برگزیده

بورس‌بازی بدون قید و شرط

دنياي اقتصاد

بروزرسانی 1399/12/05 - 17:59

دنياي اقتصاد/متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

مسعود کريمي/ ثبت‌نام در سامانه سجام، احراز هويت در دفاتر پيشخوان دولت،‌ مراجعه به يک شعبه شرکت کارگزاري در راستاي دريافت کد معاملاتي با رعايت مواردي اعم از ارائه حداقل مدرک تحصيلي (ديپلم) و پاسخ به چند سوال بورسي از جمله پيش‌شرط‌هاي ورود به بازار سرمايه کشور بود که طي يکسال اخير همين پروسه آسان نيز ناديده گرفته شد. هرچند شيوع بيماري کوويد- ۱۹ باعث شد اغلب مردم جامعه به سمت بستر الکترونيکي روي آورند و ميزان مراجعه حضوري خود را به شعب شرکت‌هاي کارگزاري به حداقل ممکن برسانند اما در اين بين معادلات بورسي نيز بر هم خورد. يکي از آنها ارائه مدرک تحصيلي بود که در سکوت کامل الزام ارائه آن از سوي سکاندار بورس حذف شد و در واقع زمينه را براي ورود عموم و بعضا کم بهره از دانش مالي به بازار سرمايه فراهم کرد. اين در حالي است که پيش‌تر کارشناسان امر لزوم اعمال قوانين سختگيرانه‌تري درخصوص صدور کدهاي آنلاين را گوشزد مي‌کردند و معتقد بودند کساني که توان تحليل شرايط روز اين بازار را ندارند، بايد از طريق صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري مبادرت به سهامداري در بورس کنند.

شنيده‌ها حاکي از آن است که در کشورهاي توسعه‌يافته، بورس‌اولي‌ها براي دوره‌اي فقط مي‌توانند سهام صندوق‌ها را خريداري کنند و سپس با داشتن شرايطي اجازه دادوستد مستقيم ديگر شرکت‌ها را پيدا مي‌کنند. منظور اين نيست که بايد در ايران شرط داشتن ليسانس يا مدارک بالاتر براي دريافت کد آنلاين لحاظ شود، بلکه داشتن سواد مالي لازم براي معامله‌گري در بازار سهام که بازاي پرريسک يا قواعد و قوانين پيچيده است، يکي از لازمه‌هاي رسيدن به يک بازار کارآ است. حال فرد مي‌تواند بدون داشتن ديپلم چنين سوادي را کسب کرده باشد يا حتي با داشتن مدارج بالاي دانشگاهي نيز نتواند به درستي شرايط بازار را کندوکاو کند.

به هر حال عبور از الزام ارائه حداقل مدرک تحصيلي منجر به ورود افرادي با استراتژي «بورس خريدن» در بازار سرمايه شد. اين دست از سرمايه‌گذاران که سطح سواد مالي بازار را با کاهش چشم‌گيري همراه کردند با پمپاژ حجم عظيمي از نقدينگي به يک‌باره شاخص‌کل بورس اوراق بهادار تهران را با افزايش غير قابل تصوري همراه کردند و باعث شدند که دماسنج بازار تا محدوده بيش از ۲ ميليون واحدي تا ۱۹ مرداد‌ماه سال جاري افزايش پيدا کند. هر چند هم‌اکنون برگزاري آزمون پابرجاست و پاسخ به ۱۰ سوال بورسي در راستاي ورود افراد تازه‌وارد به بازار سهام با پيش‌فرض دريافت کد آنلاين همچنان ضروري است اما شنيده مي‌شود که برخي از شرکت‌هاي کارگزاري سوالات مربوط به ورودي مشتريان به بازار سرمايه را خود پاسخ مي‌دهند.

در اينجا اين سوال مطرح مي‌شود که آيا همه مشتريان صلاحيت دريافت کد آنلاين را دارند؟ در حالي صدور کد آنلاين منوط به پاسخ درست به حداقل ۸ سوال از ۱۰ سوال بورسي است که به همين تعداد سوال را نيز مي‌توان به راحتي و با جست‌وجو در فضاي مجازي يا پرسيدن از ديگران پاسخ داد. شايد به همين دليل است که گزارشي مبني بر رد صلاحيت برخي از مشتريان به دليل عدم توانايي در پاسخ درست به سوالات، ديده نشود.

يکي از دلايل روند منفي و فرسايشي اين روز‌هاي بازار سهام در کنار آزمون‌هاي تشريفاتي شرکت‌هاي کارگزاري‌ هم همين ورود افراد کم بهره از دانش مالي است که با مشاهده صفوف عرضه هر روز بر حجم فروش مي‌افزايند. «دنياي اقتصاد»‌ نيز به تازگي در گزارشي تحت عنوان «قطب‌نماي خريداران سهام» به بررسي رفتار بورس‌بازان در يک نظرسنجي پرداخت. نتايج اين نظرسنجي نشان مي‌دهد که ۷۰ درصد معامله‌گران بدون در اختيار داشتن استراتژي معاملاتي در حوزه خريد و فروش سهام فقط بر اساس پديده دنباله‌روي اقدام به معامله در بازار سهام مي‌کنند و تنها ۶درصد از شرکت‌کنندگان اين نظرسنجي تحليل بنيادي را براي دادوستد سهام برگزيدند.در چنين فضايي خبر محوري جايگزين تحليل محوري است و کانال‌هاي تلگرامي که غالبا گردانندگاني با اهداف سوء دارند به مامني براي اين قبيل از سرمايه‌گذاران تبديل مي‌شوند که به دنبال کسب سود نجومي هستند. در اين حالت سيگنال افراد غير متخصص روند حرکتي بورس‌بازان و شاخص‌هاي سهامي را از حالت منطقي خارج مي‌کند و سرمايه‌گذاران پشت پديده دامنه نوسان چه متقارن و چه نامتقارن در معاملات روزانه صف‌نشيني را تاکتيک معامله‌گري خود مي‌کنند. اکنون اينکه چه راهکار بازدارنده‌اي بايد از سوي سياست‌گذاران بورس انديشيده شود تا سهامداراني که ارزش دارايي خود را نمي‌دانند در اين پروسه از چرخه معاملات با زيان هنگفت خارج نشوند نيز موضوعي است که در ادامه صاحب‌نظران بازار سرمايه به آن مي‌پردازند.

آزموني تشريفاتي براي بورسي شدن
عليرضا تاجبر، ‌کارشناس بازار سرمايه:‌ پيش‌تر در موضوع دريافت کد آنلاين، دو موضوع مطرح بود. نخست ميزان تسلط افراد در بازار سرمايه که بر اساس يک آزمون مورد احراز قرار مي‌گرفت و ديگري نيز شامل مدرک تحصيلي مي‌شد. به دليل تعداد بالاي متقاضيان دريافت کد آنلاين و موضوعاتي که پيرامون مدرک تحصيلي که بعضا با مدارک تقلبي نيز مواجه شديم، پيش شرط دريافت مدرک تحصيلي جهت ورود به بازار سرمايه در آيين‌نامه جديد معاملات بر خط حذف شد. به اعتقاد بنده آزمون فعلي نيز آزموني تشريفاتي است و بايد حذف شود. هر چند دسترسي مستقيم به بازار سهام يکي از اشتباهات بزرگ محسوب مي‌شود اما به هر حال اتفاقي بود که افتاد. اکنون نيز نمي‌توان مانع از سهامداري مردم شد يا حتي براي سهامدار شدن شرايطي را لحاظ کنيم چرا که سهام يک دارايي است و طبق قانون مدني هر فردي مي‌تواند سهامدار شود اما نحوه اتصال افراد به هسته معاملات يا به عبارتي سرمايه‌گذاري مستقيم مردم بايد داراي شرايطي خاص شود.پيش‌تر يک رکن تحت عنوان معامله‌گران در بازار وجود داشت که نخست مردم سفارش‌هاي خود را به اين افراد ارائه و در ادامه معامله‌گران نيز اقدام به اجراي سفارش‌ها مي‌کردند، در واقع اين افراد (معامله‌گران) با مشورت‌هاي شفاهي و ساير اقدامات، فيلتري بر احساسات و رفتار هيجاني بودند.

اکنون نيز با دسترسي مستقيم افراد عادي به بازار سرمايه هيجانات و احساسات وارد بازار شده است و موانعي همانند آزمون هم موضوعي تشريفاتي بوده که بايد حذف شود. بنابراين اشتباهي جبران ناپذير در بازار روي داده که در حقيقت غير قابل بازگشت است. در چنين شرايطي يک راهکار وجود دارد، اينکه ميزان آموزش نسبت به گذشته افزايش چشم‌گيري پيدا کند و افرادي که پيش از ورود بايد آموزش‌هاي لازم را فرا مي‌گرفتند اکنون آموزش ببينند.اکنون سهامداران تازه‌واردي که بدون آموزش وارد بازار سرمايه شدند و بعضا زيان‌هايي را هم متحمل شده‌‌اند اين ضرر را بايد مثابه هزينه‌ يا تجربه‌اي در نظر بگيرند در راستاي شناخت کلي اکوسيستم بازار. ارکان و نهاد‌هاي مالي بازار نيز بايد با يک برنامه منسجم و استراتژيک اقدام به سطح‌بندي در آموزش اين افراد کنند. در حال حاضر با سيل معامله‌گران برخط که مستقيما به هسته معاملات وصل هستند مواجه هستيم که بايد در زمينه آموزش اين افراد فعاليت‌هاي بيشتري صورت بگيرد. اين مهم نيازمند طرح استراتژيکي است که در آن تمام ارکان، نهاد‌هاي مالي، دولت، صدا و سيما و حتي آموزش و پرورش دخيل باشند.

ورود به بورس بدون دانش مالي
روزبه شريعتي،‌ تحليلگر بازار سرمايه:‌ در گذشته مشتريان به‌صورت حضوري با مراجعه به شرکت‌هاي کارگزاري توام با پر کردن فرم‌هاي مربوط اقدام به افتتاح حساب مي‌کردند. همچنين افراد براي دريافت کد آنلاين نيز به ۱۰ سوال درخصوص ريزساختار‌ها و کارآيي عملياتي بازار سرمايه پاسخ مي‌دادند، سوالاتي که نشان مي‌داد فرد سرمايه‌گذار با مفاهيم اوليه بازار تا چه ميزان آشنايي دارد. پيش‌تر محدوديت حداقل مدرک تحصيلي (ديپلم) وجود داشت اما در يک سال گذشته به نظر مي‌رسد اين مهم ملغي شده است؛ به‌طوري که با درخواست کد آنلاين‌، اين کد سريعا به افراد تخصيص پيدا مي‌کند.هر چند رعايت ۱۰ سوال آزمون ضروري است اما طبعا هيچ‌ شرکت ‌کارگزاري ممانعتي در راستاي ارائه کد به مشترياني که قصد تزريق پول در راستاي خريد سهام دارند و بعضا موفقيتي هم در پاسخ به سوالات کسب نکردند به عمل نمي‌آورند. در گذشته محدوديت ديگري نيز در نظر گرفته شد مبني بر اينکه هر کد معاملاتي جديد بايد همزمان با افتتاح حساب و درخواست کد آنلاين در گام نخست آموزش‌هاي لازم را دريافت کند. اين محدوديت در قالب يک دستورالعمل آموزشي به مدت ۲ يا ۳ ماه براي افراد تازه وارد لحاظ شد و دريافت کد آنلاين نيز منوط بر قبولي در آزمون الکترونيکي شد اما متاسفانه اين مهم نيز در نهايت به مرحله اجرا نرسيد. اکنون نيز صدور کد آنلاين به‌طوري است که افراد پس از سجامي شدن وارد سايت شده و با تکميل فرم‌هاي مربوط، به تعداد مشخصي از سوالات در راستاي دريافت کد آنلاين پاسخ مي‌دهند. اين در حالي است که ديگر اجباري به آپلود مدرک تحصيلي نيست.زماني که تعداد کد‌‌هاي معاملاتي در بازار به محدوده فعلي نرسيده بود بايد با سازوکار آموزش چند ماهه و برگزاري آزمون الکترونيکي پيش مي‌رفتيم چراکه اين مهم باعث ارتقاي دانش مالي افراد در بازار سرمايه مي‌شد اما به هر روي حذف ضرورت ارائه مدرک تحصيلي باعث شد عده‌اي از مردم فارغ از دانش مالي وارد بازار سرمايه شوند. اکنون نيز مشخص نيست که بايد چه مسيري را در جهت افزايش دانش مالي فعالان بازار سرمايه پيش بگيريم. اما به اعتقاد بنده بايد در ابتدا دامنه نوسان باز شود و حجم مبنا نيز به اندازه شناوري سهام تغيير پيدا کند تا بدين صورت هر سهامدار با هر قيمتي که در نظر داشت اقدام به خريد يا فروش سهام کند. هر چند اين سناريو مخالفاني هم دارد که معتقدند با اين استراتژي مردم عادي دچار ضرر و زيان مي‌شوند.