پنجشیر؛ رونوشتی از جنگ و خون

شرق/متن پيش رو در شرق منتشر شده و بازنشر آن در آخرين خبر به معناي تاييدش نيست

مريم جعفري/ زماني‌ که در سال 2001 ميلادي پس از پنج سال حکمراني سراسر اشتباه طالبان و سه سال خشک‌سالي، بيماري «اِسکِروي» در غرب افغانستان شيوع پيدا کرد و به‌دنبال آن حصبه و وبا به همراه سوءتغذيه شديد، صدها شهروند افغان را از پاي درآورد، هيچ‌کس اين تصور را نداشت که درست 20 سال بعد، ننگين‌ترين و شرم‌آورترين روز تاريخ افغانستان رقم مي‌خورد و در ميان سکوت جهاني و در بحبوحه لابي رهبران قدرتمند با سران گروه افراطي طالبان، پهپادهاي پاکستاني، نيروهاي جبهه مقاومت ملي افغانستان را موشک‌باران مي‌کنند؛ ‌آن‌هم دقيقا پس از آنکه احمد مسعود، رهبر اين گروه اعلام کرده بود آماده مذاکره با نمايندگان طالبان است. تاريخ در حال تکرارشدن است؛ در ماه مي‌‌ همان سال 2001 ميلادي، نماينده کميسارياي عالي سازمان ملل متحد در امور پناهندگان پس از بازديد از افغانستان هشدار داد «فاجعه انساني» در کمين مردم افغانستان است؛ اما آنچه در آن زمان نيز مانند امروز اهميت چنداني نداشت، جان مردم افغانستان بود؛ مردماني که با گذشت 20 سال همچنان زير رگبار گلوله و انفجارهاي پي‌در‌پي هستند، با کمترين امکانات زندگي مي‌کنند و چشم به آينده نه‌چندان روشن خود دوخته‌اند. چندي‌بعد، در 11 سپتامبر 2001 ميلادي، به دستور اسامه بن‌لادن، رهبر سازمان تروريستي القاعده، برج‌هاي دوقلو تجارت جهاني در نيويورک هدف گرفته شد و براي انتقام هواپيماهاي جنگنده آمريکايي تقريبا 18 هزار بمب را بر سر افغان‌ها فرو ريختند. حال نيز يک هفته قبل از بيستمين سالگرد حملات سپتامبر، بمب‌ها بر سر مردماني ريخته مي‌شود که در دره پنجشير سعي در مقاومت در برابر گروهي دارند که تا پيش از مذاکرات به‌اصطلاح صلح، تروريست خوانده مي‌شدند. احمد مسعود در يکي از آخرين توييت‌هايش مي‌نويسد: «طالبان با ما نمي‌جنگند، بلکه ارتش پاکستان و سازمان اطلاعات اين کشور آنها را رهبري مي‌کنند. طالبان آن‌قدر قوي نيست که با ما درگير شود اما ارتش پاکستان با آنها همکاري مي‌کند».
براي اثبات سخنان احمد مسعود مي‌توان به سفر حميد فيض، رئيس سازمان استخباراتي پاکستان اشاره کرد که روز يکشنبه وارد کابل شد. بسياري از کارشناسان نظامي، سفر رئيس آي‌اس‌آي و تشديد جنگ در پنجشير را با هم مرتبط مي‌دانند و برخي مي‌گويند رهبري جنگ پنجشير به دست ژنرال‌هاي پاکستاني است‌. به گفته منابع مطلع، اين اقدام اسلام‌آباد با هماهنگي عربستان، قطر و حتي آمريکا صورت گرفته است و پاکستان بدون پشتيباني و هماهنگي نمي‌تواند وارد چنين معرکه‌اي شده باشد.

