برگزیده

آینده برجام پس از انتخابات چه خواهد شد؟

ابتکار

بروزرسانی 1400/03/27 - 12:50

ابتکار/متن پيش رو در ابتکار منتشر شده و انتشار آن به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

بر اساس رويکردي که کانديداهاي رياست جمهوري از خود نشان داده اند، تقريبا همه آنها با احياي توافق هسته‌اي مخالفتي ندارند اما به مسائل داخلي در کنار روابط خارجي هم توجه نشان داده‌اند.
به گزارش خبرآنلاين، چيزي تا انتخابات رياست جمهوري باقي نمانده و حسن روحاني به زودي رياست جمهوري را ترک خواهد کرد تا دولت تازه اي با سياست هاي احتمالا متفاوت از او با مسائل رو به رو شود. يکي از مسائل مهمي که دولت آينده با آن روبه‌رو است، مسئله سياست خارجي است. پرونده هاي زيادي از دولت دوازدهم باقي خواهد ماند که رييس جمهور بعدي بايد به آنها رسيدگي کند. مهم ترين موضوع، بازگشت به برجام و احياي آن است. خروج ترامپ از توافق هسته اي آن را با بحران رو به رو کرده بود و حالا دولت بايدن مي خواهد اشتباه دولت پيشين را به نحوي جبران کند. مذاکراتي که در وين هفته هاست جريان دارد، به نتايج نسبتا خوبي رسيده است اما بحث هايي باقي مانده و به نظر مي‌رسد حداقل در موضوع راستي‌آزمايي دولت بعد مسئول خواهد بود. از سوي ديگر سياست خارجي ايران در خاورميانه هم دستخوش تغييراتي است و چيدمان قدرت ها در خاورميانه وارد دوران تازه اي شده است.
با اين حساب نام هر کسي که از صندوق راي بيرون بيايد، او وارث پرونده هاي زيادي در خصوص مسائل بين المللي خواهد بود.
اولويت با کشورهاي همسايه است

يکي از جنجالي ترين موضوعات در زمينه سياست خارجي، موضوع تحريم ابراهيم رئيسي از سوي ايالات متحده آمريکا است. او از سال نود و هشت در فهرست تحريمي‌ها قرار گرفته و برخي نگراني‌ها بابت اين موضوع وجود دارد. اما به نظر مي رسد که به دلايل سياسي اين وضعيت مي تواند به زودي تغيير کند. چرا که تهران به دنبال حذف همه تحريم هايي است که عليه ايران وضع شده است و در وين بر سر همين موضوع در حال چانه زني است.
رئيس شوراي راهبردي ستادهاي مردمي حاميان رئيسي در مورد رويکرد ابراهيم رئيسي به توافق هسته اي مي گويد: رئيسي قائل به مذاکره و ادامه برجام بوده ولي نه به عنوان موضوع اصلي کشور بلکه به عنوان مسئله حاشيه‌اي که نبايد مسائل مملکتي به آن گره بخورد. سردار عليرضا افشار در گفت و گو با خبرنگاران در تبريز، ادامه داد: مذاکره اي که با قاطعيت و قدرت از منافع جمهوري اسلامي ايران در برابر زياده خواهي هاي استکبار جهاني انجام شود مورد قبول بوده و اگر اين ۲ ويژگي مدنظر باشد برجام يا هر مذاکره ديگر بين‌المللي و قانوني مي‌تواند در دستور کار قرار گيرد. رئيسي در چارچوب سياست هاي نظام و آنچه در سياست‌هاي خارجي پيش بيني شده عمل خواهد کرد و بر ديپلماسي عمومي تاکيد دارد.
رئيسي در سال نود و شش برجام را سندي مورد احترام البته چکي دانسته بود که بايد نقد شود. او امسال هم در آخرين مناظره اي که از تلويزيون پخش شد گفت: اگر منافع ملت در قراردادي تامين شد ما هيچ مشکلي نداريم، وگرنه نمي‌توانيم منافع مردم را به حراج بگذاريم. از رئيس قبلي بانک مرکزي پرسيدند که منافع برجام چيست، پاسخ داد هيچ! حداقل به مواضع خودتان پايبند باشيد. اقتدار خارجي امتداد اقتدار داخلي است. شما وقتي جوجه کُشي و صف مرغ داريد نمي‌توانيد برجام را اجرا کنيد. برجام يک قراردادي است که با شروط خود در کشور تصويب شده، برجام را يک دولت مقتدر مي‌تواند اجرا کند. ما به برجام که با ۹ بند رهبري آن را تاييد کردند متعهديم اما برجام را شما نمي توانيد اجرا کنيد برجام نياز به يک دولت مقتدر دارد آقايان اقتدار خارجي امتداد اقتدار داخلي است؛ مرغ و تخم مرغ و جوجه کشي مشکل اين چنيني نمي تواند اقتدار ايجاد کند. او در مذاکرات قبلي چندان به موضوع برجام و اف اي تي اف وارد نشده بود.
رئيسي همچنين در برنامه دستخط گفت: يک روز اقتصاد را به يک قرارداد گره زديم و گفتيم بايد برجام بسته شود، يک روز به اجراي آن و روز ديگر به احياي آن گره خورد. اقتصاد کشور به هيچ عنوان نبايد گره به نوعي از اين قراردادها بخورد.اين نامزد انتخابات رياست جمهوري اعلام کرده که مخالف مذاکره نيست و اولويتش اول همسايگان ايران است. رئيسي از به کارگيري نوعي عقلانيت در دنيا و محور قرار دادن منافع ملي سخن گفته و گفته که بايد در دنيا با نوعي عقلانيت کار را دنبال کرد. عقلانيت و تدبير ايجاب مي کند منافع ملي را در هر صورت محور قرار بدهيم. در هيچ کجا از منافع ملي نبايد گذشت.
رئيسي رفع تحريم ها را در دستور کار دولت احتمالي خود اعلام کرده اما ميگويد: «کساني در مناظرات پيشين آمدند و گفتند که ما بلديم با دنيا صحبت کنيم، ولي دانشجوي سال اول هم مي‌دانست که وقتي در حال مذاکره‌ايم نبايد بگوييم که آب خوردن ما هم به ‌مذاکره وابسته است يا آنکه خزانه خالي است! اين تضعيف تيم مذاکره کننده است.»
مذاکرات براي اجراي برجام ادامه مي يابد
عبدالناصر همتي رئيس سابق بانک مرکزي معتقد است که گفت‌وگوها در وين بايد ادامه پيدا کند. او هم مدافع برجام است و در گفت‌وگو با راديو جوان يادآور مي‌شود: فعلا مذاکرات روي اجراي برجام است و سياست دولت من هم همين است و احتمال دارد در اين دولت اجرا شود و برجام مقدمه اي براي رفع تحريم‌ها است و رفع تحريم ها نيز رشد اقتصادي را به دنبال دارد و من نويد مي‌دهم که آغاز دولت من با رفع تحريم‌ها همراه باشد.
او همچنين در توئيتي مي‌نويسد: معيشت اولين دغدغه مردم است و رفاه مهمترين نياز آينده کشور. اما شرط لازم براي تحقق اين دو به داشتن بينش اقتصادي در اعمال سياست‌هاي اجرايي و تنش‌زدايي در سياست خارجي و شرط کافي داشتن سياست هاي اقتصادي دانش محور و غير پوپوليستي است.
همتي درباره تعامل با جهان گفته است: با شرق با تمرکز بر۳ کشور چين، روسيه و هند مي‌توانيم روابط راهبردي داشته باشيم. با عربستان ۳ دوره مذاکره داشته‌ايم و اين مذاکرات در حال پيشرفت است و اميدواريم روابط حسنه با عربستان داشته باشيم.
او همچنين اعتقاد دارد: ارتباط ما با کشورهاي خارجي بهينه نيست و ما دولت آينده را بر پايه‌هاي تعامل استوار خواهيم کرد تا در توسعه صادرات و جذب سرمايه گذاري خارجي موفق شويم.
اين نامزد شصت و سه ساله انتخابات مي‌گويد: تحريم‌هاي ظالمانه تمام درآمدهاي دولت، روابط اقتصادي و بانکي کشور را مختل کرده و با وجود تحريم و فشار حداکثري ثبات اقتصادي به طور کامل برنمي‌گردد و هميشه انتظارات تورمي وجود خواهد داشت. برجام يک حرکت ضد امنيتي مهم عليه ايران را متوقف کرد. بايد تنش‌زدايي و روابط راهبردي با اروپا را دنبال کنيم، همينطور روابط راهبردي با چين، هند و روسيه. روابط خارجي ايران بايد در جهت توسعه اقتصادي ايران باشد.
کشور معطل موهومات نباشد
سعيد جليلي در دوران محمود احمدي‌نژاد پاي ثابت گفت‌وگوهاي هسته اي بود. او در سطح نخست مذاکرات هسته‌اي و در شوراي راهبردي روابط خارجي حضور داشت. اما رويکردش نسبت به ديگر کانديداها نسبت به توافق هسته اي تندتر است. او در ارديبهشت ماه گفته بود: دشمن تمام توان خود را به‌ کار گرفته و از ابزارهايي براي فشار بر مردم ما استفاده مي‌کند و يکي از اين ابزارها، تحريم است. در اين ۸ سال راه‌حلي به‌ نام مذاکره دنبال شد تا مسائل را حل کنند و گفتند امروز مردم مي‌بينند که تحريم‌ها دو برابر شد. در برخي موضوعات که دولت وعده مي‌داد حل مي‌شود، الان خودشان اذعان دارند که حل نشده است. جليلي ادامه داد: ما مي‌گوييم اگر مي‌خواهيد با فشار دشمن مقابله کنيد راهش تعامل گسترده و سازنده با جهان است و بسيار اهميت دارد. چه کساني نمي‌خواهند اين کار انجام شود؟ کساني که روابط با دنيا را در 4-5 کشور خلاصه مي‌کنند و اينکه بگوييم دنيا فقط آمريکا و چند کشور اروپايي است و تمام توان‌مان هم صرف آن شود، نتيجه‌اش چيزي است که امروز مي‌بينيم و امروز ما را تحريم کردند و ساير کشورها را هم براي اين که با ما کار نکنند، تحريم کردند و عليرغم همه تعهدات در برجام، خود آمريکا هم تحريم کرد و بقيه را هم تحريم کرد که چرا با ايران تراکنش بانکي دارند. اروپايي‌ها بعد از برجام حاضر نشدند کار جدي انجام بدهند و حتي کانال مالي که گفته مي‌شد هم آن‌طور که ادعا مي‌شد، محقق نشد.
وي گفت: مذاکره‌ي صحيح بايد باشد و مذاکرات غلط جواب نمي‌دهد و البته مذاکره غلط نيز يک راه است؛ ديپلماسي يک بُعد از سياست خارجي است؛ بايد از تمام ظرفيت‌هاي در عرصه سياست‌هاي خارجي فعال شود.
او همچنين در مذاکره دوم هم حمله‌اي به سياست خارجي دولت روحاني کرد: مي گوييد فلان توافق را کرديم تا تحريم‌ها برداشته شود اما وقتي تحريم ها دو برابر شد، مي‌گوييد جام اخلاق را برديم. اگر تصميم ها به موقع گرفته نشود، کشور معطل يکي دو تصميم شود و چند شغله بين مسئولان رواج داشته باشد، کارها پيش نمي رود. اگر فرهنگ سياسي اصلاح شود خيلي امور به راحتي شکل مي گيرد، اما اگر اين فرهنگ اشتباه به نسل بعد رفت، شرايط بدتر مي شود.
جليلي همچنين مي گويد: براي ثبات اقتصادي نبايد معطل مسائل موهوم ديگري بود. در مجمع تشخيص مصلحت گفتم کشور را معطل FATF نکنيم؛ کشورمان نبايد نه معطل FATF و نه معطل تحريم‌ها باشد بايد رشد اقتصادي و تعاملات خارجي اقتصادي ما بايد با يک رشد چشمگير شتاب پيدا کند و دولت در اينجا نقش دارد و بايد ابتکارات جديدي داشته باشد.
راه حل تعامل داخلي است
محسن رضايي از ديگر کانديداها که برجام را سياست خارجي جمهوري اسلامي مي داند، مي گويد: در مسئله مذاکرات هسته‌اي رهبر معظم انقلاب خط مشي قهرمانانه امکان و اختيار فوق‌العاده‌اي را به دولت دادند و جانانه هم حمايت کردند؛ قرار بود که اقدامات دولت به يک شاهکار بزرگ در رفع تحريم‌ها تبديل شود ولي آنچه رخ داد آن بود که تحريم‌ها که رفع نشد بلکه تحريم‌هاي بسيار سنگيني هم به وجود آمد که نشان‌دهنده آن است که مسائل اينگونه حل نمي‌شود. او تاکيد مي کند: ما اگر تعامل داخلي راه‌ نيندازيم تعامل خارجي هم بي‌نتيجه خواهد بود و اگر کرامت مردم و نخبگان را مي‌خواهيم بايستي با آنها گفت‌وگو کنيم؛ دولت من دولت شايستگاني است که همه شايستگان در آن حضور دارند.
با توجه به نقش مستقيم رضايي در پروسه تصويب FATF ديدگاه وي در اين زمينه هم قابل بررسي است، دبير مجمع تشخيص مصلحت نظام معتقد است حتي اگر مجمع تشخيص مصلحت نظام FATF را هم تصويب مي‌کرد باز هم بانک‌هاي خارجي به دليل سنتي بودن بانک‌هاي ايران با بانک‌هاي ما کار نمي‌کردند. اين اظهارات و معطلي چند ساله اين لوايح در حالي است که «درويشعلي کريمي» رئيس ستاد انتخابات محسن رضايي در خوزستان گفته است: «صحبت‌هاي آقاي رضايي در مورد تلاش براي به تصويب رساندن FATF به معني اين است که مي‌خواهد با دنيا تعامل کند. يکي از ايرادات و بهانه‌هايي که به ما گرفته مي‌شود عدم تصويب FATF است؛ آقاي رضايي گفته با همه دنيا تعامل خواهيم داشت اما منافع در مقابل منافع.»
رضايي ديپلماسي کشور را ديپلماسي کاغذي توصيف مي کند و معتقد است اگر در مذاکرات برجام ديپلمات‌هاي ما سفت و سخت مقابل زياده خواهي آمريکا ايستاده بود امروز ترامپ از برجام خارج نمي‌شد. وي اولويت سياست خارجي خود را کشورهاي همسايه دانسته و اعلام کرده است: ما دنبال فتح بازارهاي جديد هستيم. ديپلماسي اقتصادي را تقويت مي‌کنيم. در سفارت خانه‌هاي سراسر کشور، رايزن‌هاي اقتصادي متبحر و مهارت آفرين مي‌گذاريم که دنبال بازاريابي باشند نه اين که روي صندلي بنشينند و کارهاي تشريفاتي انجام دهند. او در مورد اف اي تي اف مي گويد: پرونده اف‌اي‌تي‌اف در مجمع تشخيص مصلحت نظام باز است و اگر دولت من روي کار بيايد به طور جدي ابهامات را در داخل کشور، خارج از کشور و در دبيرخانه اف‌اي‌تي‌اف دنبال مي‌کنيم. محمود واعظي البته در دولت به اين گفته‌ها واکنش هم نشان داده و گفته است: همه مردم مي‌دانند که لوايح مرتبط با اف‌اي‌تي‌اف در مجمع تشخيص مانده بود و کار هم دست همان نامزد محترمي است که اين حرف‌ها را گفته است. اما گذشته از اينها، برخي‌ها امروز سخن شيرين و جالبي را مي‌گويند. تا آن زمان مرتب مصاحبه مي‌کردند يا در جاهاي مختلف مي‌گفتند که «چه فايده که دو لوايح باقي مانده اف‌اي‌تي‌اف را تصويب کنيم،ما که تحريم هستيم و تصويب اين لوايح فايده‌اي ندارد.»حالا که بحث برداشته شدن تحريم مطرح شده و اميدها در اين زمينه پررنگ شده است، مي‌گويند: «چه فايده که به اف‌اي‌تي‌اف بپيونديم‌، اگر تحريم‌ها برداشته شود، وقتي در فهرست خاکستري اف‌اي‌تي‌اف هستيم، روابط بانکي ما که تغيير نمي‌کند.» اين مواضع متناقض، بسيار عجيب و البته بسيار جالب است. زيرا اف‌اي‌تي‌اف را خودتان نگه داشتيد.
تيم مذاکره کننده مطلوب کدام است؟
قاضي‌زاده هاشمي از ديگر نمايندگان به دنبال فرد اصلح در وزارت خارجه خود است. او که البته با با برجام اعلام موافقت کرده مي گويد: ما حتماً مذاکره خواهيم کرد اما مذاکره نتيجه‌محور و با چارچوب مشخص براساس زمان‌بندي تعيين شده و نتايج ملموس. اينکه گفتم تحريم‌ها را بي‌اثر خواهيم کرد به معني دور زدن تحريم‌ها نيست؛ دورزدن تحريم مشکلات خاص خود را دارد و البته فسادزا هم است. قاضي‌زاده در مورد تيم مذاکره کننده معتقد است که بايد شخص حقوق خوانده بين الملل باشد، وزير خارجه بايد يک تاجر بين المللي باشد و وزارت خارجه بايد ايرانيان خارج از کشور را محور اقتصاد قرار دهد و زنجيره توليد و تجارت ايجاد شود. او همچنين معتقد است که ايران بايد با ۱۵ کشور منطقه روابط خوبي داشته باشد.