برگزیده

مذاکرات وین؛ همه مناقشات روی میز

دنياي اقتصاد

بروزرسانی 1400/03/17 - 22:01

دنياي اقتصاد/متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

استفاني ليختنشتاين- پوليتيکو/ در بيش از دو ماه گذشته مذاکرات هسته‌اي ايران ادامه داشت و هفته گذشته پنجمين دوره اين مذاکرات پايان يافت. هيات‌هاي مذاکره‌کننده به پايتخت‌هاي خود بازگشته‌اند و پيش‌بيني شده در هفته پيش رو ششمين دور مذاکره انجام شود. هنوز بر سر مجموعه‌اي از مسائل اختلاف نظر وجود دارد، با اين حال برخي تحليلگران تاکيد کرده‌اند که ايران و آمريکا مي‌توانند به ديدگاه مشترک برسند و مسيري را براي بازگشت به توافق هسته‌اي سال ۲۰۱۵ ترسيم کنند. توافق يادشده برنامه هسته‌اي ايران را محدود کرد و در مقابل از فشارهاي تحريمي عليه اين کشور کاسته شد. با مذاکراتي که تاکنون انجام شده حداقل ۲۰ صفحه متن تهيه شده و گزينه‌هاي گوناگون درباره نحوه حل مسائل باقي‌مانده مطرح است. يکي از مسائل باقي‌مانده، نحوه برخورد با سانتريفيوژهاي پيشرفته ايران است. از اين سانتريفيوژها براي غني‌سازي اورانيوم استفاده مي‌شود.

همچنين درباره اين موضوع که آيا بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به سايت‌هاي هسته‌اي ايران دسترسي کافي دارند يا نه اختلاف نظر وجود دارد. از سوي ديگر مقامات آمريکايي و اروپايي تلاش مي‌کنند در متن توافق، به گفت‌وگوهاي آتي درباره برنامه موشکي ايران و رفتار منطقه‌اي اين کشور اشاره شود. تحريم‌هايي که طي سال‌هاي اخير عليه ايران اعمال شده نيز جزو مسائل مورد اختلاف است، به اين معنا که ايران و آمريکا هنوز نتوانسته‌اند بر سر اين موضوع که کدام يک از تحريم‌ها لغو شود به توافق برسند. موضوع ديگر اين است که ايران مايل است آمريکا تضمين دهد بار ديگر از توافق هسته‌اي خارج نخواهد شد. از سال ۲۰۱۸ يعني زماني که ترامپ از اين توافق خارج شد، توافق ياد‌شده در معرض از بين رفتن بوده است. اين بحث‌ها موانعي بر سر راه رسيدن به توافق نهايي به وجود خواهد آورد. از ديد برخي مقامات اروپايي در دور بعدي مذاکرات که انتظار مي‌رود دهم ژوئن شروع شود توافق قطعا حاصل خواهد شد. انريک مورا، مقام اتحاديه اروپا که در مذاکرات حضور دارد، به خبرنگاران گفته است: «توافق حاصل مي‌شود و اميدوارم تا رسيدن به توافق زمان زيادي لازم نباشد.»

عباس عراقچي، معاون وزير خارجه ايران نيز ارزيابي مثبتي از روند مذاکرات داشته و گفته است: «دور بعدي مذاکرات وين قاعدتا مي‌تواند و بايد دور نهايي مذاکرات باشد.» نشانه‌هايي از مثبت بودن جو مذاکرات وجود دارد. ند پرايس، سخنگوي وزارت‌خارجه آمريکا روز پنج‌شنبه گفت: «آمريکا درباره اهداف خود ديدگاهي روشن دارد. البته ممکن است غير از دور ششم که به‌زودي شروع مي‌شود، چند دور ديگر نيز گفت‌وگو انجام شود.» اين ديدگاه با ديدگاه مورا در تضاد قرار دارد. در ۹ هفته اخير مذاکرات وين بين امضاکنندگان پيمان هسته‌اي يعني ايران، روسيه، چين، فرانسه، بريتانيا و آلمان، در کنار اتحاديه اروپا به‌عنوان هماهنگ‌کننده، ادامه داشته و هدف اين مذاکرات احياي توافق اوليه يعني توافق هسته‌اي سال ۲۰۱۵ است. روند احياي اين توافق مستلزم تدوين برنامه‌اي مرحله‌اي و قدم به قدم است که در آن تدابير لازم براي ايران و آمريکا تعيين شود، تدابيري که هر يک از اين دو کشور بايد اتخاذ کنند تا توافق احيا شود. ايران بايد اقدامات هسته‌اي را که با توافق هسته‌اي سازگار نبوده متوقف کند و آمريکا بايد تحريم‌هاي گسترده‌اي که عليه ايران اعمال کرده را لغو کند.

