تصویر تجارت خارجی ایران در پساترامپ

دنياي اقتصاد/متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن در اخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

بمانجان نديمي/ جمعي از نمايندگان تشکل‌هاي تجاري و صادرکنندگان، چشم‌انداز تجارت خارجي در دوره پساترامپ را مثبت ارزيابي کردند. شرکاي تجاري که تحت‌تاثير تحريم‌هاي يک‌طرفه (غيرقانوني) ترامپ، تجارت با ايران را به اجبار محدود کرده بودند، اکنون آماده بازگشت به ريل قبلي همکاري‌هاي خود با طرف‌هاي ايراني هستند. آن‌طور که فعالان اقتصادي درباره شرايط تازه روايت مي‌کنند، لحن شرکاي تجاري ايران دچار تغيير معنادار شده است؛ به‌طوري‌که اين کشورها به حذف سياست‌هاي محدوديت‌زاي زمان ترامپ اميدوار شده‌اند و اکنون پالس‌هاي مثبتي را براي همکاري با ايران ارسال مي‌کنند. از نگاه طرف‌هاي خارجي پايان‌کار ترامپ به معناي آغاز عصر جديدي براي برقراري تجارت با ايران است. با اين حال فعالان اقتصادي کشورمان معتقدند اين «فرصت خارجي» به تنهايي براي تسهيل و بهبود تجارت کافي نيست، بلکه «موانع داخلي» يا همان خودتحريمي‌ها - سياست‌هاي غلط و ضدتوليد - بايد براي استفاده از فرصت عصر پساترامپ از مسير توليد و صادرات برداشته شود.
 
«شرکاي تجاري ايران در دوره پساترامپ رويکرد خود را نسبت به همکاري با ايران تغيير داده‌‌اند»؛ اين جمله حاصل نظرسنجي از ۱۰ فعال اقتصادي است که نشان مي‌دهد اميد به تجارت خارجي ايران بازگشته و موجب شده تا بازرگانان با انگيزه بيشتري ماه‌هاي پاياني امسال را سپري کنند. البته تجار ايراني عنوان مي‌کنند در کنار اين امر، اتخاذ سياست‌هاي درست داخلي و ثبات مقررات نيز در بهبود تجارت خارجي تاثيرگذار است. بر اساس اين گزارش، از آبان‌ماه امسال همزمان با برگزاري انتخابات آمريکا، نرخ ارز و سکه کاهش يافت و بازار سرمايه هيجان کمتري را تجربه کرد. اين موضوع بيانگر آن است که هيجانات بازارها با خروج ترامپ از کاخ‌سفيد کاهش يافته است. نمود اين اتفاق را در تجارت خارجي و بازارهاي مبدا و مقصد ايران نيز مي‌توان ديد. فعالان اقتصادي از تغيير لحن شرکاي قديمي خود سخن مي‌گويند و از اين روند به‌عنوان کورسوي اميد براي تعاملات بيشتر و سازنده با ساير کشورها ياد مي‌کنند.  نشانه‌هاي بهبود تجارت خارجي را در آمارهاي تجارت خارجي آبان‌ماه نيز مي‌توان يافت. آمارهايي که حکايت از رشد صادرات و تراز تجارت مثبت دارد. البته رقم خوردن اين آمار تنها به تغيير رئيس‌جمهور آمريکا برنمي‌گردد؛ بلکه بخش عمده‌اي از آن مربوط به نزديک شدن سال نو ميلادي و کاهش موانع کرونايي است. فعالان اقتصادي مي‌گويند: «همه ساله در فصل پاييز شاهد رشد تجارت خارجي هستيم‌ چراکه به مناسبت سال‌نو ميلادي، شرکاي خارجي کالاهاي مورد نياز خود را تامين مي‌کنند. از اين‌رو معمولا وضعيت تجارت در اين سه ماه نسبت به ماه‌هاي قبل بهتر است. علاوه بر اين بسته شدن مرزهاي ايران بعد از شيوع ويروس‌کرونا در چهارماهه امسال، کاهش تجارت خارجي را به دنبال داشته که با کاهش اين موانع و بازشدن مرزها، صادرات و واردات رونق گرفته است.» در عين حال برخي از آنها سياست‌هاي داخلي اتخاذ شده در آبان‌ماه را نيز يکي ديگر از دلايل رشد صادرات مي‌دانند. به گفته اين گروه، مصوبه ستاد هماهنگي اقتصادي دولت موجب شده تا مسير رفع تعهد ارزي هموار شود و صادرکنندگان شرايط بهتري را تجربه کنند. از سوي ديگر واردات و ترخيص کالاهاي دپو شده در گمرکات نيز به واسطه اين مصوبه تامين مواد‌اوليه بنگاه‌هاي توليدي را به دنبال داشته و اين امر در صادرات هم تاثيرگذار بوده است.  اما صحبت‌هاي تجار ايراني آميخته با نگراني نيز هست؛ نگراني ناشي از عدم ثبات مقررات و دست اندازهاي بخشنامه‌اي. اما برآيند اظهارات آنها بيانگر کاهش تنش در بازارهاي مبدا و مقصد بوده و اميدوارند که گام‌هاي بعد از اين، بتواند موجب بهره‌مندي از فضاي ايجاد شده شود. در ادامه اين گزارش به برخي از اظهارات فعالان اقتصادي اشاره خواهيم کرد.  

تراز مثبت تجاري در آبان
برخي از تجار در‌خصوص بهبود روند تجارت خارجي در آبان‌ماه به آمارهاي صادرات در ماه هشتم استناد مي‌کنند و آن را نشات گرفته از رفع موانع کرونايي و نزديک شدن به سال نو ميلادي مي‌دانند.  محمد لاهوتي، رئيس کنفدراسيون صادرات ايران در اين‌باره عنوان مي‌کند: «همانطور که از آمارهاي گمرک برمي‌آيد، تراز تجاري ايران در آبان‌ماه مثبت شده است و شاهد افزايش صادرات بوده‌ايم. از ابتداي سال تحت‌تاثير ويروس کرونا و بسته شدن مرزها با کاهش صادرات مواجه بوديم. اما همانطور که پيش‌بيني شده بود با رفع موانع کرونايي و کاهش هيجانات بازار از يک‌سو و ثبات نرخ ارز از سوي ديگر وضعيت رو به بهبودي را در تجارت خارجي شاهد بوديم. البته در اين ميان مصوبه اخير ستاد هماهنگي اقتصادي دولت نيز که از سوي معاونت اقتصادي رئيس‌جمهور ابلاغ شد، اطمينان و اميد تجار را افزايش داد. چنانچه مصوبه ابلاغي به درستي اجرا شود و مانعي بر سر راه آن ايجاد نشود،  پيش‌بيني مي‌شود چهارماه آخر سال وضعيت بهتري را در تجارت خارجي شاهد باشيم.»

هندي‌ها هم روي خوش نشان دادند
همچنين سيد‌حميد حسيني، فعال اقتصادي و سخنگوي اتحاديه صادرکنندگان فرآورده‌هاي نفتي ايران نيز با تاييد اين موضوع، مي‌گويد: «نيمه دوم سال معمولا وضعيت صادراتي بهتر مي‌شود و آن هم به دليل نزديک شدن به سال نو ميلادي است. در مجموع در چهارماه نخست امسال شاهد کاهش چشمگير صادرات بوديم. اما در پاييز وضعيت بهتر بود.» البته او بخشي از بهبود وضعيت صادرات را انتخابات آمريکا و شکست ترامپ در اين انتخابات مي‌داند و عنوان مي‌کند: «اين موضوع به کشورهاي شريک ايران و تجار ايراني اميد داده است. به نظر مي‌رسد کشورها ديگر مانند گذشته از آمريکا ترس ندارند و برخي از کشورهاي منطقه در مبادلات خود با ايران تغيير رويه داده‌اند. صادرات پتروشيمي ما افزايش پيدا کرده است. صادرات فولاد نيز به‌رغم همه تحريم‌ها، با تمام توان در حال انجام است. صادرات نفت نيز افزايش يافته است. اخيرا هند رسما اعلام کرد که به بازار برمي‌گردد و به صورت تلويحي خريد نفت از ايران را هم پذيرفت. تمام اين نشانه‌ها مبين آن است که رفتن ترامپ از کاخ‌سفيد براي اقتصاد ايران آثار مثبت دارد.»  

