برگزیده

ابتکار دیپلماتیک تهران

اعتماد

بروزرسانی 1400/04/17 - 13:27

اعتماد/متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

«به ميز مذاکرات بين‌الافغاني بازگرديد.» محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران نشست روز گذشته هيات‌هاي طالبان و دولت افغانستان در تهران را با اين جملات آغاز کرد. نشست سه‌جانبه‌ ديروز که از سوي رسانه‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي ابتکار فوري ايران براي کمک به حل بحران افغانستان خوانده شد، با چند تحول بين‌المللي و داخلي پيرامون پرونده افغانستان همراه شد و اين همزماني اهميت تشکيل اين نشست را دو چندان کرد. جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده عقب‌نشيني نظامي از افغانستان پس از 20 سال حضور نظامي در اين کشور را آغاز کرده است. قريب به يک هفته پيش بود که سربازان امريکايي شبانه از مهم‌ترين پايگاه نظامي اين کشور در افغانستان، بگرام گريختند. همزمان با ترک افغانستان توسط نيروهاي خارجي به شمول امريکايي‌ها، گروه شبه نظامي طالبان بر سرعت پيشروي‌هاي ميداني افزوده است. به گواه «حنيف اتمر» وزير خارجه افغانستان دولت کنترل بيش از 80 شهرستان را از دست داده اما نبرد براي بازپس‌گيري اين شهرستان‌ها ادامه دارد. يک روز خبر مي‌رسد تعدادي از نيروهاي نظامي افغانستان به تاجيکستان گريخته‌اند اما همزمان از گوشه و کنار تصاويري از مقاومت نيروهاي نظامي يا مردمي در برابر پيشروي‌هاي اين گروه شبه نظامي منتشر مي‌شود. پيش از خروج سربازان امريکايي از قلب نظامي ايالات متحده در حومه کابل، جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده در گفت‌وگو با اشرف غني، رييس‌جمهور و عبدالله عبدالله رييس اجرايي دولت افغانستان تاکيد کرد که از اين پس مردم افغانستان بايد درباره سرنوشت خود تصميم بگيرند. به نظر مي‌رسد که دولت مرکزي در کابل به دنبال جبران غيبت نظامي امريکا و ساير کشورها در افغانستان پس از 20 سال، با کمک جستن از همسايگان و بازيگران منطقه‌اي است. در همين راستا، روز دوشنبه وزير خارجه افغانستان در کابل ميزبان نشستي با سفراي کشورهاي منطقه بود. حنيف اتمر در اين جلسه با اظهار اينکه طالبان به توافقنامه قطر پايبند نيست از شرکاي منطقه‌اي افغانستان خواست تا با اعمال فشار بر طالبان اين گروه را وادار به گفت‌وگوهاي صلح کنند. به نظر مي‌رسد که همسايگان افغانستان براي مقابله با برتري نظامي طالبان در اين کشور فعال‌تر از گذشته شده‌اند. امريکا در راستاي عمل به تعهدات داده شده در توافقنامه دوحه مصوب فوريه 2020 از افغانستان عقب‌نشيني کرده است اما طالبان به هيچ کدام از تعهدات محول شده به اين گروه در قبال ورود به پروسه سياسي تقسيم قدرت و گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني عمل نکرده و حتي در مسير معکوس تلاش مي‌کند با افزودن بر فتوحات نظامي دست برتر را در ميز مذاکره به خود اختصاص دهد. ايالات متحده کار خود را در افغانستان، تمام شده حساب مي‌کند اما همسايگان و بازيگران منطقه‌اي چون ايران، چين، پاکستان، هند، تاجيکستان، ازبکستان و روسيه بر تلاش‌هاي دو و چندجانبه براي تسهيل روند پيش‌روي گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني افزوده‌اند.

حضور همزمان 4 هيات از افغانستان در تهران
جمهوري اسلامي ايران که در دو سال اخير چندبار با اطلاع و هماهنگي دولت افغانستان، ميزبان نمايندگان ارشد گروه طالبان در تهران بود، روز گذشته ميزباني همزمان هيات‌ سياسي طالبان و هياتي از دولت و ديگر گروه‌هاي سياسي فعال در افغانستان را برعهده داشت. پيش از آغاز رسمي اين ديدار و گفت‌وگو، «سيدرسول موسوي» دستيار وزير امور خارجه و مديرکل آسياي جنوبي وزارت امور خارجه در توييتي از حضور همزمان چهار هيات از افغانستان در تهران خبر داد و نوشت: تهران ميزبان همزمان چهار هيات افغان شامل هيات کميسيون فرهنگي پارلمان افغانستان، هيات عاليرتبه سياسي طالبان، هيات عاليرتبه سياسي جمهوريت و هيات عالي ناظر بر روند تثبيت هويت اتباع است.
در نشست تهران به منظور تسهيل گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني، نمايندگان دولت افغانستان، شخصيت‌هاي عالي جمهوريت و هيات عالي سياسي طالبان حضور داشتند. رهبري هيات جمهوري اسلامي افغانستان در اين دور از مذاکرات را «يونس قانوني» وزير امور داخله پيشين افغانستان و رهبري هيات مذاکراتي گروه طالبان را «عباس استانکزي» معاون دفتر اين گروه برعهده داشت.
به گزارش «اعتماد»، «کريم خرم»، «ارشاد احمدي»، «محمدالله بتاش»، «ظاهر وحدت» و «سلام رحيمي» از اعضاي هيات سياسي بودند که از کابل به تهران آمدند. از طرف طالبان رهبران ارشد سياسي به رياست «عباس استانکزي» معاون سياسي و مولوي «خيرالله خيرخواه» و «قاري دين محمد حنيف» به تهران آمدند. نگاهي به اين ترکيب نشان مي‌دهد که تقريبا اين گروه از تمام اقوام و جهت‌ها نمايندگي کرده و مي‌تواند تسهيل‌گر خوبي براي ادامه اين گفت‌وگوهاي صلح در آينده باشد.

ظريف: وقت تصميم‌هاي سخت است
محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه در مراسم افتتاحيه نشست تهران گفت: افتخار داريم در دوران جهاد برادران و خواهران بزرگوار افغانستاني در برابر اشغالگران خارجي در کنار شما بوديم. شکست ايالات متحده امريکا در افغانستان و حضور بيش از دو دهه‌اي اين کشور در افغانستان موجب خرابي‌هاي بسياري شده است، امروز مردم و رهبران سياسي افغانستان بايد براي آينده کشورشان تصميمات دشوار اتخاذ کنند. جواد ظريف در بخش‌هاي ديگري از سخنانش با اشاره به نتايج نامطلوب ادامه منازعات در افغانستان با مخاطب قرار دادن حاضران از آنها خواست که به ميز مذاکرات بين‌الافغاني بازگردند و افزود: تعهد به راهکارهاي سياسي، بهترين انتخاب از سوي رهبران و جريان‌هاي سياسي افغانستان است.
جمهوري اسلامي ايران براي کمک به روند گفت‌وگوها بين جناح‌هاي موجود به منظور حل و فصل مناقشه‌ها و بحران‌هاي جاري در افغانستان آماده است. ايران به کمک توسعه همه‌جانبه سياسي، اقتصادي و اجتماعي افغانستان پس از برقراري صلح متعهد است.

ايران به دنبال برقراري آتش‌بس و تعريف نقشه راه سياسي
حضور همزمان هيات‌هاي سياسي طالبان و دولت افغانستان در تهران هر چند در اين مرحله نمي‌تواند به نتيجه ملموس و مشخصي منتهي شود اما تشکيل اين جلسات باتوجه به مقاومت طالبان براي آغاز رسمي گفت‌وگوهاي مداوم با هيات مذاکره‌کننده دولت، مانند ايجاد شکاف در سد ميان دو طرف است. ايران که به‌رغم دعوت براي حضور در نشست دوحه در دو سال اخير از شرکت در اين روند سر باز زده پيش از اعلام رسمي خروج امريکا از افغانستان تا سپتامبر 2021، تلاش براي آغاز گفت‌وگوهاي بين‌الافغاني را آغاز کرد. در همين راستا رايزني‌هاي وزارت خارجه ايران با ترکيه و افغانستان در چند هفته اخير افزايش يافته است و ابراهيم طاهريان، نماينده ويژه وزير امور خارجه در پرونده افغانستان بخش اعظمي از وقت خود در دو ماهه اخير را به سفر به اسلام‌آباد و کابل اختصاص داده است.
به گزارش «اعتماد»، ايران با 900 کيلومتر مرز مشترک با افغانستان يکي از همسايگاني است که از حيث سياسي، اقتصادي، امنيتي و اجتماعي از تحولات در اين کشور به‌شدت متاثر مي‌شود. به گفته برخي منابع غيررسمي در حال حاضر قريب به 700 کيلومتر از مرز ايران و افغانستان در کنترل نيروهاي طالبان است و پيش‌بيني مي‌شود که در آينده‌اي نه‌چندان نزديک طالبان مناطق بيشتري را هم به خود اختصاص بدهد.
در چنين شرايطي، تلاش ايران بر برقراري آتش‌بس در افغانستان، توقف حرکت نظامي طالبان براي تصاحب زمين بيشتر و درنهايت رسيدن به يک نقشه راه جهت تشکيل دولت مشارکتي با حضور تمام اقوام و گروه‌هاي قومي و مذهبي و سياسي متمرکز است.
خبر حضور همزمان هيات‌هايي از طالبان و دولت افغانستان در تهران تنها چند ساعت پيش از آغاز رسمي نشست تهران از سوي منابع خبري در افغانستان منتشر شد و بلافاصله انعکاس قابل‌توجهي در رسانه‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي يافت. رسانه امريکايي بلومبرگ با انتشار خبر رسمي وزارت خارجه ايران از اين نشست نوشت: «مرز وسيع ايران با افغانستان در صورت وخيم‌تر شدن اوضاع امنيتي در افغانستان مي‌تواند به خط آتش تبديل شود. همزمان افزايش مهاجرت مردم افغانستان از اين کشور به ايران، بحراني است که ايران نگران آن است. براساس گزارش‌هاي سازمان ملل ايران در حال حاضر ميزبان رقمي ميان سه تا چهار ميليون پناهنده افغانستاني است.»
«اي‌بي‌سي نيوز» رسانه امريکايي ديگري بود که ميزباني ايران از نشست مذاکره‌کنندگان دولت و هيات طالبان را اتفاقي مهم در شرايط فعلي ارزيابي کرده و نوشت: «در حالي که امريکايي‌ها از افغانستان خارج مي‌شوند و نيروهاي طالبان بر فتوحات زميني مي‌افزايند ايران ناگهان ميزبان نشست هيات‌هايي از طالبان و دولت مرکزي شد. دو طرف منازعه در افغانستان در حالي در تهران روبه‌روي هم نشستند که گفت‌وگوهاي صلح در دوحه ميان اين دو از چند ماه قبل متوقف شده است. روز گذشته همزمان که هيات‌هاي مذاکره‌کننده طالبان و دولت در تهران روبه‌روي هم نشسته بودند در ميدان افغانستان منازعه ميان دو طرف ادامه داشت. در حالي که وزير خارجه ايران تلاش مي‌کند روند گفت‌وگو ميان دو طرف را تسهيل کند اما به نظر نمي‌رسد که اين نشست‌ها فعلا در حل بحران افغانستان نقش مهمي ايفا کند. با اين همه ايران در نتيجه تحريم‌هاي ايالات متحده وضعيت اقتصادي مساعدي ندارد و مي‌تواند از تشديد تنش در افغانستان و افزايش موج مهاجرت به اين کشور آسيب‌هاي جدي ببيند.»

کوتاه از تحولات افغانستان
ترکمنستان حضور نظامي در مرز با افغانستان را تقويت مي‌کند
در جلسه شوراي امنيت ترکمنستان با حضور «قربانقلي بردي محمداف» رييس‌جمهور موضوعات مختلف امنيتي داخلي و خارجي اين کشور مورد بررسي قرار گرفت. در اين جلسه به وضعيت ناامني در افغانستان و مناطق هم‌مرز با ترکمنستان اشاره و بر تقويت حضور نيروهاي نظامي ترکمن در اين مناطق تاکيد شد. ترکمنستان درنظر دارد تا سامانه‌هاي موشکي خود را در 130 کيلومتري مرز با افغانستان و در استان «ماري» و «لباب» مستقر کند. علاوه بر اين تجهيزات اضافي به فرودگاه هوايي ماري 2 منتقل خواهد شد که شامل هواپيماهاي تهاجمي و بالگردهاي نظامي است، ضمن اينکه اين منطقه نقطه کنترل گروه هوايي ترکمنستان خواهد بود.
رايزني‌هاي امريکا با همسايگان افغانستان
وزارت دفاع امريکا اعلام کرد که براي حمايت نيروهاي امنيتي از سوي همسايگان افغانستان از راه دور، در حال رايزني و مذاکره با اين کشورهاست. «جان کربي»، سخنگوي پنتاگون گفت که امريکا در حال گفت‌وگو با همسايه‌هاي افغانستان در مورد مشارکت احتمالي آنها در انواع مختلف پشتيباني از راه دور به افغانستان پس از ترک نيروهاي خارجي است. او گفت که در همين راستا، طي روزهاي اخير وزيران خارجه ا‌زبکستان و تاجيکستان به واشنگتن آمدند. کربي افزود که روز سه‌شنبه تماسي تلفني بين «لويد آستين»، وزير دفاع امريکا و همتاي ترک‌ او در مورد موضوع افغانستان برنامه‌ريزي شده و دو طرف بناست با يکديگر در اين رابطه حرف بزنند.
لاوروف: وضعيت افغانستان مي‌تواند به سرعت وخيم شود
«سرگئي لاوروف»، وزير امور خارجه روسيه روز چهارشنبه درباره احتمال وخيم‌تر شدن وضعيت افغانستان در پي پيشروي‌هاي ميداني طالبان هشدار داد. لاوروف که به لائوس سفر کرده، با بيان اينکه وضعيت در افغانستان مي‌تواند به سرعت رو به وخامت رود، هشدار داد که مسکو نيز آماده است از سرزمين کشورهاي متحد خود در صورت نياز محافظت کند. به نوشته خبرگزاري «رويترز»، او در اين باره اظهار داشت: روسيه آماده است از پايگاه نظامي خود در تاجيکستان -به عنوان يکي از بزرگ‌ترين پايگاه‌هاي خارجي خود- براي حفظ امنيت متحدانش در منطقه استفاده کند. براساس اين گزارش، وزير خارجه روسيه توضيح داد: «ما از نزديک آنچه در افغانستان رخ مي‌دهد را زيرنظر داريم، وضعيتي که احتمال وخيم‌شدن سريع آن در پي خروج عجولانه نيروهاي امريکايي و ناتو وجود دارد.» لاوروف با بيان اينکه روسيه به الزامات نظامي خود در قبال متحدان اين کشور از جمله قزاقستان، تاجيکستان و قرقيزستان متعهد است، افزود: «امريکا و ناتو نتوانستند به نتايج محسوس و باثبات کردن اوضاع در زماني که دهه‌ها آنجا حضور داشتند، برسند.»