---

بازار

---

کشته‌شدن فرمانده و سخنگوي جبهه مقاومت
به گفته نيرو‌هاي مقاومت ملي، پهپاد‌هاي پاکستان و نيرو‌هاي کماندوي اين کشور مستقيما وارد جنگ عليه مقاومت ملي در پنجشير شده‌اند‌. منابعي در جبهه مقاومت ملي به اينديپندنت گفته‌اند از بعدازظهر يکشنبه حملات هواپيما‌هاي بدون سرنشين بر سنگر‌هاي مقاومت ملي آغاز شده و يکشنبه‌شب اين حملات به اوج خود رسيد. اين حملات باعث شد ژنرال عبدالودود يکي از فرماندهان جبهه مقاومت و فهيم دشتي، سخنگوي جبهه مقاومت بر اثر بمباران هواپيماهاي بدون سرنشين کشته شوند. ژنرال عبدالودود، خواهرزاده احمدشاه مسعود، رهبر فقيد ائتلاف شمال در مقابله با طالبان بود. فهيم دشتي نيز خواهرزاده عبدالله عبدالله، رئيس شوراي مصالحه ملي افغانستان بود. دشتي 
21 سال پيش هنگام حمله انتحاري دو تروريست عليه احمدشاه مسعود در تخار نيز زخمي شده بود. دشتي در يکي از آخرين توييت‌هاي خود نوشته بود: «جبهه مقاومت ملي بر اساس اصول ديني و اخلاقي متعهد به حل صلح‌آميز اختلافات با طالبان است و اطمينان دارد که در مورد نظام آينده کشور مي‌تواند با اين گروه و ديگر گروه‌هايي که مردم افغانستان را نمايندگي مي‌کنند، از طريق گفت‌وگوي مسالمت‌آميز به تفاهم برسد». به گفته شاهدان عيني، هدف اصلي اين حمله احمد مسعود بوده است. اما او در توييترش نوشت: «من در امنيت هستم، نگران نباشيد» و ساعتي بعد در فراخواني از مردم خواست تا قيام عمومي را به خاطر عزت و شرف در مقابل طالبان آغاز کنند. او در پيامش خطاب به جامعه جهاني هم گفت: «به اشتباه فرصت کافي براي طالبان ايجاد کرديد و باعث شديد تا آنان اعتمادبه‌نفس بيشتر پيدا کنند. جامعه جهاني فکر مي‌کرد که طالبان تغيير کرده‌اند؛ در حالي که هيچ‌گونه تغييري در ديدگاه و عملکرد طالبان صورت نگرفته است، بلکه ظالم‌تر، افراطي‌تر و متعصب‌تر از ديروز شده‌اند».
براي بسياري اين پيام احمد مسعود به‌ معناي عدم سقوط پنجشير است. بااين‌حال، منابعي در جبهه مقاومت مي‌گويند حملات هواپيماهاي بدون سرنشين باعث شد تا آنان از مواضع خود عقب‌نشيني کنند اما همچنان تأکيد مي‌کنند که جنگ هنوز در پنجشير خاتمه نيافته و در اکثر مناطق نبرد به‌شدت ادامه دارد.

در آن سو، ذبيح‌الله مجاهد، سخنگوي گروه طالبان در صفحه توييترش خبر از «تصرف کامل پنجشير» داده و گفته که تمام افغانستان به صورت کامل در اختيار اين گروه قرار گرفته است. در اعلاميه کميسيون فرهنگي طالبان گفته شده به «برادران پنجشيري اطمينان مي‌دهيم که با آنان هيچ‌گونه برخورد تبعيض‌آميزي صورت نخواهد گرفت. همه برادران ما هستند و براي يک کشور و يک هدف همه ما خدمت مي‌کنيم». طالبان همچنين براي اثبات ادعاي خود، ويدئويي را منتشر کرده است که در آن عده‌اي در حال نصب پرچم سفيد اين گروه بر ساختمان فرمانداري پنجشير هستند؛ هرچند به گفته مقامات جبهه مقاومت، «برافراشتن نمايشي پرچم طالبان در برابر فرمانداري به معناي پايان مقاومت و تسلط کامل طالبان نيست». علي ميثم، سخنگوي جبهه مقاومت ملي به بي‌بي‌سي گفته است که اين خبر صحت ندارد و طالبان پنجشير را تصرف نکرده‌اند و ما ادعاي آنان را رد مي‌کنيم. او در حساب توييتر خودش نوشت: «نيروهاي جبهه مقاومت ملي در تمام مواضع استراتژيک در سراسر دره پنجشير براي ادامه نبرد حضور دارند و ما به مردم افغانستان اطمينان مي‌دهيم که مبارزه با طالبان و شرکاي آنها را تا زماني‌ که عدالت و آزادي حاکم نشود، ادامه خواهيم داد».
پيش از اين حمله، روز يکشنبه احمد مسعود خواهان تشکيل دولت فراگير بنا بر تقسيم صلاحيت‌هاي سياسي از عمودي و تک‌‌محور به افقي، حفظ ارزش‌هاي حقوق‌بشري زنان و همچنين خواهان حفظ حقوق‌ بشر و احترام به تفاوت‌هاي فرهنگي اقوام شده بود. احمد مسعود گفته بود طالبان «پيشنهاد اختصاص دو کرسي به جبهه ملي مقاومت در دولت» را داده؛ موضوعي که به گفته خودش، حتي به اين پيشنهاد فکر هم نکرده است.

تکرار  11 سپتامبر اين بار  در کابل
تاريخ در حال تکرار است؛ شنبه آينده که مصادف با بيستمين روز ماه سپتامبر است، اين بار براي افغان‌ها روز مرگ‌باري خواهد بود؛ کساني که در فاجعه ۱۱ سپتامبر دست داشتند و از زندان گوانتانامو آزاد شدند، حکومت را در دست خواهند گرفت. جمعه گذشته، خليل الرحمان حقاني که آمريکا به اتهام ارتباط با شبکه القاعده براي دستگيري او جايزه تعيين کرده بود، بدون واهمه نماز جمعه را در کابل اقامه کرد و به‌طور عملي نشان داد که حقوق بشر، آزادي بيان و دفاع از ارزش‌هاي دموکراتيک در دوران رياست‌جمهوري جو بايدن، رئيس‌جمهوري دموکرات آمريکا، چگونه پاس داشته مي‌شود.

هرچند توافق دوحه و بندهاي اجرائي آن هرگز در رسانه‌ها منتشر نشد، اما عملکرد ايالات متحده در تن‌دادن به بازگشت طالبان به قدرت و خروج برق‌آسا و غيرمسئولانه خود و نيروهاي ائتلاف تحت فرماندهي آنان همچنان ابهام‌برانگيز است. رئيس‌جمهوري آمريکا مي‌توانست از موقعيت و اختيارات خود براي برهم‌زدن توافق دوحه، تعديل يا به‌تأخيرانداختن آن براي کمک به مردم افغانستان يا مذاکره مجدد با طالبان يا بهتر است بگوييم با پاکستان و قطر استفاده کند؛ اما بايدن نه‌تنها ترجيح داد سکوت کند، بلکه با صراحت گفت از تصميم خود بابت خروج نيروهاي آمريکايي متأسف نيست و به مردم آمريکا گفت طالبان را نه در حرف، بلکه از روي عملکرد آنها قضاوت مي‌کند.
مايه تأسف خواهد بود اگر آمريکا و ديگر کشورهاي قدرتمند بعد از فاجعه افغانستان و پنجشير ياد بگيرند که مي‌توانند پشت ميز مذاکرات، حفظ کرامت انساني در کشورهاي فقير را ناديده بگيرند و از سرمايه‌گذاري‌هاي بزرگ براي نجات جان انسان‌ها صرف‌نظر کنند؛ آن‌هم در روزهايي که بحران‌هايي نظير شيوع بيماري وبا و حصبه ديگر تنها محدود به مرزهاي يک جغرافيا نمي‌شود و شيوع پاندمي کرونا و بحران‌هاي محيط‌زيستي نشان داد جهان با تهديدهايي مواجه است که امنيت جمعي را نشانه مي‌گيرد.
اين‌گونه تصور مي‌شد که 11 سپتامبر به آمريکايي‌ها آموخته است که امنيت آنان از امنيت افغان‌ها در کشوري دورافتاده و متلاشي‌شده تحت کنترل طالبان که بن‌لادن ميهمان آنان بود، جدايي‌ناپذير است. القاعده هنوز وجود دارد؛ اگرچه آژانس‌هاي اطلاعاتي معتقدند اين سازمان نسبت به گذشته قدرت کمتري براي حمله به آمريکا دارد، با اين حال حضور شاخه‌اي جديد از داعش و بازگشت طالبان به قدرت، به سختي مي‌تواند براي مردمان جهان حتي کيلومترها دورتر آرامش‌بخش باشد. فوزيه کوفي، يکي از فعالان حقوق زنان که هفته گذشته به قطر گريخت، به بي‌بي‌سي گفت: «اگر آنان (آمريکايي‌ها) فکر مي‌کنند که بحران افغانستان به آنان مربوط نيست، به من اعتماد کنند، دير يا زود آنان (گروه‌هاي تروريستي) دوباره به مرزهايشان خواهند رسيد». تماشاي چهره طالباني که نه از عصر جاهليت بلکه از سر ميز مذاکره برآمده‌اند، به اندازه کافي دهشتناک است که افغان‌ها چاره‌اي جز فرار از وطن‌شان نبينند؛ چراکه بعد از يازدهم سپتامبر ۲۰۲۱، افغانستان از آنِ طالبان خواهد بود.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar