محاسن آسترازنکا اسیر هیاهوی رسانه‌ها

جام جم/متن پيش رو در جام جم منتشر شده و انتشار آن به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

بيشتر از يک سال از شروع عالمگير ويروس کرونا گذشته است و امروز به‌لطف تلاش‌هاي شبانه‌روزي پژوهشگران در آزمايشگاه‌ها، در کنار آمار روزانه تعداد مبتلايان، بهبوديافتگان و فوت‌شدگان، حالا آمار واکسن‌هاي تزريق‌شده هم به خبرهاي تلخ قبلي افزوده‌شده است. البته اين نکته را نبايد فراموش کنيم که واکسن‌هاي توزيع‌شده از سوي توليدکنندگان مختلف، مجوز استفاده اضطراري دريافت کرده‌اند و در مرحله چهارم کارآزمايي باليني هستند که مدت‌ها طول مي‌کشد. ازاين‌رو عوارض طولاني‌مدت اين واکسن‌ها هنوز به‌طور کامل شناخته‌نشده است. به‌عنوان‌مثال، توزيع واکسن جانسون‌اندجانسون چند روز پيش به‌علت گزارش شش مورد لختگي خون در آمريکا و اروپا متوقف شد تا تحقيقات بيشتري روي آن صورت بگيرد.
 
واکسن آسترازنکا به‌دليل مشابه يعني ايجاد لختگي خون، توزيع و استفاده از آن در کشورهاي مختلف با ترديد روبه‌رو شده است. اما پژوهشگران دانشگاه آکسفورد مي‌گويند خطر لختگي خون پس از ابتلا به کوويد-۱۹، هشت برابر بيشتر از خطر شکل‌گيري لخته خون به‌دنبال تزريق واکسن آسترازنکاست و براي بيشتر مردم مزاياي دريافت واکسن آسترازنکاي آکسفورد بيشتر از خطرات احتمالي آن است. خوشبختانه در روزهاي گذشته تزريق اين واکسن در ايران نيز شروع‌شده است.

---

بازار

---

 آيا تزريق واکسن آسترازنکا باعث لختگي خون مي‌شود؟
حدود ۲۰ميليون‌و۲۰۰هزار دوز واکسن کوويد-۱۹ آسترازنکا از ۱۱فروردين در انگليس تزريق و حداقل در ۷۹ مورد ايجاد لخته خون گزارش‌شده است. آژانس دارويي اروپا تخمين زده است تقريبا از هر يک‌ميليون‌نفري که واکسن آسترازنکا را دريافت کرده‌اند، به‌طور ميانگين در بدن پنج نفر لخته خون تشکيل‌شده است. از اين ۷۹مورد، ۴۴مورد ترومبوز سينوس وريدي مغزي (CVST) يا لخته شدن خون در مغز همراه با کاهش سطح پلاکت خون و ۳۵مورد ديگر مربوط به ترومبوز در ديگر رگ‌هاي حياتي بوده است. متاسفانه از اين تعداد نيز ۱۹نفر (۱۳زن و ۶مرد) فوت کرده‌اند.

معمولا در موارد نادري که لخته خون بروز مي‌کند، ميزان پلاکت‌هاي خون پايين مي‌آيد. پلاکت‌ها کوچک‌ترين سلول‌هاي خوني هستند و در زمان آسيب به رگ‌هاي خوني به بدن کمک مي‌کنند تا خون لخته شده و خونريزي متوقف شود. اما اگر لخته خون زماني ايجاد شود که به آن نيازي نيست، مي‌تواند کشنده باشد و در برخي افراد بعد از تزريق دوز اول واکسن آسترازنکا لخته‌اي با نام ترومبوز سينوس وريدي مغزي يا CVST (سرواژه cerebral venous sinus thromboembolism) شکل‌گرفته است. اين نوع لخته در رگ‌هاي بزرگ سر ايجادشده و مانع خروج خون از مغز مي‌شود. درنتيجه به رگ‌هاي کوچک‌مغز فشار معکوسي وارد خواهد شد و بعد خون به بافت مغز نشت مي‌کند و درنهايت سکته مغزي اتفاق مي‌افتد. علائم ايجاد لخته خون مثل سردرد، ظهور لکه‌هاي قرمز زيرپوستي، تاري ديد، غش و از دست‌دادن هوشياري و عدم توانايي حرکت قسمت‌هاي مختلف بدن يا کما، معمولا بين چهارتا ۲۰روز پس از تزريق واکسن ظاهر مي‌شود.

هنوز علت دقيق ايجاد لخته خون بر اثر ابتلا به کرونا نيز مشخص نيست اما احتمالا عفونت ناشي از کوويد-۱۹ مي‎تواند مغزاستخوان را تخريب کرده و مانع از توليد پلاکت شود. فرضيه ديگر اين است که سيستم ايمني بدن پلاکت‎ها را از بين مي‎برد يا استفاده بدن از پلاکت‎ها در ترميم ريه و ساير بافت‎هاي آسيب‌ديده افزايش مي‎يابد. شايد هم ترکيبي از همه اين موارد علت انعقاد خون باشد. اما اگر مکانيسم ايجاد لخته خون ناشي از ويروس کرونا همان مکانيسمي باشد که در جريان تزريق واکسن آسترازنکا رخ مي‌دهد، باتوجه به بالاتر بودن اين خطر بعد از ابتلا به کوويد-۱۹، مي‎توان حدس زد خود ويروس عامل کوويد-۱۹، قدرت لخته‌کنندگي بيشتري نسبت به پروتئين اسپايک ويروس دارد. زيرا واکسن آسترازنکا از ترکيب نسخه ضعيف‌شده ويروس سرماخوردگي با پروتئين اسپايک موجود بر سطح ويروس کوويد-۱۹ ساخته ‎شده است.

 لخته شدن خون و قرص‎هاي ضدبارداري
از ميان ۷۹ نفري که پس از دريافت واکسن آسترازنکا، در بدن‌شان لخته خون ايجاد شد، تعداد بيشتر آنها خانم‎هاي جوان بوده ‎اند. به‎همين دليل هم خطر لخته شدن خون حاصل از تزريق واکسن آسترازنکا را با خطر نسبي ايجاد لخته خون با مصرف قرص‎هاي ضدبارداري (Contraceptive pill) مقايسه مي‎کنند. درباره واکسن، اين خطر از هر يک‌ميليون نفر، پنج نفر را تهديد مي‎کند؛ درحالي‎که درباره قرص‎هاي ضدبارداري، خطر لخته شدن خون سالانه بين چهار تا ۱۶ نفر از هر  ۱۰هزار نفر است.
عوامل ژنتيکي نيز احتمال شکل‎گيري لخته خون غيرعادي را پس از مصرف قرص‎هاي ضدبارداري افزايش مي‎دهد. براي مثال داشتن جهش ژنتيکي بر فاکتور خاصي از انعقاد خون تأثيرگذار است. شايد ايجاد لخته خون پس از تزريق واکسن آسترازنکا نيز به‎دليل عوامل ژنتيکي باشد. اما هنوز موارد زيادي براي بررسي وجود دارد و نمي‎توانيم در مورد خطر مصرف قرص ضدبارداري و تزريق واکسن آسترازنکا صحبت دقيقي کنيم. بعضي از کارشناسان نيز معتقدند چنين مقايسه‎هايي مي‎تواند تا حدودي گمراه‎کننده باشد. زيرا چنين خطري چندوجهي و بسيار پيچيده است و به شخص و مکانيسم زمينه‎ساز لخته‌شدن خون بستگي دارد. از سويي، ۳۰درصد از گزارش‎هاي ترومبوز وريدي مغز، براي افراد زير ۳۰ سال است. به همين دليل پيشنهاد مي‎شود افراد جوان‎تر در صورت امکان، از يک واکسن جايگزين استفاده کنند. دانشمندان توقف واکسيناسيون را براي هيچ فردي در هيچ گروه سني توصيه نمي‎کنند، بلکه جايگزيني يک واکسن را به‌جاي ديگر واکسن‎ها براي گروه سني خاص پيشنهاد مي‎دهند.

منابع: IFL Science و theconversation.com

واکسن آسترازنکا را بزنيم يا نزنيم؟
موارد ابتلا به کرونا همچنان در بسياري از کشورها بالاست. بنابراين با اين‌که بررسي و شناخت عوارض جانبي واکسيناسيون مهم است، براي کساني که جزو گروه‎هاي پرخطر يا آسيب‎پذيرند، خطر مرگ و عوارض شديد ناشي از ابتلا به کوويد ـ ۱۹ به‌طور قابل‌ملاحظه‌اي بيشتر از خطر ابتلا به عارضه‎هاي پس از تزريق واکسن است.
اگر از ترس لخته‌شدن خون واکسن نزنيم، با خطر ابتلا به کرونا مواجهيم و اگر به بيماري عفوني کوويد ـ ۱۹ مبتلا شويم، با احتمال بسيار بالاتري با خطر ايجاد لخته خون روبه ‎رو خواهيم بود. نتايج چند مطالعه نشان داده ‎اند ۳۰ تا ۷۰درصد افراد مبتلابه کوويد ـ ۱۹ و بستري در بخش مراقبت‎هاي ويژه، در سياه رگ‎هاي عميق پا يا در ريه‎ هايشان لخته خون ايجاد مي‎شود. ذات‎ الريه شديد و آسيب به ديگر اعضاي بدن نيز از ديگر عوارض احتمالي عفونت ناشي از ابتلا به کوويد ـ ۱۹ است.
با اين‌که هنوز داده زيادي درباره دوز دوم واکسن آسترازنکا جمع‎آوري نشده است و نتيجه‎ گيري از آنها بايد محتاطانه باشد، اما تا همين‌جا هم نشان داده شده است خطر ايجاد لخته خون بعد از دريافت اين واکسن حدود هشت‌برابر و درباره واکسن‎هاي بر پايه ام‎ آر‎ ان ‎اي نيز حدود ۱۰ برابر کمتر از خطر ايجاد لخته خون پس از ابتلا به بيماري کروناست. هياهوي رسانه‌ها درباره عوارض نادر واکسن ‎ها، جامعه را براي دريافت واکسن دودل کرده است، درحالي‎که متخصصان مي‌گويند مزاياي زدن واکسن‎ بسيار بيشتر از خطرات آن است و اين در حالي است که در بسياري از کشورها آسترازنکا، اکنون تنها واکسن در دسترس است. بنابراين بايد با اطلاع‎ رساني بيشتر درباره علائمي مانند سردرد، تورم پاها و شکم‌درد، به ‎خصوص براي جواناني که واکسينه شده ‎اند، خطرات بعدي احتمالي براي آنها را به صفر رساند.
 

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar