مي‌توان فرض کرد کشته‌شده‌هاي اين جمهوري نيز به اندازه ارمنستان است.

به‌نظر مي‌رسد درگيري‌هاي اخير با اقدام نيروهاي آذربايجان براي تصرف بخش‌هايي از منطقه ناگورنو قره‌باغ که تحت کنترل ارمنستان است شروع شده است. بين سال‌هاي ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۴ صدها هزار نفر از آذري‌تبارها از اين مناطق رانده شدند. درگيري‌هاي هفته گذشته پس از يک سال پر تنش آغاز شد. در يکسال اخير، تنش‌هاي ديپلماتيک ادامه داشت و ماه ژوئيه برخي درگيري‌هاي پراکنده بين نيروهاي دو طرف مشاهده شد. درحال‌حاضر پرسش‌هاي مختلف درباره آنچه در منطقه ياد شده در جريان است و آينده آن مطرح است.

نخستين سوال اين است که چه ريسک‌هايي وجود دارد؟ نکته نخست اين است که در گذشته درگيري‌ها پس از چند روز پايان مي‌يافت و شدت درگيري‌هاي کنوني به اين معناست که اين بار بعيد است خيلي زود ماجرا پايان يابد. براي نخستين بار از دهه ۱۹۹۰ مناطق پرجمعيت در داخل منطقه ناگورنو قره‌باغ با موشک و بمب مورد حمله قرار گرفته‌اند. همچنين در ارمنستان و آذربايجان مناطق غيرنظامي مورد حمله قرار گرفته است. به‌نظر مي‌رسد هر دو طرف براي يک نبرد طولاني مدت آماده مي‌شوند. آذربايجان مذاکرات مجدد با ارمنستان را رد کرده و بر خلاف درگيري‌هاي قبل، اين بار آذربايجان از حمايت گسترده ترکيه برخوردار است. ريسک اصلي اين است که ادامه پيدا کردن درگيري‌ها سبب افزايش دخالت خارجي و تبديل شدن درگيري‌ها به يک جنگ منطقه‌اي شود.

دومين پرسش اين است که در اين ميان نقش ترکيه چيست؟ به‌طور سنتي ترکيه از آذربايجان حمايت مي‌کند و آذربايجان يک شريک استراتژيک براي ترکيه به حساب مي‌آيد. پس از درگيري‌هاي ماه ژوئيه، رايزني‌ها بين مقامات وزارتخانه‌هاي دفاع دو کشور افزايش يافت و دو طرف رزمايش مشترک برگزار کردند. از زماني که درگيري‌هاي اخير شروع شده، ترکيه اعلام کرده بدون قيد و شرط از آذربايجان حمايت مي‌کند و به‌نظر مي‌رسد درحال کمک نظامي به اين جمهوري است. تقريبا هيچ ترديدي وجود ندارد که در اين درگيري‌ها، آذربايجان از فناوري پهپادهاي نظامي ترکيه استفاده مي‌کند. ارمنستان همچنين ترکيه را متهم کرده که جنگنده سوخوي ۲۵ اين کشور را سرنگون کرده است. البته ترکيه اين اتهام را رد کرده است. از سوي ديگر گزارش‌هاي تاييد نشده از اقدام ترکيه به بسيج جنگجويان مزدور براي جنگ کنوني منتشر شده است.

سومين پرسش اين است که نقش روسيه در اين ميان چيست؟ روسيه در درگيري‌هاي کنوني نقش‌هاي متنوع و گاه متضاد ايفا کرده است. مسکو از طريق روابط دوجانبه و سازمان پيمان امنيت مشترک، تضمين‌هاي امنيتي به ارمنستان مي‌دهد اما اين تضمين‌ها شامل درگيري‌ها در منطقه ناگورنو قره‌باغ نمي‌شود. اين منطقه از ديد بين‌المللي بخش از آذربايجان محسوب مي‌شود. مسکو همچنين به هر دو طرف درگير در جنگ سلاح مي‌فروشد. مسکو خواستار آتش‌بس شده، اما برخلاف درگيري‌هاي قبل، روسيه هنوز نشستي براي مذاکره مقامات سياسي و نظامي آذربايجان و ارمنستان برگزار نکرده است. نکته مهم ديگر اين است که روابط مسکو با رئيس‌جمهوري جديد ارمنستان خوب نيست و ايروان ترجيح مي‌دهد تا جايي که ممکن است بدون نقش‌آفريني روسيه مشکل را حل کند. تا وقتي درگيري‌ها به منطقه مورد مناقشه ناگورنو قره‌باغ و اطراف آن محدود باشد، بعيد است مسکو در آن دخالت کند، اما اگر درگيري‌ها طولاني شود، ترکيه نقش بزرگ‌تري در آن بازي کند و سلطه مسکو بر منطقه‌اي که آن را حوزه منافع خود مي‌داند تهديد شود، روسيه واکنش نشان خواهد داد.

پرسش سوم اين است که در نهايت درگيري‌ها به کجا خواهد انجاميد؟ موفقيت فوري و پايدار نظامي از سوي هر يک از دو طرف، چه به‌صورت تصرف بخش‌هاي بزرگي از منطقه از سوي آذربايجان يا به عقب راندن نيروهاي آذربايجان از سوي نيروهاي ارمنستان، زمينه را براي آتش‌بس فراهم خواهد کرد. اما تحقق اين سناريو سبب تنش‌هاي داخلي در طرف شکست خورده مي‌شود. اگر مدت درگيري طولاني شود يا اگر يکي از دو طرف احساس کند در درگيري‌هاي طولاني بازنده خواهد شد، احتمال دخالت ترکيه و روسيه افزايش خواهد يافت. چهارمين پرسش اين است که واکنش بين‌المللي به اين درگيري‌ها چه بوده است؟ به استثناي ترکيه، ديگر قدرت‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي خواستار رفع تنش‌ها شده‌اند. ايران، گرجستان و قطر پيشنهاد ميانجي‌گري داده‌اند،اما متمرکز کردن توجه بين‌المللي و پايبندي به احياي روندهاي ديپلماتيک آسان نيست. درگيري‌هاي کنوني بين ارمنستان و آذربايجان در دوراني رخ داده که بحران کرونا و انتخابات رياست‌جمهوري آمريکا توجهات را از مسائل ديگر منحرف کرده است.