هيجانات در بازار کاهش يافته است
علي شريعتي‌مقدم، رئيس کميسيون کشاورزي اتاق ايران هم از نشانه‌هاي بهبود تجارت خارجي سخن به ميان مي‌آورد. او با تمرکز بر صادرات محصولات کشاورزي اظهار مي‌کند: «هرچند ميزان صادرات در بخش کشاورزي  از حد انتظار کمتر است،  اما نشانه‌هايي مبني بر بهبود شرايط وجود دارد. بخش کشاورزي با مقررات دست و پا گير زيادي مواجه است. اما در موضوع تعهد ارزي تسهيلگري صورت گرفته و مسيرهاي خوبي براي ايفاي اين تعهد باز شده است. از سويي به‌نظر مي‌رسد با توجه به بهبود شرايط حمل کالا که در اوايل شيوع ويروس‌کرونا با مشکل مواجه بود، در سال ميلادي چشم‌انداز صادراتي مثبت باشد. البته اين موضوع را هم نبايد ناديده گرفت که نشانه‌هاي مثبتي بعد از انتخابات آمريکا در تعاملات بين‌المللي ايجاد شده است. اگرچه هنوز مشکلاتي از قبيل نقل و انتقال پول و همکاري بانک‌هاي خارجي با ايران برقرار است، اما هيجانات در بازارها کاهش يافته و جو رواني تا حدي تعديل شده است. در عين حال مشکلات صادرکنندگان بخش کشاورزي به‌رغم تمام وعده‌هايي که داده شده، همچنان به قوت خود باقي است.»

پالس مثبت قطر به همکاري با ايران
عدنان موسي‌پور، رئيس اتاق ايران و قطر هم از پالس مثبت قطري‌ها به همکاري با ايران در دوران پساترامپ خبر مي‌دهد و مي‌گويد: «روند ثبات بازار بعد از انتخابات آمريکا نشان داد آيتم رواني تا چه اندازه مي‌تواند بر بازارها تاثير بگذارد. در واقع بازارها بر مبناي برداشت مردم از شرايط، مسير خود را تعيين مي‌کنند. پس از خروج ترامپ از کاخ سفيد، رفتارهاي شرکاي تجاري منطقه‌اي ايران نيز اندکي تغيير کرده است. به نظر مي‌رسد آنها از اين اتفاق خوشحال هستند و با انگيزه بهبود شرايط بين‌المللي ايران، براي استارت همکاري با ايران چراغ سبز نشان مي‌دهند. در نشست کميسيون ايران و قطر که هفته گذشته برگزار شد، رفتارهاي طرف قطري مبين اين امر بود. به نظر مي‌رسد کشورها در حال تدوين استراتژي روابط اقتصادي خود با ايران –در صورت بهبود شرايط بين‌المللي  کشورمان- هستند. البته مشکلات داخلي صادرکنندگان همچنان پا برجاست اما همين نشانه‌هاي رواني، انتظاري را براي بهبود وضعيت در آينده ايجاد کرده است.

آغاز نامه‌نگاري و جلسات اسکايپي تجار
حسن احمديان، رئيس اتحاديه توليدکنندگان و صادرکنندگان مبلمان ايران نيز از آغاز نامه‌نگاري شرکاي قديمي ايران با تجار ايراني خبر مي‌دهد و عنوان مي‌کند: «با توجه به اينکه نتايج انتخابات در آمريکا اعلام شد، بسياري از شرکاي تجاري ما احتمال وقوع توافق ايران با اين کشور را مي‌دهند، از اين رو شاهد شروع مذاکرات و نامه‌نگاري‌هايي از شرکاي خارجي قديمي (شرکت ها) که به دليل تحريم‌ها همکاري خود را با ايران متوقف کرده بودند، هستيم. به اعتقاد من فشار رواني ناشي از تحريم‌هاي سختگيرانه در حال کاهش است. از اين رو چشم انداز ما براي تجارت با توجه به چراغ سبز تجار خارجي به مذاکره براي آغاز همکاري مثبت است.  اغلب شرکت‌هاي خارجي با طرف‌هاي ايراني به صورت اسکايپي جلسه برگزار کرده‌اند که اين رفتار جاي اميدواري دارد.  او همچنين به کاهش نرخ ارز نيز اشاره مي‌کند و مي‌گويد: «در آبان‌ماه با توجه به کاهش نرخ ارز، قيمت مواد اوليه نيز تا حدي کاهش يافت. اما بخشي از بازار همچنان در برابر کاهش نرخ ارز مقاومت کرده و به دليل آنکه کالاهاي خود را با نرخ بالاتر خريداري کرده‌اند، اين تغيير را در قيمت‌هاي تمام شده خود لحاظ نکرده‌اند. بنابراين مصرف کننده نهايي کاهش قيمت‌ها را احساس نکرده است. اما چنانچه روند ثبات نسبي نرخ ارز ادامه يابد آن گروه نيز به اين کاهش قيمت تن مي‌دهند.

نرمش روسيه در خريد کالاهاي ايراني
اما با اين همه برخي از تجار ايراني هم چندان به آينده اميدوار نيستند و تاثير دوران پساترامپ را زودگذر مي‌دانند. آنها بيش از انتخابات آمريکا، ثبات مقررات داخلي را در بهبود تجارت خارجي موثر عنوان مي‌کنند. البته اين فعالان اقتصادي هم به نشانه‌هايي از تغيير رفتار شرکاي خارجي اشاره دارند.  در اين راستا، قدير قيافه،نايب رئيس کنفدراسيون صادرات ايران مي‌گويد: «انتخابات آمريکا مي‌تواند در بازارها تاثير موقت بگذارد؛ اما بازار مجددا خود را اصلاح مي‌کند. ما همچنان در جو عدم قطعيت، زندگي و کار مي‌کنيم. بنابراين به اعتقاد من نمي‌توان فعلا تغيير چشمگيري را در تجارت خارجي شاهد بود. وقتي جو عدم اطمينان بر بازار و کسب و کارها حاکم است، چطور مي‌توان کار کرد و براي فعاليت خود برنامه‌ريزي کرد؟ البته کورسوهاي اميدي به آينده وجود دارد. به عنوان مثال ما خواهان صادرات محصولي به کشور روسيه بوديم که در ابتدا طرف روسي اصرار داشت اصالت کالا بايد تغيير کند.  اما اخيرا پذيرفت که ما کالا را با اصالت ايراني به اين کشور بفرستيم. دليل اساسي اين است که شرکت‌هاي خارجي اکثرا با آمريکا در حال همکاري هستند يا به‌دليل مسائل بانکي نمي‌توانند و نمي‌خواهند با ايران به صورت شفاف همکاري کنند. اما به هر حال اين  رفتار از سوي طرف روسي ما نشانه‌اي مثبت و کورسوي اميدي براي آينده است.» او ادامه مي‌دهد: «به هر حال نمي‌توان اين موضوع را ناديده گرفت که اميدهاي تجار با مقرراتي که دائما در حوزه تجارت خارجي در حال تغيير است، نااميد مي‌شود. به اعتقاد من مسائل داخلي در حوزه واردات و صادرات بيشتر از فضاي بيروني تاثيرگذار خواهد بود. متاسفانه در برخي از حوزه‌ها تمام نهادها ورود مي‌کنند و مقررات گذاري دائما تغيير مي‌کند. اين در حالي است که نياز است مقررات تجارت و توليد ثابت باشد تا تکليف تجار مشخص شود. با اين وضعيت نمي‌توان اميدي به بهبود داشت مگر معجزه شود.»

استرس بازار کم شد
سيامک پيربابايي، نايب رئيس مجمع واردات هم اظهار مي‌کند:  «تغييرات مشهود در نرخ ارز و به تبع آن بعضي بازارهاي مرتبط که سريع‌تر از بقيه بازارها تاثير مي‌پذيرند، بيشتر دستخوش کاهش‌هاي ناشي از جو رواني و سياسي منبعث از دوره پساترامپ بوده و علي‌الاصول تغيير بنيادي در مولفه‌هاي تجارت خارجي مانند گشايش بانکي يا رونق تجارت و امثالهم رخ نداده است. هر چند که همين اتفاق هم بسيار جاي شکر دارد و بالاخره خالي شدن استرس بازار خيلي بهتر از متراکم‌تر شدن آن و افزايش نرخ‌ها به‌صورت افسار گسيخته است. اميدواريم با همين شيب روند بهبود وضع ادامه پيدا کند. هر چند امور سياسي قابل پيش بيني نيست ولي با استقرار دولت جديد آمريکا و تعامل دولت ايران اميدواريم اوضاع بهتر شود.  او در مورد وضعيت تجارت در ماه‌هاي آتي نيز مي‌گويد: «بنده چندان تغييرات وسيعي را انتظار ندارم. مشکلات داخلي اقتصادي مانند کسر بودجه و تورم احتمالي ناشي از نقدينگي و کمبودهاي کالا در بازار بيشتر باعث اذيت خواهند بود تا تعاملات سياسي. قطعا برخورد  سياسي مجلس  در خصوص مسائل برجام محور و همچنين  انتخابات  رياست جمهوري بسيار در روند تعاملات اقتصادي تاثير خواهند داشت».  

حسن فروزان‌فرد، رئيس کميسيون حمايت قضايي و مبارزه با فساد در اتاق بازرگاني تهران اما از نااميدي تجار سخن مي‌گويد. او عنوان مي‌کند: «اگرچه در آبان‌ماه همزمان با انتخابات آمريکا و شکست ترامپ، اميد به بازارها بازگشت و شاهد اين ادعا نيز بهبود بازارها در اين ماه بود، اما برخي از اتفاقات غير هم جهت با کاهش ريسک غيراقتصادي رخ داده که بنده را به آينده خوشبين نمي‌کند.  اين اتفاقات موجب شده اميد فعالان اقتصادي که با بهبود بازارها در آبان‌ماه و نتيجه انتخابات آمريکا قوت گرفته بود، نااميد شود. اين در حالي است که کنشگران اقتصادي اميدوار بودند با رفتن ترامپ از کاخ سفيد تنش‌ها کاهش يابد و هيجان از بازارها دور شود. بيشتر تجار خوشبين بودند که روزهاي بهتري در انتظار روابط خارجي و تجارت خارجي ايران است.

سخن آخر
تجارت خارجي ايران در سال‌هاي گذشته تحت تاثير تحريم‌هاي اقتصادي قرار گرفت و روز به روز عرصه بر فعالان اقتصادي تنگ شد. روي گرداني برخي شرکاي تجاري از کالاهاي ايراني با تنگ شدن حلقه تحريم‌ها، موجب کاهش درآمدهاي ارزي و به تبع آن اعمال سياست‌هاي هيجان زده و بي‌ثباتي مقررات در دو سال اخير را فراهم آورد. صادرات و واردات با تعدد بخشنامه‌ها روبه‌رو شد که گاهي در تناقض با يکديگر هم بودند. دستگاه‌ها و متوليان ذي‌ربط تجارت خارجي نيز در راهکارهاي بهبود شرايط با يکديگر همراستا نبودند و همين امر موجب شد تا هر يک از نگاه خود بخشنامه‌اي صادر کند و دستگاه ديگر با صدور بخشنامه‌اي ديگر آن را خنثي کند. بنابراين به جز فشار تحريم‌ها و رفتارهاي تجار خارجي در قبال ايران، سياست‌گذاري‌هاي داخلي نيز موانع جدي را براي بازرگانان داخلي ايجاد کرد. اما حال در دوران پساترامپ با کاهش هيجانات و فشارهاي رواني، به نظر مي‌رسد فضاي بين‌المللي به تدريج روي خوش به ايران نشان خواهد داد. در اين شرايط ضروري است که سياست‌گذاران داخلي نيز با رفع موانع و تسهيل تجارت اين فضا را منعطف تر کنند تا تجار براي حضور در بازارها چالش‌هاي کمتري داشته باشند.

---

بازار

---

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar