«مصلحت» باب گفت‌وگو را باز می‌کند

صبح نو

بروزرسانی 1399/11/13 - 20:55

صبح نو/متن پيش رو در صبح نو منتشر شده و انتشار آن به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

زهرا رمضاني / «مصلحت» حسين دارابي با نام قبلي «مصلحت نظام» را مي‌‌توان يکي از فيلم‌‌‌هاي بحث‌بر‌انگيز سي‌و‌نهمين دوره جشنواره فيلم فجر دانست؛ فيلمي سياسي که اولين ساخته اين کارگردان به شمار مي‌‌رود و روايتگر خوانش‌‌‌هاي اشتباه از مصلحت‌گرايي در ماه‌‌‌هاي اوليه پيروزي انقلاب است.
قصه اين فيلم در اواخر دهه 50 مي‌گذرد اما مي‌‌توان داستان آن را به فضاي سياسي امروز کشور نيز تعميم داد. «مصلحت» را مي‌‌توان جزو معدود آثار سي‌و‌نهمين جشنواره فيلم فجر دانست که مي‌‌تواند حواشي زيادي را در زمان اکران به همراه آورد. در اين گزارش به سراغ حسين دارابي، کارگردان اين فيلم رفتيم تا برايمان از چرايي ساخت اين اثر بگويد که در ادامه مي‌‌خوانيد:

ايده اصلي «مصلحت» چطور به ذهن تان رسيد؟
داستان اين فيلم توسط يکي از دوستانم طراحي شده بود که بنده پس از شنيدن آن تصميم گرفتم آن را بسازم و فيلمنامه بر اساس آن نوشته شد.

چه زماني اين اتفاق افتاد؟
آذر سال گذشته بود که به طور قطعي ايده اوليه مورد تاييد قرار گرفت و به شکل جدي نوشتن فيلمنامه درباره آن را شروع کرديم.

باوجود اينکه در ابتدا فيلم با نام «مصلحت نظام» رسانه‌‌اي شد، اما در نهايت با عنوان «مصلحت» در جشنواره شرکت کرد، مسوولان مربوطه توضيحي درباره تغيير نام به شما دادند؟
در ابتدا فيلم با يک نام موقت به ارشاد عرضه اما بعد از مدتي تصميم گرفته شد که بايد نام فيلم را عوض کرد و حدود هفت‌ماه پيش بود که طي نامه‌‌اي به اين وزارتخانه نام جديد را معرفي کرديم اما متاسفانه اين نام مورد موافقت قرار نگرفت و در نهايت مجبور شديم نام را تغيير دهيم؛ البته بنا هم نداشتيم که خيلي روي نام «مصلحت نظام» پافشاري کنيم و وقتي احساس کرديم مصلحت هم مي‌‌تواند نشانگر موضوع باشد، آن را قبول کرديم. به عبارت ديگر به‌هيچ‌وجه دنبال جنجال‌‌‌سازي براي نام فيلم نبوده‌ايم.

نمايش آثار سياسي در جشنواره فيلم فجر طي سال‌‌‌هاي اخير گاهي با حواشي زياد و حتي توقيف فيلم‌ها همراه بوده است؛ اين مساله شما را براي ساخت «مصلحت» دچار ترديد نکرد؟
قطعا اين مسائل را پيش‌بيني کرده‌ اما در باشگاه فيلم سوره به اين نتيجه رسيده‌ايم که بايد به موضوعاتي پرداخته شود که تا حدي مربوط به گفتمان انقلاب اسلامي است و تا امروز درباره آن صحبت نشده؛ با اين حال با توجه به تجربه فيلم «ديدن اين فيلم جرم است» برايمان روشن بود که اثر ما نيز مخالفان و موافقاني خواهد داشت و حتي احتمال توقيف آن نيز وجود دارد؛ اما معتقدم اگر قرار به حرف جدي‌زدن در آثار سينمايي باشد، بايد انتظار تبعات آن را هم داشت. با اين حال عزم‌مان را جزم کرديم تا هر آنچه در توان‌مان هست را براي پرداختن به موضوعات مربوط به گفتمان انقلاب اسلامي به کار ببريم و به طور کلي پرداخت به اين مقوله کار مهم و واجبي است.

فيلم در دهه 50 مي‌‌گذرد، در حالي که داستان در شرايط امروز هم وجود دارد، پرداخت تاريخي به سوژه دليل خاصي داشت؟
قطعا اين امکان وجود داشت که داستان را در برهه فعلي بسازيم اما روايت تاريخي به سوژه دو علت داشت؛ اول اينکه اين نوع پرداخت به درام فيلم کمک ويژه‌‌اي مي‌‌کرد و باعث جذابيت و ملتهب‌‌ترشدن درام مي‌‌شد.

عزم‌مان را جزم کرديم تا هر آنچه در توان‌مان هست را براي پرداختن به موضوعات مربوط به گفتمان انقلاب اسلامي به کار ببريم و به طور کلي پرداخت به اين مقوله کار مهم و واجبي است

مساله دوم اينکه اگر قرار است صحبت‌‌‌هاي جدي را در قالب فيلم بيان کرد، به احتمال زياد طرح آن در بستر تاريخي بار کمتري خواهد داشت و احتمال اينکه بازخوردهاي منفي کمتر باشد، وجود دارد؛ البته در فيلم نيز اين مساله را مطرح کرده‌ايم که اگر قرار باشد درباره هيچ موضوعي حرفي نزنيم، نگاه منفعلانه‌‌اي خواهد بود. به عبارت ديگر يا بايد اين نگاه منفعلانه را دنبال کرد يا اينکه خودمان مي‌‌توانيم درباره مسائلي که به ما مربوط مي‌‌شود، صحبت کنيم و معتقدم در دنياي امروز ديگر اين حالت که درباره بسياري از موضوعات صحبت نکنيم، وجود ندارد و بايد خودمان درباره موضوعات حرف زده و نقدهايمان را مطرح کنيم. در اصل اگر قرار باشد خودمان نيز در اين زمينه سکوت کنيم، حتما دشمنان درباره آنها صحبت کرده و موضوعات را نيز با نگاه خودشان روايت خواهند کرد.

حسين دارابي در ساخت «مصلحت» دچار مصلحت‌گرايي شده است؟
در وهله اول بايد بگويم که به‌هيچ‌وجه مصلحت‌انديشي را نقض نمي‌کنم، بلکه مصلحت‌انديشي يک شرط عقلي محسوب مي‌‌شود، اما نبايد از مصلحت‌انديشي برداشت‌‌‌هاي سوء و شخصي صورت گيرد يا به اسم مصحلت‌انديشي حقايقي را پايمال کرد و تلاش کرديم اين اتفاق در فيلم نيفتد؛ با اين حال بايد ديگران هم درباره اين مهم نظر بدهند.

قطعا رفتارهاي انقلابي در مقابل مصلحت‌انديشي قرار مي‌‌گيرد؛ در فيلم مرز اين دو مشخص شده است؟
اين مقوله بسيار پيچيده‌‌اي است و نمي‌توان با يک خط‌کش ميان آن‌ها را مشخص کرد و تلاش کرديم در «مصلحت» نشان دهيم که مصلحت‌انديشي هيچ‌گونه تضادي با انقلابي‌گري ندارد، بلکه مي‌‌توان هم مصلحت‌انديشي و هم انقلابي‌گري را داشت و اتفاقا اينها شرط عقل هم خواهند بود؛ در تاريخ نيز نمونه‌‌‌هاي بسياري از آن وجود دارد. همچنين در منش ائمه نيز مصلحت‌انديشي و انقلابي‌گري وجود دارد. بحث اصلي ما در فيلم، سوءبرداشت از مصلحت‌انديشي است و اين مساله به معني رد‌کردن مصلحت‌انديشي نيست.
به‌کارنگرفتن از بازيگران مطرح سينمايي کشور در «مصلحت» دليل خاصي داشته است؟
براي انتخاب بازيگران بايد از بازيگران چهره و معروف استفاده کرد که قطعا مقتضيات خاصي دارد و يکي از آنها مربوط به دستمزد اين بازيگران و ديگري نيز نوع نگاه آنهاست چراکه معمولا بازيگران سوپراستار هم نسبت به کارگردان فيلم‌اولي و هم بازي در آثار سياسي ملاحظاتي را دارند و دستمزد آنها، بخش قابل توجهي از بودجه يک فيلم را تشکيل مي‌‌دهد و اين مقوله‌اي نيست که به‌راحتي بتوان از کنار آن گذشت. از سوي ديگر مي‌‌توان به سراغ بازيگراني رفت که شايد چهره نباشند اما توانايي‌‌‌هاي بالايي داشته و ‌انگيزه بسيار خوبي هم براي بازي در آثار دارند؛ به همين دليل ما ترجيح داديم گزينه دوم را براي فيلم‌مان انتخاب کنيم و خوشبختانه به شدت نيز تجربه خوبي بود.

چند سالي مي‌‌شود که ساخت آثار سياسي در ميان کارگردانان قوت گرفته است؛ اين مساله را به دليل شرايط سياسي اين روزهاي کشور مي‌‌دانيد يا اينکه فضاي گفت‌وگو در جامعه به نسبت گذشته بازتر شده است؟
طي سال‌‌‌هاي اخير فضاي گفت‌وگو در جامعه بيشتر شده و معتقدم بايد هر چه بيشتر به اين مساله بها داد. طبيعي است که وقتي اجازه دهيم افراد غيرمغرضانه درباره مسائل مختلف از جمله موضوعات سياسي صحبت کنند، باب گفت‌وگو بازتر خواهد شد. در اين ميان بايد اين مساله را هم بگويم که به هيچ عنوان از اينکه افرادي با «مصلحت» مخالف باشند، ناراحت نمي‌شوم چراکه اين مساله اجتناب‌ناپذير است اما همين که ساخت اثري باعث شد عده‌‌اي درباره آن اظهارنظر کنند، به‌نوعي باب گفت‌وگو را باز مي‌‌کند و اين فضا در نهايت باعث مي‌‌شود تا برداشت‌‌‌هاي شازي که گاهي درباره بسياري از مسائل در کشور مطرح مي‌‌شود، به تدريج از بين برود. قطعا وقتي درباره يک موضوعي اصلا حرفي گفته نمي‌شود، شاهد هستيم که افراد کاملا بي‌ربط با موضوع درباره آن اظهارنظر مي‌‌کنند و فضاي گفت‌وگو هم بسته مي‌شود؛ اما وقتي خودمان درباره آنها حرف بزنيم، بسياري از بن‌بست‌ها از بين مي‌‌روند و اين مولفه بسيار مهمي است.

با توجه به مشکلاتي که بعضا براي برخي آثار سياسي ايجاد مي‌‌شود، حسين دارابي قرار است در آينده باز هم سراغ ژانر سياسي برود يا خير؟
قطعا ما دوست داريم اين مسير را ادامه دهيم، اما طبيعتا ما نيز تا يک حدي تحمل داريم چراکه ساخت چنين آثاري باعث مي‌‌شود تا فشار بسياري بر آدم
وارد شود، در حالي که اگر بنده به جاي «مصلحت» به سراغ ژانر ديگري مي‌‌رفتم که حاشيه کمتري داشته باشد، طبيعتا راحتي بيشتري را تجربه مي‌‌کرديم؛ اما اميدواريم که به اين زودي‌ها خسته نشويم و باز تاکيد مي‌‌کنم که حوزه‌‌‌هاي زياد ديگري هم وجود دارد که فيلم‌ساختن در آنها جزو اولويت‌ها خواهد بود و علاقه‌مندم که در ژانرهاي ديگر هم وارد شوم.