هفته گذشته در دور پنجم مذاکرات، شفافيت بيشتري در زمينه اين تدابير حاصل شد. اما به‌طورويژه درباره مرحله‌بندي اقداماتي که ضروري است انجام شود، مذاکرات بايد ادامه پيدا کند. نکته ديگر اين است که ايران همچنان خواستار آن است تا آمريکا تمامي تحريم‌ها را لغو کند؛ نه فقط تحريم‌هايي که ترامپ فورا پس از خروج آمريکا از توافق هسته‌اي عليه اين کشور اعمال کرده است. بلکه تحريم‌هايي که او بعدا عليه ايران اعمال کرد. آمريکا با اين رويکرد حداکثرگرايانه موافق نيست و قصد دارد برخي تحريم‌ها را که مستقيما به توافق هسته‌اي مربوط نيستند، از جمله تحريم‌هاي وابسته به مسائل حقوق بشر و تروريسم را حفظ کند. تهران و واشنگتن همچنين درباره سانتريفيوژهاي پيشرفته اختلاف‌نظر دارند. اين سانتريفيوژها دستگاه‌هايي هستند که ايران در سال‌هاي اخير براي غني‌سازي اورانيوم فراتر از محدوده تعيين‌شده در توافق هسته‌اي از آنها استفاده کرده است. ايران مايل نيست اين سانتريفيوژها را نابود کند. اما اروپا و آمريکا معتقدند صرفا متوقف کردن فعاليت آنها کافي نيست.

موضوع بعدي که سبب پيچيدگي مذاکرات شده، تضمين دسترسي است. از ماه فوريه ايران توانايي بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در زمينه نظارت بر تاسيسات هسته‌اي‌اش را محدود کرده است. در يک گزارش محرمانه که پوليتکو آن را مشاهده کرده، رئيس آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به کشورهاي عضو اين آژانس گفته است: «فعاليت‌هاي آژانس در حوزه تاييد و نظارت، از تصميم ايران براي متوقف کردن رعايت کامل تعهدات هسته‌اي خود تأثير پذيرفته است.» دسترسي روزانه بازرسان آژانس به مراکز اصلي هسته‌اي نطنز و فردو محدود شده و آنها به داده‌هاي جمع‌آوري‌شده توسط برخي تجهيزات خود دسترسي نداشته‌اند. فقدان دسترسي کامل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به سايت‌هاي هسته‌اي ايران و نظارت بر فعاليت‌هاي هسته‌اي اين کشور سبب مي‌شود تاييد برنامه قدم‌به‌قدم غيرممکن شود.

موضوع ديگري که اهميت زيادي دارد، برنامه موشکي ايران و ثبات منطقه است. اين پرسش مهم و تنش‌زا مطرح است که آيا ايران قبول مي‌کند پس از مذاکرات کنوني، دور ديگري از مذاکرات بر سر رفتار اين کشور در منطقه و موارد ديگر برگزار شود يا نه. به‌ويژه آمريکا و قدرت‌هاي اروپايي درباره برنامه موشکي ايران و حمايت تهران از گروه‌هاي مسلح در منطقه نگران هستند. در مذاکرات کنوني اين پرسش نيز مورد توجه قرار گرفته که آيا در توافق هسته‌اي به مذاکرات بعدي که شامل فعاليت‌هاي ياد‌شده ايران مي‌شود، اشاره شود يا نه. آمريکا و اروپا خواهان آن هستند که در توافق به اين موضوع اشاره شود اما مشخص نيست که آيا ايران اين خواسته را مي‌پذيرد يا نه. از سوي ديگر ايران خواهان تضمين‌هايي از سوي آمريکاست تا اين کشور بار ديگر توافق هسته‌اي را ترک نکند. درباره هر دو موضوع بايد توافق حاصل شود و از آنجا که دو موضوع يادشده جزو توافق هسته‌اي سال ۲۰۱۵ نيستند رسيدن به اتفاق نظر را دشوار کرده است.

در دور ششم گفت‌وگوهاي هسته‌اي صرفا هيات‌هاي مذاکره‌کننده به وين بازنمي‌گردند، بلکه مقامات ارشد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز به اين شهر خواهند رفت تا درباره گزارش‌هاي اخير اين آژانس درباره ايران بحث کنند. در گزارش فصلي آژانس آمده است، ايران ۴/ ۲ کيلوگرم اورانيوم با غناي ۶۰ درصد توليد کرده و اين سطح از غني‌سازي نزديک به سطحي است که براي ساخت سلاح هسته‌اي لازم است. از سوي ديگر کل ذخيره اورانيوم غني‌شده ايران ۱۶ برابر حد مجاز در نظر گرفته‌شده در توافق هسته‌اي است. مقامات آژانس بين‌المللي انرژي همچنين يک گزارش ادعايي ديگر را که در آن به وجود ذرات اورانيوم در چند مکان در ايران اشاره شده مورد بحث قرار خواهند داد. اينها يافته‌هايي هستند که در ماه فوريه به اطلاع عموم رسيد. منتقدان ايران مي‌گويند رد ذرات اورانيوم مي‌تواند نشانه‌اي از وجود يک برنامه هسته‌اي سري ايران براي ساخت سلاح هسته‌اي در گذشته باشد. اما ايران تاکيد دارد که برنامه هسته‌اي اين کشور صلح‌آميز است.

در گزارش محرمانه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي که پولتيکو آن را مشاهده کرده آمده است، پس از چندين ماه ايران هنوز توضيح لازم را درباره وجود ذرات مواد هسته‌اي در اين سه مکان ارائه نکرده است. اين ابهام بر توانايي آژانس براي تضمين ماهيت صلح‌آميز برنامه هسته‌اي ايران تاثيرات جدي دارد. به‌رغم اين ارزيابي نگران‌کننده، دو ديپلمات فعال در مذاکرات که نخواستند نام‌شان فاش شود، به پولتيکو گفتند انتظار ندارند نشست آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در مذاکرات هسته‌اي اختلال پديد آورد. زيرا احتمالا آژانس از صدور قطع نامه عليه ايران اجتناب خواهد کرد.